Ωδή στη διαφορετικότητα μέσα από 21 θεατρικές παραστάσεις

Μελετώντας τα έργα που έχουν ξεκινήσει ή έχουν προγραμματιστεί να κάνουν πρεμιέρα τη φετινή σεζόν, παρατηρεί κανείς ότι η διαφορετικότητα σε όλες τις εκφάνσεις της αποτελεί βασική πηγή έμπνευσης και προβληματισμού και είναι η κινητήριος δύναμη πίσω από αρκετά έργα. Οι σκηνοθέτες και οι συγγραφείς προσπαθούν να αναδείξουν ιστορίες που συχνά αγνοούνται ή παραλείπονται, δίνοντας φωνή σε περιθωριοποιημένες κατηγορίες ανθρώπων, που αναζητούν τη θέση τους στον σύγχρονο κόσμο. Θα δούμε κλασικά έργα και καταξιωμένους σκηνοθέτες, αλλά και πολλές νέες και ανατρεπτικές παραγωγές, που υπόσχονται να προκαλέσουν συζητήσεις και να προβληματίσουν το κοινό. 

Πώς προσεγγίζεται όμως η διαφορετικότητα; Εντοπίσαμε τρεις κύριους άξονες: τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την αποδοχή από τον οικογενειακό και κοινωνικό περίγυρο, τον ορισμό του «τέρατος» με την έννοια της σωματικής δυσμορφίας ή αναπηρίας και τις ψυχικές ασθένειες και διαταραχές. Στα θεατρικά έργα, οι «διαφορετικοί» ήρωες παλεύουν τόσο με τον εαυτό τους όσο και με τις παγιωμένες αντιλήψεις στον κοινωνικό τους περίγυρο. Επιθυμούν να γίνουν αποδεκτοί, να αγαπήσουν και να αγαπηθούν. Θέλουν ουσιαστικά να διατηρήσουν την προσωπικότητά τους, να υποστηρίξουν τις επιλογές τους μέσα σ’ έναν κόσμο που φανερά ή κεκαλυμμένα τους απορρίπτει. Αρνούνται να συμμορφωθούν με τα στερεότυπα ή ξεπερνούν τα όρια αυτού που θεωρείται κοινωνικά «φυσιολογικό» και εντέλει αποδεκτό. Ας δούμε παρακάτω τους τρεις άξονες και τις παραστάσεις που τους αντιπροσωπεύουν.

Σεξουαλική ταυτότητα και αποδοχή μέσα από θεατρικές παραστάσεις

Το ζήτημα της σεξουαλικής ταυτότητας και της κοινωνικής αποδοχής θίγεται σε πολλά θεατρικά έργα τη φετινή σεζόν. Ας δούμε παρακάτω ποια είναι αυτά:

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα ανεβαίνει το «Βrokeback mountain», σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ρήγου, στο θέατρο Κνωσός. Η υπόθεση αφορά τον απαγορευμένο έρωτα δυο νεαρών αγοριών που εργάζονται ως βοσκοί στα βουνά του Γουαϊόμινγκ. Η παράσταση έχει κάνει πρεμιέρα εδώ και λίγο διάστημα και έχει ήδη προκαλέσει αίσθηση.

Επίσης, για πρώτη φορά στη χώρα μας, ανεβαίνει το έργο «Κράτα με» (πρωτότυπος τίτλος «Next Fall») στο Εν Αθήναις, σε σκηνοθεσία Βασίλη Μυριανθόπουλου. Σε αυτό οι γονείς του ήρωα Λουκ γνωρίζονται με τον επί χρόνια σύντροφό του υπό περίεργες συνθήκες: όταν ο γιος τους πέφτει σε κώμα έπειτα από ένα σοβαρό ατύχημα. Πώς θα γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ τους; Πόσο εύκολο είναι να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα που αγνοούσαν ενώ παράλληλα η ζωή του παιδιού τους κρέμεται από μια κλωστή;

