Thessaloniki PhotoΒiennale 2023: Όλη η πόλη ένας πλανήτης

25 εκθέσεις σε 19 χώρους στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα, 100 και πλέον φωτογράφοι και καλλιτέχνες από 18 χώρες, φωτοδημοσιογραφία, φωτογραφία ντοκουμέντο, ιστορική φωτογραφία, σύγχρονες πρακτικές των μέσων καταγραφής της εικόνας, εκθέσεις ιστορικές και σύγχρονες, ομαδικές και ατομικές επιδείξεις πρωτοεμφανιζόμενων και καταξιωμένων φωτογράφων, μαζί με τις παράλληλες δράσεις, τα εκπαιδευτικά προγράμματα και τις ξεναγήσεις και ορίστε πόσα πολλά έχει να δει η Θεσσαλονίκη για τους τέσσερις μήνες που ακολουθούν! Η A.V ξεφυλλίζει το φετινό φόλιο της 25ης (να τα εκατοστήσει!) Photobiennale και προτείνει στιγμές, καλλιτέχνες και χώρους για ατελείωτες γύρες και βόλτες παντού στην πόλη. 

Αποτυπώνουν τη στιγμή, καταγράφουν το συμβάν, λειτουργούν ως αφορμή για προβληματισμό και κινητοποίηση, ανασύρουν και διηγούνται ιστορίες από μακρινά αλλά και κοντινά μέρη: η φετινή Thessaloniki PhotoΒiennale 2023 και οι εικόνες της εμπράκτως περνούν από τη θεωρία στην πράξη κι έτσι οι φωτογραφίες της με τις συνέπειες της πρόσφατης υγειονομικής κρίσης παντού παρούσες, με τα ακραία καιρικά φαινόμενα να καταδεικνύουν την ευθύνη μας απέναντι στη Γη που δεν προστατέψαμε αρκετά, με πολέμους, βία και αναταραχές σε πολλά σημεία του πλανήτη, δηλώνουν παρούσες, καταργώντας σύνορα και αποστάσεις και ενεργοποιώντας την σκέψη. 

Αρχής γενομένης από την κεντρική έκθεση με τίτλο «Το φάντασμα του λαού»: την επιμελείται ο διεθνούς φήμης Βρετανός ιστορικός τέχνης, φωτογράφος και επιμελητής Julian Stallabrass, και διαρθρωμένη στους χώρους του MOMus-Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και του MOMus-Πειραματικού Κέντρου Τεχνών (20.10.2023-11.02.2024), διερευνά τις πολλές διαφορετικές πτυχές του λαϊκισμού μέσα από τη φωτογραφία και το βίντεο. 

Καθώς το φάντασμα του λαϊκισμού στοιχειώνει ξανά τον πλανήτη, πολλοί καλλιτέχνες έχουν εξερευνήσει τις πολυάριθμες διαστάσεις του φαινομένου περί του πώς και εάν θα πρέπει να αναπαρίστανται ο «λαός», εάν φυσικά θεωρήσουμε πως υφίσταται ως έννοια. 

Η δημοκρατική εξουσία, η φύση των «χαρισματικών» ηγετών, η λαϊκή διαμαρτυρία και η εξέγερση, είναι θεματικές που το φωτογραφικό μέσο, το οποίο από τη γέννησή του υπήρξε στενά συνυφασμένο με την πολιτική και τη μαζική συμμετοχή, εύλογα τις κάλυψε με πολλές διαφορετικές μορφές, τεκμηριωτικές, επιτελεστικές, σατιρικές ή εννοιολογικές.

Το πρόγραμμα της φετινής διοργάνωσης  ξεκίνησε με τις εκθέσεις δύο πρωτοεμφανιζόμενων φωτογράφων: Η Αλεξάνδρα Ρίμπα  («Between cities and skies», Stereosis School of Photography -SSP, 10.10.2023-15.01.2024) καθηλώνει τον θόρυβο πάνω από την πόλη, ενώ ο Γιάννης Ζινδριλής («A Long Saturday», esp+ gallery / ΙΕΚ ESP, 10.10.2023-15.01.2024) εντοπίζει την ακινησία και τη  δυσκολία προσδιορισμού και αρμονίας μας με τον γύρω τόπο.

