«Έξοδος» προς την Ιερά Οδό των Αισθήσεων

Τι θέλουμε να είμαστε, πιο έξυπνοι ή πιο σοφοί; Η πανδημία έβγαλε στο άπλετο φως αυτό το κρίσιμο δίλημμα, μια και εδώ και καιρό η επιστήμη μοιάζει να προσπερνά την κοινωνία σ’ έναν ξέφρενο αγώνα δρόμου, συσσωρεύει γνώση πολύ πιο γρήγορα από ό,τι εκείνη αποκτά σοφία. Πώς διαχειριζόμαστε, λοιπόν, τα επιτεύγματά μας, τους καρπούς της ανθρώπινης ευφυίας;

Και το θέατρο στην Covid-19 εποχή καλείται να τοποθετηθεί απέναντι σ’ αυτό το δίλημμα –έξυπνο ή σοφό; ξεκινώντας από αυτό το ίδιο. Από την αμφισβήτηση του εαυτού του μια και ο ιός το έχει ήδη αμφισβητήσει, αμφισβητώντας την αναγκαιότητά του. Στον 21ο αιώνα, το θέατρο είναι σίγουρα έξυπνο – παίζει την τεχνολογία στα δάχτυλά του, παίζει το επικοινωνιακό παιχνίδι στα δάχτυλά του, παίζει την οικονομία στα δάχτυλά του. Αν, όμως, ο κόσμος επιθυμεί να γυρίσει στην κανονικότητά του, το θέατρο δεν πρέπει να επιστρέψει εκεί. Γιατί ένα «κανονικό» θέατρο δεν είναι ζωντανό θέατρο. Αν ο κόσμος περιμένει το πολυπόθητο εμβόλιο για να γίνει πάλι «κανονικός», το θέατρο στον 21ο αιώνα πρέπει να φτιάξει τα δικά του σώματα και αντι-σώματα.

Εν μέσω αυτών των διεργασιών που ξεκίνησαν με τον χαρακτήρα του κατεπείγοντος λόγω της πανδημίας την πολύ δύσκολη άνοιξη που όλος ο πλανήτης έζησε, το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών συνεργάστηκε με τον Θεόδωρο Τερζόπουλο και οργάνωσε την πρώτη του εκδήλωση στην νέα εποχή, με τον τίτλο «Έξοδος»: Η Έξοδος από μια πραγματικότητα που όπως φαίνεται τελειώνει, προς μια νέα. Το κεντρικό γεγονός του διημέρου ήταν η ομώνυμη παράσταση «Έξοδος» στον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών, με τη σύμπραξη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φωκίδας, σε επιμέλεια - διδασκαλία του Θεόδωρου Τερζόπουλου και τη Σοφία Χιλλ να ερμηνεύει χρησμούς της Πυθίας και τρεις μονολόγους από τη Μήδεια, την Άλκηστη και την Αντιγόνη.

Η «Έξοδος» δεν είναι απλά και μόνο μια ακόμα συγκλονιστική παράσταση αρχαίου δράματος του Θεόδωρου Τερζόπουλου. Η Έξοδος είναι το σκηνικό μανιφέστο του μεγαλύτερου εν ζωή, διεθνούς Έλληνα σκηνοθέτη για ένα Νέο θέατρο στη Νέα εποχή. Είναι η θέση του στα ερωτήματα που έθεσε ο ιός, κατ’ αρχήν για τον άνθρωπο και αναπόφευκτα για το θέατρο ως ζωντανό αισθητικό και κοινοτικό γεγονός. Η «Έξοδος» είναι η Ζωντανή Διακήρυξη και Απόδειξη ότι η Ιερά Οδός του ανθρώπου και του θεάτρου περνάει μέσα από το Σώμα, μέσα από τις Αισθήσεις. Σώματα δωρικά σαν αυτό της Σοφίας Χιλλ σε πλήρη εναρμόνιση με τη φύση τους και τη φύση, σε ανοιχτό διάλογο με τα θαυμαστά επιτεύγματα του πολιτισμού και τα ερείπιά του. Σώματα ανοιχτά στην συνεύρεση με τον εαυτό τους και με τον άλλο, άρα σώματα ανοιχτά στην μεταμόρφωση. Σώματα ντυμένα το παλλόμενο και δονούμενο σώμα τους και –στην περίπτωση της Σοφίας Χιλλ­– απέριττα αλλά επιβλητικά μαύρα κοστούμια και υφάσματα (της Λουκίας), που οι πτυχώσεις και οι ροές τους ενώνονται με τις γραμμές, τις κινήσεις και τις μεταμορφώσεις του φυσικού και αρχαιολογικού τοπίου, του σώματος ως τοπίου.