Το θέμα της αποδοχής των σεξουαλικών επιλογών των παιδιών από τους γονείς τίθεται φέτος σε δύο ακόμη παραστάσεις. Στο «Blue train» του Γεράσιμου Ευαγγελάτου, σε σκηνοθεσία Γιώργου Σουλεϊμάν, o κεντρικός ήρωας (Σπύρος Χατζηαγγελάκης) κλείνει τα 45 του, αλλά δεν θέλει να συμμορφωθεί με τους κανόνες που επιβάλλει η κοινωνία: να έχει μόνιμη σχέση, να παντρευτεί, να κάνει παιδιά. Η μητέρα του (Λουκία Πιστιόλα), αν και γνωρίζει ότι είναι ομοφυλόφιλος, αποφεύγει να χρησιμοποιήσει τον όρο, και μάλιστα του προτείνει να παντρευτεί γυναίκα. Από το άγχος της να αποκατασταθεί ο γιος της, προτιμά τον δυστυχισμένο γάμο της κόρης της –που έχει όμως δυο παιδιά– από τη χαλαρή ζωή του γιου της, που προτιμά να ζει τη στιγμή. 

Το ίδιο άγχος περί αποκατάστασης και ευτυχίας των παιδιών εκφράζεται και στην παράσταση «The humans», σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη, που συνεχίζεται φέτος με επιτυχία για δεύτερη χρονιά στο Θέατρο Μουσούρη. Η μητέρα, την οποία υποδύεται η Θέμις Μπαζάκα, φαίνεται να είναι πολύ αγχωμένη για το μέλλον των κοριτσιών της. Από τη μία δεν της αρέσει το νέο σπίτι όπου έχει μετακομίσει μετά τον γάμο της η μια της κόρη και από την άλλη δυσκολεύεται να συνειδητοποιήσει ότι η άλλη της κόρη έχει σχέση με γυναίκα. Κι όλα αυτά ενώ ο γάμος της ίδιας περνάει κρίση, κάτι που εκείνη και ο σύζυγός της προσπαθούν να αποκρύψουν από τα παιδιά τους.

Μια άλλη προσέγγιση του ζητήματος των σεξουαλικών επιλογών και των ομόφυλων ζευγαριών τίθεται στην κωμωδία «Straight white men», που ανεβαίνει στο Μικρό Χορν, σε σκηνοθεσία Κίρκης Καραλή. Δυο μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας μας προσκαλούν να μελετήσουμε την ψυχολογία, τους προβληματισμούς και τις πιέσεις που δέχονται οι ετεροφυλόφιλοι άντρες.

Στο Εθνικό Θέατρο θα ανέβει η παράσταση «Η κληρονομιά μας» του Μάθιου Λόπεζ, σε σκηνοθεσία Γιάννη Μόσχου. Το έργο πραγματεύεται τη φιλία 3 ομόφυλων ζευγαριών στη Νέα Υόρκη. Στο έργο συνυπάρχουν 3 διαφορετικές γενιές: αυτή που ανδρώθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα, η γενιά της δεκαετίας του 1980, η οποία μεγάλωσε στην καρδιά της επιδημίας του AIDS, και η σημερινή γενιά αντρών. Ο θίασος αποτελείται μόνο από άντρες, με εξαίρεση την Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου (πρεμιέρα 7 Φεβρουαρίου).

Στο ίδιο κλίμα κινείται και το ΚΘΒΕ, που ανεβάζει τον Μάρτιο την «Ξανθιά φράουλα» του Μίνο Μπελέι, σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Ρήγα. Αποτελεί ένα από τα πρώτα έργα που προσπάθησαν και κατάφεραν να απενοχοποιήσουν το κοινό στο θέμα των ομοφυλοφιλικών σχέσεων. Στην Ελλάδα ανέβηκε για πρώτη φορά το 1980, στο Θέατρο ΚΑΠΠΑ, σε σκηνοθεσία Γιάννη Διαμαντόπουλου και με πρωταγωνιστές τον Κώστα Αρζόγλου και τον Ηλία Λογοθέτη. Ένα ζευγάρι αντρών, με τις χαρές του αλλά και τις ζηλοτυπίες και τους καβγάδες του, βρίσκεται αντιμέτωπο με μια μεγάλη αλλαγή. Ο λόγος; Το τρίτο πρόσωπο, ένας ευπαρουσίαστος νέος, που έρχεται να ταράξει τα νερά της σχέσης τους και να απειλήσει την ιστορία αγάπης που διατηρούν χρόνια.

