Το ρεμπέτικο και ο Μάρκος Βαμβακάρης σε κόμικς

Η «Τετράς η Ξακουστή του Πειραιώς» σχηματίστηκε το 1934, ήταν η πρώτη κομπανία με μπουζουκομπαγλαμάδες σπεσιαλίστες μουσικούς. Αποτελούνταν από τον Μάρκο Βαμβακάρη, τον Γιώργο Μπάτη, που υπήρξε ο «νονός» του ονόματος της ορχήστρας, και τους Μικρασιάτες Ανέστο Δελιά και Στράτο Παγιουμτζή. Ο Μάρκος ήταν τότε 29 χρονών, ο Δελιάς 22, ο Στράτος 28 με 30 και ο Μπάτης, από τους πρωτομάστορες του ρεμπέτικου, 45 με 50, του οποίου οι ηχογραφήσεις εντοπίζονται από τις αρχές του αιώνα.

Το graphic novel «Τετράς η Ξακουστή του Πειραιώς» (εκδ. Μικρός Ήρως) βασίστηκε στο βιβλίο του πεζογράφου-δημοσιογράφου Γιώργου Σκαμπαρδώνη «Όλα βαίνουν καλώς εναντίον μας» και φιλοτεχνήθηκε από τον πολιτικό γελοιογράφο Δημήτρη Κερασίδη, δύο ανθρώπους από τη Θεσσαλονίκη, συνεπαρμένους από την ιστορία της κομπανίας του Μάρκου Βαμβακάρη, τις άγνωστες πτυχές της ζωής του, τον έρωτα του Μάρκου για τη Ζιγκοάλα, τα ναρκωτικά, την τιμή και όλα τα στοιχεία που διαμόρφωσαν το ρεμπέτικο. Το εξώφυλλο σχεδιάστηκε από τον Κωνσταντίνο Σκλαβενίτη.

Ο Δημήτρης Κερασίδης και ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης μιλάνε στην Athens Voice για τη δημιουργία του βιβλίου τους «Τετράς η Ξακουστή του Πειραιώς», τον Μάρκο Βαμβακάρη, το ρεμπέτικο και τα κόμικς.

Πώς συναντήθηκαν οι δρόμοι σας για το graphic novel «Τετράς, η Ξακουστή του Πειραιώς»;

Γιώργος Σκαμπαρδώνης Είχα γράψει προ ετών το μυθιστόρημα «Όλα βαίνουν καλώς εναντίον μας» με θέμα μια φάση της ζωής του Μάρκου Βαμβακάρη. Ο φίλος Δημήτρης Κερασίδης, με τον οποίο ήμασταν μαζί επί χρόνια στην ίδια εφημερίδα, το διάβασε και εμπνεύστηκε από εκεί το σενάριο και γενικά τη μετατροπή του σε κόμικς. Επικέντρωσε βέβαια σε εκείνα που τον ενδιέφεραν, δηλαδή κυρίως στην «Ξακουστή Τετράδα του Πειραιώς» με τρόπο δυναμικό, αποσπασματικό, έτσι ώστε να εξυπηρετείται η δική του οπτικοποιημένη αφήγηση. Από εκεί και πέρα, πάλεψε για πολύ καιρό με τα σκίτσα και τους διαλόγους ώστε να φτάσει στο ωραιότατο αποτέλεσμα που έχουμε με το κόμικς του.

Δημήτρης Κερασίδης Με τον Γιώργο εργαζόμασταν στην ίδια εφημερίδα, τη «Θεσσαλονίκη». Όταν αποφάσισα να μεταφέρω μέρη από το έργο του σε graphic novel, του τηλεφώνησα για να πάρω την άδειά του να χρησιμοποιήσω αυτούσιους τους διαλόγους της νουβέλας. «Δημήτρη, κάνε ό,τι νομίζεις», ήταν η απάντηση.

Πώς δουλέψατε πάνω στη μεταφορά του βιβλίου «Όλα βαίνουν καλώς εναντίον μας» σε κόμικ; Ποιες ήταν οι προκλήσεις;

Γιώργος Σκαμπαρδώνης Σας είπα πως αυτό είναι εξ ολοκλήρου εργασία του Κερασίδη, βασισμένη στο βιβλίο μου. Ο Δημήτρης έφτιαξε μια δική του εκδοχή ώστε να εκφράσει εκείνα που αυτός ήθελε και με τον τρόπο που τον εξυπηρετούσε. Διότι άλλο η λογοτεχνία και άλλο το κόμικ. Κοινοί τόποι υπάρχουν, αλλά το κάθε είδος έχει τα δικά του μυστικά και τη δική του εκφορά. Και το πώς γίνεται κόμικ ένα μυθιστόρημα το ξέρει κυρίως ένας κομίστας.

Δημήτρης Κερασίδης Οι κινηματογραφικές σπουδές και η θητεία μου στις διαφημιστικές παραγωγές ήταν ο οδηγός για το screenplay της νουβέλας. Οι γωνίες λήψης, οι φωτισμοί, η όλη αντίληψη, γενικά, είναι καθαρά κινηματογραφικά. Καμία πρόκληση για κάποιον με βιωματική περπατησιά στον ρεμπέτικο δρόμο. Το τρίχορδο μπουζούκι μου είναι δώρο του βιρτουόζου κιθαρίστα και φίλου Φώτη.