Τον κύκλο των ιστορικών εκθέσεων ανοίγει μια μεγάλη παραγωγή, που αφορά την ιστορία της οικογένειας Ντιλντιλιάν. Από τις τελευταίες δεκαετίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και μετά, η Οδύσσειά της σε πόλεις της Ανατολίας Σεβάστεια (Σίβας), Μερζιφούντας, Σαμψούντας και τις γύρω κοινότητες μέχρι την περιπλάνησή της σε Ελλάδα, Γαλλία και Ηνωμένες Πολιτείες, οι ζωές των Ντιλντιλιάν διασταυρώνονται και με την ιστορία του Κολλεγίου Ανατόλια: στην έκθεση «Η φωτογραφική οδύσσεια της οικογένειας Dildilian: από την Ανατολία στη Δύση» (Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, 11.10.2023-11.02.2024) αντικείμενα από το πλούσιο αρχείο της οικογένειας, μαζί με εικόνες και τεκμήρια από το Τμήμα Βιβλιοθηκών και Αρχείων του Κολλεγίου Ανατόλια, λειτουργούν ως ίχνη πορείας για ένα ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο. 

Στον κύκλο των ιστορικών εκθέσεων εντάσσεται και η έκθεση του Martin Barzilai «Ghost Cemetery» στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης (17.10-10.12.2023): φωτογραφίες από σημεία της πόλης ή και κατοίκους της συνθέτουν την ιστορία του χαμένου, κατεστραμμένου και λεηλατημένου εβραϊκού νεκροταφείου της πόλης, όπως και τα απομεινάρια του στην πόλη που μαρτυρούν ένα μέρος από την ιστορία της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης. 

Μια αναδρομή στο έργο του πρόωρα χαμένου φωτοδημοσιογράφου Νίκου Γιακουμίδη επιχειρείται στην έκθεση Νίκος Γιακουμίδης (1963-2022): μια μικρή αναδρομή στο έργο του» (Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης,12.10-30.11.2023). Ο φωτοδημοσιογράφος Γιακουμίδης κάλυψε για τρεις και πλέον δεκαετίες σημαντικότερα γεγονότα που απασχόλησαν τη Θεσσαλονίκη, την ευρύτερη περιοχή της Βόρειας Ελλάδος αλλά και τη χώρα στο σύνολο, παράγοντας εικόνες σύμβολα, ενώ οι μαρτυρίες του έκαναν σχολή και τον δόξασαν γενόμενες έμπνευση για πολλούς νέους φωτογράφους.

Στην έκθεση «Κάνα δυο φωτογραφίες» (The Eye Altering, 13.10 - 10.11.2023) ο Δημήτρης Μουγκός παρουσιάζει ένα φωτογραφικό λεύκωμα και ένα in situ, συγχρόνως φωτογραφικό περιβάλλον, με τις κοινές εμπειρίες αδελφικών φίλων, την ατμόσφαιρα των συναυλιών και τα αντικείμενα που άφησαν πίσω οι θεατές, τις μαρτυρίες-αφηγήσεις του ράπερ Λεξ, μαζί με φωτογραφικές λήψεις από τη διαδικασία της εκτύπωσης ενός βιβλίου.

Ο Βασίλης Νεμπεγλεριώτης στην Γκαλερί Toss,  μας συστήνει τον θεσσαλικό κάμπο στην έκθεση «Ιστορίες του κάμπου» ( 13.10 - 10.11.2023) με φωτογραφίες τεκμήρια της εντατικής γεωργίας που άλλαξε βαθιά τον ανθρώπινο πολιτισμό στην περιοχή, της ευμάρειας, όπως και τις ανισότητες που επικράτησαν στον ίδιο τόπο τις τελευταίες δεκαετίες. Η έκθεσή του, μετά τις πρόσφατες πλημμύρες στη Θεσσαλία, αποκτά ένα ακόμα τραγικότερο ενδιαφέρον, καθώς οι βροχές και οι απανωτοί κατακλυσμοί, επαναπροσδιορίζουν αναπόφευκτα τον χώρο.

Φέτος για πρώτη φορά η Thessaloniki PhotoΒiennale 2023 κατεβαίνει στην Αθήνα με τη φωτογραφία να συναντά τη γλυπτική. Το  MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά στο Θησείο, με την έκθεση «Συζυγία. Στέρεο φως &άχρονη κίνηση» του Απόλλωνα Γλύκα και Ηλία Σιψά (13.10.2023-07.01.2024), παρουσιάζει τον  χρόνο, την εικόνα, τα υλικά, την κίνηση και το φως συνθέτοντας ένα πολυδιάστατο εικαστικό περιβάλλον, με την τρισδιάστατη γλυπτική να συνομιλεί με τη δισδιάστατη φωτογραφία και τις προοπτικές των δύο τεχνικών να διευρύνονται δημιουργικά.