Μια ομοφυλοφιλική σχέση μελετά και το έργο «Τα πικρά δάκρυα της Πέτρα φον Καντ» του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ, που ανεβαίνει για δεύτερη χρονιά στο θέατρο ΕΛΕΡ, σε σκηνοθεσία Έφης Ρευματά. Η Βίκυ Βολιώτη στον πρωταγωνιστικό ρόλο ενσαρκώνει μια επιτυχημένη γυναίκα που πέφτει θύμα της γοητείας μιας νεαρής όμορφης κοπέλας (Κατερίνα Αγγελίτσα). «Είναι η πρώτη φορά που ερωτεύομαι γυναίκα», αναφωνεί όταν τη γνωρίζει, ωστόσο η μητέρα της, η κόρη της αλλά και η καλύτερή της φίλη δεν βλέπουν θετικά αυτό το πάθος της. Η Πέτρα, που συνήθιζε να εξευτελίζει την πιστή βοηθό της Μαρλέν (Αντώνης Καρναβάς), τώρα εξευτελίζεται από την Κάριν, την ερωμένη της. Ο Φασμπίντερ δημιουργώνταςμια ερωτική ιστορία ανάμεσα σε δύο γυναίκες θίγει θέματα εξουσίας και μοναξιάς. 

Τέλος, στο έργο «Την Τρίτη στο σούπερ μάρκετ» παρακολουθούμε τον μονόλογο μιας τρανς. Ο Φαίδων Καστρής σκηνοθετεί και ερμηνεύει το βραβευμένο κείμενο του Γάλλου Εμανουέλ Νταρλέ. Η Μαρί Πιερ κάθε Τρίτη πηγαίνει στο σούπερ μάρκετ μαζί με τον ηλικιωμένο πατέρα της, του οποίου τη φροντίδα έχει πλέον αναλάβει. Εκεί συγκεντρώνει πάνω της όλα τα βλέμματα, καθώς η παρουσία της, μια εισβολή της διαφορετικότητας στην πεζή καθημερινότητα των γύρω της, λειτουργεί σαν «τερατικό» αξιοθέατο. Η παράσταση ανεβαίνει κάθε Τρίτη στο Show What?.

Αναπηρίες, δυσμορφίες και εξωτερική εμφάνιση 

Τι είναι ωραίο και τι άσχημο; Τι είναι αποδεκτό και τι όχι; Πώς η ασχήμια ή η δυσμορφία μπορούν να στερήσουν την κοινωνικότητα και την ευτυχία σε έναν άνθρωπο; Φέτος υπάρχουν αρκετές παραστάσεις που μελετούν το ζήτημα της εξωτερικής εμφάνισης, το θέμα της δυσμορφίας ή της αναπηρίας που οφείλεται κυρίως σε βιολογικούς παράγοντες και τον αντίκτυπό τους σε μια κοινωνία του φαίνεσθαι, που υμνεί την αψεγάδιαστη εξωτερική εμφάνιση. 

Στο Άνεσις ανεβαίνει το «“Ο άνθρωπος ελέφαντας”– έτσι τον είπαν», ένα έργο εμπνευσμένο από την αληθινή ιστορία του Joseph Merrick. Ένας φρικτά παραμορφωμένος άνθρωπος και η ιστορία του. Το κείμενο της Τζούλιας Διαμαντοπούλου είναι βασισμένο σε τεκμήρια ανθρώπων που τον έζησαν, ενώ η σκηνοθεσία του Δημήτρη Αγιοπετρίτη-Μπογδάνου φωτίζει τις πτυχές της πολύπαθης ζωής του. Μπορεί εντέλει να αγαπήσει και να αγαπηθεί ένας τέτοιος άνθρωπος;

Στον Νέο Ακάδημο έχει ξεκινήσει ήδη να παίζεται η «Φάλαινα» του Σάμιουελ Ντ. Χάντερ, με τον Πυγμαλίωνα Δαδακαρίδη να έχει αναλάβει τόσο τον κεντρικό ρόλο όσο και τη σκηνοθεσία. Ένας παχύσαρκος μέχρι νοσηρότητας άνθρωπος έχει εγκαταλείψει κάθε προσπάθεια για ζωή και  ευτυχία. Παλεύει με τον εαυτό του, τη σεξουαλική του ταυτότητα, το βάρος του και την ψυχική του ισορροπία.  

