Dune: Το βιβλίο επιστημονικής φαντασίας του Φρανκ Χέρμπερτ που έγινε αναπόσπαστο μέρος της ποπ κουλτούρας

Το επικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Φρανκ Χέρμπερτ, «Dune», από την εποχή που πρωτο-κυκλοφόρησε στην Αμερική (το 1963 σε σειρές στο περιοδικό «Analog» και το 1965 ένα ενιαίο τόμο) έχει γίνει καλτ επιτυχία, με εκατομμύρια αναγνώστες ανά τον κόσμο να εξερευνούν τον φανταστικό κόσμο του πλανήτη Αρράκις, κατά το έτος 10191, αλλά και την ηρωική ιστορία του εκλεκτού Πωλ Ατρείδη, ο οποίος καλείται να αντιμετωπίσει μια διαπλανητική συνωμοσία που έχει σκοπό να κλέψει το πολύτιμο μπαχαρικό «μελάνζ» από τον ερημωμένο πλανήτη, στην επιφάνεια του οποίου ζουν επικίνδυνα γιγαντιαία σκουλήκια. Το βιβλίο, που κυκλοφορεί τώρα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Anubis, σε μια νέα μετάφραση από τον Ορέστη Μανούσο, έχει κερδίσει βραβεία και έχει μεταφερθεί στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη από σημαντικούς σκηνοθέτες, όπως τον Ντέιβιντ Λιντς και πιο πρόσφατα από τον Ντένις Βιλενέβ.

«Dune», που σημαίνει αμμόλοφος, είναι μια εναλλακτική ονομασία για τον πλανήτη Αρράκις και ο Χέρμπερτ εμπνεύστηκε το τοπίο όπου λαμβάνει χώρα η επική του περιπέτεια από τους αμμόλοφους στο Όρεγκον, όπου ταξίδεψε το 1957. Ο συγγραφέας εμπνεύστηκε επίσης από τη σχέση του πληθυσμού των ιθαγενών στην περιοχή με την τοπική κυβέρνηση, πράγμα που αναπόφευκτα πρόσθεσε τις πολιτικές διαστρωματώσεις στο έργο του. 

Ξεκινώντας με το «Dune», που έχει αποτελέσει τη βάση ακόμα και για επιτραπέζια παιχνίδια ανά τα χρόνια και έχει χαρακτηριστεί ως το μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας με τις περισσότερες πωλήσεις, ο Χέρμπερτ συνέχισε να διευρύνει τη μυθολογία σε άλλους τόμους των «Χρονικών του Ντιουν», γράφοντας πέντε ακόμα τόμους ο ίδιος. Ο μεγαλύτερος γιος του Φρανκ, Μπράιαν Χέρμπερτ, μαζί με τον συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Κέβιν Άντερσον, έγραψαν ακόμα 17 τόμους, κρατώντας τη μυθολογία ζωντανή μέχρι και σήμερα.

Η προσπάθεια του Χοδορόφσκι να συμπεριλάβει στο καστ ονόματα όπως τον Σαλβαδόρ Νταλί, τον Όρσον Γουέλς, τη Γκλόρια Σουάνσον, τον Ντέιβιντ Καραντάιν, τον Μικ Τζάγκερ, τον Ούντο Κίερ και την Αμάντα Ληρ και να την επενδύσει με ένα σάουντρακ από τους Tangerine Dream και τους Pink Floyd, με ειδικά εφέ και σκηνικά από τον Χανς Ρούντολφ Γκίγκερ και άλλους, αποτέλεσε τη βάση για το ντοκιμαντέρ «Jodorowsky's Dune» (2013). Η ταινία τελικά δεν πραγματώθηκε ποτέ, καθώς ο Χοδορόφσκι την είχε οραματιστεί ως μία πλήρη μεταφορά του μυθιστορήματος, 14 ώρες σε διάρκεια και με ένα μπάτζετ που υπερέβαινε τα 20 εκατομμύρια δολάρια, ένα υπέρογκο ποσό για τα μέσα της δεκαετίας του 1970.

Η πρώτη μεταφορά του «Dune» ήρθε έτσι πολύ αργότερα, το 1984, με σκηνοθέτη τον πρωτοεμφανιζόμενο τότε ακόμα Ντέιβιντ Λιντς. Στα χνάρια των «Star Wars», που είχαν εμφανιστεί επίσης στους κινηματογράφους εκείνη τη δεκαετία και είχαν σπάσει τα διεθνή ταμεία, το «Dune» του Λιντς είναι μία «διαστημική σαπουνόπερα» με τον Κάιλ ΜακΛάχλαν στο ρόλο του εκλεκτού Πωλ Ατρείδη, του ήρωα με τα γαλάζια μάτια που το πεπρωμένο του είναι να σώσει τον Αρράκις από την Αυτοκρατορία. Αν και οι εισπράξεις της ταινίας δεν κάλυψαν τον προϋπολογισμό της και οι κριτικοί βρήκαν πολλά «λάθη» σε αυτή, το «Dune» (1984) απολαμβάνει σήμερα κάποια καλτ φήμη, κυρίως εξαιτίας της μετέπειτα επιτυχίας του σκηνοθέτη του. Ο Λιντς βέβαια δυσαρεστήθηκε τότε με το Χόλιγουντ και τις μεγάλου μπάτζετ παραγωγές σε τέτοιο βαθμό, που δεν επιχείρησε ποτέ ξανά να γυρίσει τέτοιου είδους ταινία.

Το έργο του Χέρμπερτ, βέβαια, είναι κάτι παραπάνω από μια «διαστημική σαπουνόπερα». Υπάρχουν εμφανείς επιρροές από το μύθο του Αρθούρου και των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης, ενώ η φιγούρα του γαλανομάτη ήρωα που καταφθάνει στο ερημικό τοπίο για να το απελευθερώσει από τις εξωτερικές δυνάμεις της Αυτοκρατορίας που το απειλούν, έχει εμπνευστεί από την ιστορία του Τ. Ε. Λόρενς, του περίφημου «Λόρενς της Αραβίας». Άλλα θέματα αφορούν την οικολογία και την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος (θέματα που είχαν μόλις αρχίσει να απασχολούν το ευρύτερο κοινό, κατά τη δεκαετία του 1960, με το κίνημα των χίπις) αλλά και πολιτικά θέματα όπως εκείνο μιας αυτοκρατορίας σε πτώση και η κοινωνική ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών.

Η μεταφορά του «Dune» από τον Ντένις Βιλενέβ, που χωρίζεται σε δύο μέρη, είναι πολύ πιο σοβαρή σε ύφος και με αργότερους ρυθμούς από τη μεταφορά του Λιντς. Το πρώτο μέρος κυκλοφόρησε το 2021, με τον Τιμοτέ Σαλαμέ στο ρόλο του Ατρείδη, κάνοντας θραύση στα διεθνή «box office» και καθιστώντας το δεύτερο μέρος, που κυκλοφόρησε στις αρχές του 2024, την πλέον πολυαναμενόμενη ταινία της χρονιάς. Είτε διαβάσει κανείς πριν, είτε αφότου δει την ταινία το κλασικό πια έργο του Φρανκ Χέρμπερτ, έχει να κερδίσει πολλά, καθώς, η οποιαδήποτε μεταφορά δεν θα μπορούσε να περιέχει ολόκληρη την πλούσια μυθολογία και τις περίτεχνες περιγραφές του εξαιρετικού αυτού βιβλίου.