Γιατί graphic novel; Το θεωρείτε ένα καινούργιο αφηγηματικό είδος;

Γιώργος Σκαμπαρδώνης Καθόλου καινούργιο. Είναι παμπάλαιο. Απλώς κάθε κομίστας εκφράζεται με το δικό του στιλ, και αφηγηματικά, και από άποψη σκίτσου. Φέρνει τη δική του αισθητική, τη δική του γραμμή και αίσθηση. Δεν υπάρχει καινούργιο είδος στην Τέχνη. Αλλά και όλα ξαναγίνονται καινούργια, κάθε φορά που ένας δημιουργός καταθέτει την προσωπική του, πρωτότυπη, ξεχωριστή αίσθηση για τα πράγματα, τη δική του ματιά και το δικό του τάλαντο.

Δημήτρης Κερασίδης Όταν διαβάζεις τις σελίδες του βιβλίου σχηματίζεις προσωπικές εικόνες. Όταν διαβάζεις τα καρέ του graphic novel βλέπεις αντικειμενικές εικόνες. Πόσο μάλλον όταν είναι εποχής. Στην Ελλάδα, καθώς αργήσαμε, ναι, είναι νέο αφηγηματικό είδος και προσμένω συνεχιστές.
 

Τι κάνει το ρεμπέτικο τόσο ξεχωριστό και διαχρονικό;

Δημήτρης Κερασίδης Το ρεμπέτικο ήταν το λαϊκό μουσικό είδος που άκμασε το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Με επιρροές από το δημοτικό και το μικρασιατικό τραγούδι, αντικατοπτρίζει το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής όπου αναπτύχθηκε και ιδιαίτερα τη ζωή του περιθωρίου. Στην εξέλιξή του, η κοινωνική του βάση επεκτάθηκε στους πρόσφυγες, στην εργατική και τη μεσοαστική τάξη, ενώ στις μέρες μας αναγνωρίζεται ως δημοφιλής πολιτιστική κληρονομιά, λειτουργώντας ως ισχυρό σύμβολο ταυτότητας και ιδεολογίας για την ελληνική λαϊκή μουσική παράδοση. Εξάλλου, το ρεμπέτικο εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2016 και στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της Unesco το 2017.

Γιώργος Σκαμπαρδώνης Η θεματική και μουσική τους αξία, ο ξεχωριστός τρόπος που παίζονται, τα όργανα που χρησιμοποιούνται, το ύφος τους αλλά και το ύφος ζωής εκείνων που τα δημιούργησαν σε μια ορισμένη εποχή και τρόπο ζωής. Δεν ξαναγίνονται. Αλλά θα ακούγονται πάντα γιατί προφανώς περιέχουν και εκπέμπουν στοιχεία βαθύτερα, που ξεπερνούν κάθε εποχή, και αρέσουν και συγκινούν πάντα. Κουβαλούν εντός τους φορτία διαχρονικά, συχνά ακατανόητα, που νομίζω θα πετυχαίνουν δια παντός αυτό το θαύμα της έκστασης που προκαλεί η σημαντική Τέχνη.
 

Είχε και η Θεσσαλονίκη ζωντανή σκηνή και καλλιτέχνες του ρεμπέτικου την ίδια εποχή με την «Tετράς»;

Γιώργος Σκαμπαρδώνης Η Θεσσαλονίκη είχε πολλούς τεκέδες και μπουζούκια και μπαρμπουτάδικα από τα τέλη του 19ου αιώνα. Ακόμα και το 1960 υπήρχαν 600 λέσχες χαρτοπαιξίας. Υπήρχαν πολλοί καλοί παίχτες κι εκείνη την εποχή του ’30, αλλά όχι σημαντικοί δημιουργοί που να γραμμοφωνήσουν τραγούδια και να μείνουν. 

Δημήτρης Κερασίδης Θα δανειστώ από το βιβλίο του αείμνηστου Ντίνου Χριστιανόπουλου «Το Ρεμπέτικο και η Θεσσαλονίκη» τι είπε ο Τσιτσάνης την περίοδο της Κατοχής, που βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη: «Η Κατοχή υπήρξε η εποχή που έδωσα ό,τι καλύτερο είχα στην ψυχή μου, που έδωσα ό,τι πιο αληθινό βγήκε μέσα από τις τραγικές εκείνες συνθήκες. Η Κατοχή, με δυο λόγια, είναι η καρδιά του λαϊκού τραγουδιού».
 

Πώς βλέπετε τη σκηνή των κόμικς στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια;

Γιώργος Σκαμπαρδώνης Υπάρχει άνθιση και εξαιρετικοί κομίστες. Δεν είναι πολλοί, αλλά κι αυτοί που δρουν είναι αρκετοί. Ίσως τα τελευταία χρόνια λείπουν τα περιοδικά που υπήρξαν σε προηγούμενες δεκαετίες, που πάντα προωθούν και δίνουν βήμα σε νέα ταλέντα.

Δημήτρης Κερασίδης Πιστεύω, δυστυχώς, πως είναι στάσιμη. Περιοδικά όπως Βαβέλ, Μαμούθ, Παραπέντε κ.ά. ανέστειλαν την έκδοσή τους. Η προσπάθεια του Άγγελου Μαστοράκη με το 9 της Ελευθεροτυπίας ήταν μια αναλαμπή για την όποια εγχώρια παραγωγή. Τα τελευταία χρόνια, όμως, βλέπω μια επαναδραστηριοποίηση εκδοτικών οίκων στον χώρο των κόμικς, αρκεί να προωθήσουν μαζί με την ξένη και την ελληνική παραγωγή.