Το ζήτημα της εξωτερικής εμφάνισης τίθεται με έναν κάπως διαφορετικό τρόπο στον «Άσχημο» του Marius von Mayenburg, που συνεχίζεται για δεύτερη χρονιά στο Νέο Θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου, σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή. Ο Ορφέας Αυγουστίδης υποδύεται τον Λέτε, που είναι υπερβολικά άσχημος αλλά δεν το γνωρίζει. Αναγκάζεται να υποβληθεί σε επέμβαση ώστε να γίνει όμορφος, καθώς η εμφάνισή του του δημιουργούσε προβλήματα στην εργασία του. Κι όμως το νέο του, πανέμορφο πρόσωπο –που θεωρητικά θα του άνοιγε πόρτες τόσο στην επαγγελματική όσο και στην προσωπική του ζωή– εντέλει του δημιουργεί πολύ περισσότερα προβλήματα. Ένα έργο που μας καλεί να στοχαστούμε περί ομορφιάς και ασχήμιας εξωτερικής αλλά και ψυχικής.

Στον «Γυάλινο κόσμο», το κλασικό έργο του Τενεσί Ουίλιαμς, που ανεβαίνει στο Θέατρο Τέχνης στη Φρυνίχου, σε σκηνοθεσία Antonio Latella, θίγεται το θέμα της αναπηρίας. H Λόρα –η κόρη της οικογένειας– έχει γεννηθεί με μια αναπηρία στο πόδι της, η οποία της δημιουργεί προβλήματα στην προσωπική της ζωή. Η φωτογραφία του Τζιμ είναι εκείνο που την κρατάει και της δίνει ελπίδες και όρεξη για ζωή. Ωστόσο, ενώ η μητέρα της και ο αδερφός της αγχώνονται για τη φυσική της αναπηρία, εκείνη διαθέτει μεγάλη εσωτερική δύναμη και παλεύει να την αποδεχτούν για αυτό που είναι.  

Το θέμα ενός ανθρώπου-τέρατος απασχολεί 4 παραστάσεις φέτος και με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Από τη μία έχουμε τη θεατρική μεταφορά της «Μεταμόρφωσης» του Κάφκα στο θέατρο Olvio (για 5η συνεχόμενη χρονιά), σε σκηνοθεσία Τάσου Σαγρή. Εδώ ο κεντρικός ήρωας, ένας δημόσιος υπάλληλος που ζούσε μια βαρετή καθημερινότητα, ξυπνά μια μέρα και συνειδητοποιεί ότι έχει μετατραπεί σε έντομο. Όλοι όσοι τον είχαν ως πρότυπο (οικογένεια, προϊστάμενος στην εργασία του) τώρα τον απορρίπτουν, κι έτσι τίθεται στο περιθώριο, γίνεται παράσιτο. Στο τέλος, συνειδητοποιεί ότι ο μόνος τρόπος για να ξεφύγει από τη βαρετή ζωή του είναι αυτή η μεταμόρφωση. Με όποιο τίμημα.

Ένα άλλο τέρας εμφανίζεται στο Θέατρο Πορεία, με τη σύγχρονη διασκευή του Φράνκεσταϊν στο νέο έργο της Έρις Κύργια «Frankestein & Eliza». Ο Δημήτρης Τάρλοου σκηνοθετεί τον Δημήτρη Στάνκογλου, σε μια παράσταση αφιερωμένη στην τεχνητή νοημοσύνη, τα όρια της επιστήμης και τις συνέπειές της στις ζωές μας.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και «Η καρδιά του σκύλου» του Μιχαήλ Μπουλκάκοφ, που επιστρέφει για δεύτερη χρονιά στο Θέατρο Κιβωτός, σε σκηνοθεσία Έφης Μπίρμπα, με τον Άρη Σερβετάλη στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Ένα επιστημονικό πείραμα μετατρέπει έναν σκύλο σε άνθρωπο, με το έργο να κινείται στα όρια του ρεαλισμού και της επιστημονικής φαντασίας.

Τέλος, ένα ακόμη «τέρας» συναντάμε στην παράσταση «Η αγάπη άργησε μια μέρα», που ανεβαίνει φέτος την άνοιξη στο ΚΘΒΕ. Εδώ η αδερφή της πρωταγωνίστριας έχει κάποια ψυχική ασθένεια και σωματική δυσμορφία και την έχουν κλειδωμένη, ενώ την αποκαλούν τέρας. Κι όλα αυτά συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στο Νεοχώρι της Κρήτης.