Τα τραγικά κείμενα εδώ –οι μονόλογοι της Μήδειας, της Άλκηστης και της Αντιγόνης– δεν λειτουργούν ως φόντο και σχολιασμός στο σημερινό πανδημικό δράμα, αλλά υποδεικνύουν τον τρόπο να δούμε τα παρόντα και τα μελλούμενα. Κι αυτό χάρη στην ερμηνεία τους από την Σοφία Χιλλ, από αυτή την ιέρεια και πριμαντόνα του ελληνικού θεάτρου. Ο τραγικός λόγος της Σοφίας Χιλλ, «ακαλλώπιστος» και «αμύριστος», όπως έλεγε ο Ηράκλειτος για εκείνον της Σίβυλλας, έχει πετάξει κάθε αρχαίο στολίδι και αρχαιοπρεπή μεγαλοπρέπεια. Είναι βαθιά σπλαχνικός, άρα ογκωδώς ανθρώπινος. Μια φωνητική παρτιτούρα φυσικών συχνοτήτων που μετατρέπει τον τραγικό λόγο σε λάλον ύδωρ που αναβλύζει από τα βάθη του σώματος και σαν τα ιερά νερά της Κρυσταλίας πηγής μάς βοηθάει να καθαρθούμε. Να καθαρίσουμε τη στάση μας στα τραγικά έργα των ανθρώπων, τα δικά μας έργα, να επανακαθοριστούμε.

Είναι στον φυσικό χρόνο και στον φυσικό χώρο της φωνής της Χιλλ, υπό τον ακατάπαυστο ήχο ενός τζιτζικιού και τον αντίλαλο των Φαιδριάδων, που με αξιοπρέπεια πενθήσαμε το βράδυ της παράστασης τον σε κρίση εαυτό μας, την πτώση του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού μετά την ύβρη (για να μιλήσουμε με όρους τραγωδίας). Είναι σ’ αυτό τον κοινό χρόνο και τόπο της φωνής της Σοφίας Χιλλ που οι θεατές βγήκαμε από τον οίκο μας, τον οίκο της καραντίνας, και συναντηθήκαμε με μια αίσθηση δυνατής και ικανής πολιτικής κοινότητας μπροστά στην συνειδητοποίηση της κοινής μας μοίρας, και αναλογιστήκαμε το από δω και πέρα, τη συλλογική μας ευθύνη για τις βιολογικές ζωές των άλλων και τη φύση. Κι αυτό δεν το κατάφερε ο τραγικός λόγος από μόνος του, τα νοήματα και οι σηματοδοτήσεις του, αλλά η φωνή και το σώμα της Σοφίας Χιλλ, σ’ αυτό το απέριττο θέατρο των ιερών Πηγών.

Σαν τις τραγικές ηρωίδες της παράστασης, στην έξοδό μας από τον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών, είχαμε πια επίγνωση ότι «Έξοδος» είναι η στιγμή του αναστοχασμού, η στιγμή της συνειδητοποίησης ότι η φύση δεν είναι μόνο εκεί έξω, αλλά ότι ο καθένας μας φέρει μέσα του ένα μικρό κομμάτι φύσης. Ο Τερζόπουλος με αυτό το σκηνικό μανιφέστο υπέδειξε την Ιερά Οδό, τον δρόμο που πρέπει να πάρει το θέατρο σήμερα αν θέλει να αναπτύξει τις δικές του πολιτισμικές τεχνικές αλλαγής και να συντονίσει τα του οίκου του με τον δήμο. Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει το τέλος της παντοδυναμίας του σκηνοθέτη και το τέλος του θεατρικού ναρκισσισμού.