Επόμενη στάση και σε ένα από τα βαρύτερα χαρτιά της φετινής Photobienale: στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη στη Θεσσαλονίκη από τις 14.10.2023 έως τις 07.04.2024 παρουσιάζονται τα «Γυμνά» του Emmanuel Rudzitsky, κατά κόσμον Man Ray (1890-1976). 38 από τις πιο χαρακτηριστικές φωτογραφίες γυμνών μοντέλων του Αμερικανού καλλιτέχνη, γνωστού για το φωτογραφικό του έργο και την ανάμειξή του στα κινήματα του ντανταϊσμού και του υπερρεαλισμού εκτίθενται ενταγμένες στο πρόγραμμα του 58ου Φεστιβάλ Δημητρίων, με τις εικόνες παραχωρημένες από το MAN RAY 2015 TRUST / ADAGP – OSDEETE – 2023, image: Telimage, Paris.

Σούπερ σταρ φωτογράφος επίσης είναι και το έτερο δυνατό και σελέμπριτι χαρτί της φετινής διοργάνωσης: στη σειρά φωτογραφιών που παρουσιάζει ο Martin Parr στην έκθεση «Αυτοπορτρέτα», το πορτρέτο του ως καθρέφτισμα της ατομικής και κοινωνικής του ταυτότητας, βρίσκεται σε διάλογο με την προσωπική και τη συλλογική μνήμη.

Ο Emmanuel Angelicas επιστρέφει μετά από 25 χρόνια στη Θεσσαλονίκη, στη PhotoΒiennale και στο ίδιο μουσείο με τη σειρά «Marrickville / Silent Agreements» και τις τετράγωνες λήψεις του, όπου το παραδοσιακό συνυπάρχει με το σύγχρονο, στο πλαίσιο λειτουργίας της κοινότητας μεταναστών του Σίδνεϋ στη συνοικία Marrickville.

Στο Goethe-Institut Thessaloniki, στην πολυμεσική έκθεση-εγκατάσταση «Χάνοντας το τυρκουάζ» (16.10.2023 - 11.02.2024),  η φωτογράφος/γεωλόγος Ιουστίνη Δρακουλάκου αποκωδικοποιεί την πολύσημη ταυτότητα αυτού του ιδιαίτερου λίθου. 

Στο Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης από τις 16.10 έως τις 19.11.2023, στο «07:00 – 15:00», το ωράριο λειτουργίας των υπηρεσιών του ελληνικού δημοσίου, καταγράφεται μέσα από την προσωπική εμπειρία και ματιά του Μιχάλη Πατσούρα και σε συνδιοργάνωση με το Photometria International Photography Festival.

Η έννοια και η διαχείριση του χώρου και του οικείου είναι επίσης στο επίκεντρο της έκθεσης της Karolina Breguła «Ασκήσεις απώλειας ελέγχου» στο Ύψιλον (17.10-26.11.2023) με άξονα το παγκόσμιο πλέον φαινόμενο του gentrification που αλλάζει μικροκλίματα, γειτονιές και ζωές, αρχιτεκτονικά, οικονομικά, κοινωνικά και ιστορικά. Η Breguła εξετάζει και αποτυπώνει τους ήχους, τις εικόνες, τις αισθήσεις και την εμπειρία της απώλειας του οικείου και ό,τι αυτό αντιπροσωπεύει –τόσο ως εμπειρία ζωής όσο και ως μεταφορά, όσο και ως ένα ψυχολογικό αλλά και πιο ευρύ κοινωνικό τραύμα.

Το Αφγανιστάν και η οδός Αχαρνών στην Αθήνα συναντιούνται στην Thessaloniki PhotoΒiennale 2023 μέσα από το φωτοειδησεογραφικό ντοκουμέντο-έκθεση του φωτοδημοσιογράφου Δημήτρη Μεσσίνη, «Δύναμη και οδύνη στο Αφγανιστάν: το καθεστώς Ταλιμπάν 1996-2001», στον Πολυχώρο Πολιτισμού Ισλαχανέ – Πρώην Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων Χαμιδιέ (18.10-08.12.2023),  Μια αυτοψία βασισμένη σε τρεις αλληλένδετες πτυχές της τότε τρέχουσας πραγματικότητας: το πεδίο των μαχών με τους μαχητές Ταλιμπάν στο επίκεντρο, τους δημόσιους θεσμούς –Υπουργείο Εξωτερικών, Υπουργείο Παιδείας, Νοσοκομείο Καμπούλ- και τις σκηνές δρόμου, τη ζωή και την καθημερινότητα του άμαχου πληθυσμού.