Ψυχικές διαταραχές και «φυσιολογικές» συμπεριφορές

Οι ψυχικές ασθένειες και διαταραχές που εμποδίζουν τη «φυσιολογική» συμπεριφορά αποτελούν και αυτές παράγοντα που επηρεάζει καθοριστικά την κοινωνική ζωή ενός ανθρώπου και τον καθιστά… διαφορετικό. Έτσι, μπορεί να μένει στο περιθώριο επειδή απλώς οι υπόλοιποι δεν μπορούν να τον κατανοήσουν ή επειδή ενδέχεται να χρειάζεται συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή από ειδικούς και ηθική στήριξη από τους γύρω του.

«Το χρονικό ενός δυσλεκτικού» του Γιάννη Πάσχου, σε σκηνοθεσία Ντίνου Ψυχογιού, συνεχίζεται φέτος για δεύτερη χρονιά στο Θέατρο 104. Είναι η πρώτη φορά που θίγεται σε ένα θεατρικό έργο το θέμα της δυσλεξίας και των προβλημάτων που δημιουργεί σε έναν άνθρωπο που θέλει να είναι φυσιολογικός. Ο κεντρικός ήρωας μεγαλώνει σε ένα χωριό της Ηπείρου, κι ενώ προσπαθεί να είναι σωστός, τα κάνει όλα λάθος και δεν ξέρει το γιατί…

Το ζήτημα της κατάθλιψης κυριαρχεί στο έργο «Ο κατάθλας» της Λένας Κιτσοπούλου, σε σκηνοθεσία Νατάσας Παπαμιχαήλ. Ο Λάκης είναι κλεισμένος στο σπίτι και παλεύει να ξεφύγει από τις μαύρες σκέψεις του και όλα όσα τον βασανίζουν. Δεν καταλαβαίνει γιατί πρέπει να είναι καλός σε μια δουλειά, γιατί πρέπει να ανησυχεί για το παιδί του.

Με το ίδιο θέμα ασχολείται και η παράσταση «Ένας καταπληκτικός καταθλιπτικός». Ο κεντρικός ήρωας είναι ένας life coach, που συμβουλεύει τους άλλους πώς να καλυτερέψουν τη ζωή τους, παρ' ότι ο ίδιος είναι δυστυχισμένος. Ενώ ετοιμάζεται να βάλει τέλος στη ζωή του, τα πάντα ανατρέπονται…
Τέλος, στο «Ημερολόγιο ενός τρελού» του Νικολάι Γκόγκολ, που ανεβαίνει για δεύτερη χρονιά στο Εν Αθήναις, σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Πασσά, κυριαρχεί το θέμα της τρέλας. Ένα ψυχωτικό άτομο διηγείται τη ζωή του μέσα από ένα ιδιότυπο ημερολόγιο. Μέχρι που αρχίζει να μπερδεύει την πραγματικότητα με την ψυχική του κατάσταση, με αποτέλεσμα να αρχίσει να πιστεύει ότι είναι βασιλιάς.

Το θέατρο ως μέσο αλλαγής του κοινωνικού γίγνεσθαι;

Μπορεί εντέλει το θέατρο να φέρει την κοινωνική αλλαγή; Σίγουρα πάντως δίνει τροφή για σκέψη, καθώς ο θεατής μέσα από τις παραστάσεις αναγνωρίζει και συναισθάνεται τις δυσκολίες και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι άλλοι. Έτσι, η τέχνη καλλιεργεί την ενσυναίσθηση και μπορεί τελικά να γίνει γέφυρα που συνδέει ανθρώπους από διαφορετικά υπόβαθρα. Μέσα από τα ερωτήματα που τίθενται στα έργα, τα βάσανα και τις ανησυχίες των ηρώων, καλούμαστε να αναλογιστούμε την αξία της αποδοχής και της ανεκτικότητας στην καθημερινότητά μας, να επαναπροσδιορίσουμε το τι είναι ή τι θεωρείται «φυσιολογικό» και εντέλει να προσεγγίσουμε τόσο τον εαυτό μας όσο και τους άλλους με μεγαλύτερη κατανόηση. Άλλωστε κάθε άνθρωπος αποτελεί μια ξεχωριστή οντότητα, είναι διαφορετικός και πρέπει να είναι αποδεκτός για αυτό που πραγματικά είναι και όχι για αυτό που οι άλλοι θέλουν να είναι.