Αντίστοιχο τραχύ και συγχρόνως ευάλωτο και πολύχρωμο κοινωνικό ντοκουμέντο από τις μικρογειτονιές της οδού Αχαρνών την περίοδο 2012-2014 στην Αθήνα είναι η φωτογραφική περιήγηση του Δημήτρη Ραπακούση με τίτλο «Οδός Αχαρνών», στο Πικάπ (18.10-15.11.2023). Σε αυτό οι κάτοικοι μιας από τις πιο παλιές γειτονιές της Αθήνας συνυπάρχουν με περιθωριοποιημένους συνήθως μετανάστες από διάφορες γωνιές του κόσμου και έτσι έρχονται στον νου οι εγχώριες διαχωριστικές γραμμές, συχνά αόρατες αλλά καθόλου μη υπαρκτές, που χαράζονται με άξονα τη φυλή και την τάξη.

Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του MOMus πρόκειται να φιλοξενήσει έξι ατομικές εκθέσεις φωτογράφων (19.10.2023-11.02.2024), μια ομαδική έκθεση φωτογράφων από την Ιαπωνία και μια φιλόδοξη και πολύ ενδιαφέρουσα αποτύπωση των φωτογραφικών βιβλίων -photobooks- που εκδόθηκαν τα τελευταία 23 χρόνια στην χώρα.

Ο «Λευκός χρυσός» της Amina Kadous είναι το βαμβάκι και συγχρόνως η έναρξη για ένα ιδιαίτερο ταξίδι στην ιστορία της κλωστοϋφαντουργίας και την εθνική ιστορία της Αιγύπτου, την Αλεξάνδρεια, και την ελληνική παροικία εκεί. 

Στην έκθεση «Η πίσω αυλή (2018-2023)», η Βίκη Γεωργίου χρησιμοποιεί τις εικόνες της ως συγκολλητική ύλη, για τα κενά -της μνήμης, του χρόνου, του χώρου- που άφησε η μετοίκηση της οικογένειας της από την Ελλάδα στη μακρινή Αυστραλία.

Τη γειτονιά που μεγάλωσε επισκέπτεται και καταγράφει ο Βαγγέλης Τάτσης στη σειρά «Still Neighborhood». Το φωτογραφικό του ενδιαφέρον δεν επικεντρώνεται μόνο στα πρόσωπα και τον τόπο αλλά στους χαρακτήρες, τις προσωπικότητες και την αλληλεπίδρασή τους, το πιο πολύπλοκο πλέγμα σχέσεων που τους συνδέει.

Την προσωπική ταυτότητα, σε ένα εξαιρετικά απαιτητικό και βίαιο πλαίσιο αναζητά και συγχρόνως υπερασπίζεται η Lina Geoushy στο πρότζεκτ «Shame Less», επικεντρωμένο στις ιστορίες σεξουαλικής παρενόχλησης ή βίας Αιγυπτίων γυναικών σε διαφορετικούς δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους στο Κάιρο, είναι η πρόθεση της να καταπολεμήσει το στίγμα που περιβάλλει την καταγγελία σεξουαλικής επίθεσης, να δώσει φωνή στις γυναίκες-θύματα και εν τέλει λιγότερη ντροπή.

Στο ίδιο μουσείο, στην ομαδική έκθεση «Φωτογραφικές εικόνες και ύλη: Ιαπωνικές εκτυπώσεις της δεκαετίας του 1970» (19.10.2023 - 11.02.2024) 14 φωτογράφοι και καλλιτέχνες από την Ιαπωνία μας μυούν σε κάτι που έρχεται από μακριά, τη μέθοδο του Noda και τις προεκτάσεις της στη χαρακτική και τη φωτογραφία. Ο κύκλος των ομαδικών εκθέσεων κλείνει και με την έκθεση «Ποιητική, Υλικότητα, Eπιτελέσεις: Ελληνικά Φωτογραφικά Βιβλία 2000-2023» (19.10.2023-11.02.2024) στην οποία παρουσιάζονται φωτογραφικά βιβλία 47 φωτογράφων, προτρέποντάς μας να ανακαλύψουμε αυτή την τόσο ιδιαίτερη δραστηριότητα στον χώρο της φωτογραφίας.