Γωγώ Πονηράκου: Ο «μέινστριμ» κόσμος που ζούμε σε 25 φωτογραφίες της

Υπάρχουν εικόνες που σε σοκάρουν. Εικόνες που καρφώνονται στο μυαλό σου και δυσκολεύεσαι να ξεφορτωθείς. Μια τέτοια εικόνα, ελκυστική αλλά και μ’ έναν υπόγειο τρόπο απειλητική, είναι αυτή που αποτελεί το εξώφυλλο του «Μέινστριμ», που κυκλοφόρησε πριν από μερικούς μήνες το Παιδί Τραύμα. Γνωρίζοντας στοιχεία τόσο της φωτογραφικής όσο και της ποιητικής δουλειάς της Γωγώς Πονηράκου, δεν ήταν καθόλου έκπληξη ότι κατάφερε να δημιουργήσει κάτι τόσο έντονο. Άλλωστε τόσο το ευρύτερο φωτογραφικό σώμα της δουλειάς της, όσο και η πρώτη ποιητική συλλογή της, το «Έξζιτ» (Poema, 2021) δημιουργούν βαθύτατα συναισθήματα.

Στη συζήτηση που ακολουθεί συζητάμε για την τέχνη αλλά και για τη ζωή. Πιθανά κάποιος να μοιράζεται απόλυτα τις ευαισθησίες ή τις οπτικές της, πιθανά και όχι. Εκείνο όμως που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι ότι αυτή εδώ η φωνή -συχνά περνώντας μέσα από τραύματα- έχει τον τρόπο να ακούγεται καθαρή, αποφασισμένη και δυνατή. Πολύ δυνατή. Κι αν υπάρχει ένα ζητούμενο στη σημερινή τέχνη, είναι ακριβώς αυτό: να λέει όλα όσα θέλει να πει με τον πιο έντονο τρόπο.

Έκανες πρόσφατα τη φωτογράφιση για το «Μέινστριμ», τον δίσκο που κυκλοφόρησε πρόσφατα το Παιδί Τραύμα. Πώς προέκυψε αυτή η συνεργασία;

Έλαβα ένα email αρχές του περασμένου Οκτώβρη από την United We Fly στο οποίο μου έλεγαν πως αναζητούν φωτογράφο για το artwork του «Μέινστριμ», του νέου δίσκου που θα κυκλοφορούσε από το Παιδί Τραύμα. Μου άρεσε η ιδέα και το concept, μιλήσαμε με τον Τάσο και συμφωνήσαμε πως θα κάνω εγώ τη φωτογράφιση. Ήταν αναπάντεχο και όμορφο. 

Βρέθηκες στο σπίτι μιας οικογένειας και φωτογράφισες στιγμές από την καθημερινή ζωή τους. Πώς ένιωσες μέσα σ’ αυτό το πρότζεκτ;

Βρέθηκα μέσα σε μια συνθήκη στην οποία όσο κι αν ήμουν προετοιμασμένη για το περιεχόμενό της, έπρεπε να είμαι διαρκώς σε εγρήγορση, να δίνω οδηγίες, να είμαι προσεκτική, να έχω στο μυαλό μου το ύφος που θέλαμε να επιτευχθεί. Ένιωσα πολύ οικεία και ήθελα να βγει κάτι πολύ καλό από όλη την διαδικασία. Νομίζω πως τα κατάφερα. Τα καταφέραμε.

Πόσο εύκολο είναι να τρυπώσει κάποιος στη ζωή των άλλων;

Δεν είναι εύκολο αλλά δεν είναι και δύσκολο. Με τα social media υπάρχει διαρκώς μια κλειδαρότρυπα που σε αφήνει να παρατηρείς αλλά είναι ελεγχόμενο, σου επιτρέπει να βλέπεις ό,τι σου δίνεται κάθε φορά. Αυτό δεν σημαίνει πως είναι κι αληθινό. Έτσι τρυπώνεις ίσως σε μια αλήθεια κατασκευασμένη, μια επίπλαστη ειλικρίνεια.

Στη φωτογραφία του εξωφύλλου δεν χαμογελάει κανείς από τους τέσσερις. Είναι τυχαίο αυτό;

Όχι, δεν είναι τυχαίο. Δοκιμάσαμε κάποιες διαφορετικές λήψεις, αλλά η φωτογραφία του εξωφύλλου είναι αυτή που αποδίδει την ουσία του «Μέινστριμ»· η δυσλειτουργικότητα στην αγάπη των μελών μιας μέινστριμ οικογένειας.

Αν είχα να κατατάξω τη σειρά αυτή των φωτογραφιών, θα την κατάτασσα κάπου κοντά στην αισθητική του «Κυνόδοντα» του Λάνθιμου. Θα έπεφτα μέσα ή θα ήμουν πολύ μακριά σύμφωνα με τη δική σου οπτική;

Δεν θα ήσουν μακριά. Είναι αυτή η λογική του weird. Έχω επιρροές από τις ταινίες του Λάνθιμου (τις αγαπώ όλες γι’ αυτό που είναι) και η οπτική που ήθελε ο Τάσος να δώσουμε στο δημιουργικό του άλμπουμ ήταν αυτή ακριβώς: κάτι το ανοίκειο, το δυσλειτουργικό, αυτό που σε έλκει και σε απωθεί ταυτόχρονα.

Ποια είναι η πρώτη σου εμπειρία σε σχέση με τη Φωτογραφία; Πώς αποφάσισες να την εντάξεις στον κόσμο της καλλιτεχνικής σου δημιουργίας;

Ήταν το 2007 στην Ίριδα όπου ξεκίνησα μαθήματα στη φωτογραφική λέσχη. Άπειρα φιλμ, πολλές βόλτες για να φωτογραφίσω, πολλές ώρες να βλέπω τη δουλειά άλλων φωτογράφων. Δεν χρειάστηκε παρά λίγος καιρός για να το αγαπήσω και να μου γίνει μια καθημερινή συνήθεια που πλέον είναι απαραίτητη στη ζωή μου.

Αρκετές από τις φωτογραφίες σου μοιάζουν να έρχονται από πιο παλιές εποχές. Γιατί το επιλέγεις αυτό;

Έχω μια μεγάλη αγάπη για τα παλιά αντικείμενα, τα παλιά βιβλία, τις παλιές φωτογραφίες. Νομίζω πως μου την έχει μεταδώσει ο μπαμπάς μου. Εδώ και πολλά χρόνια χρησιμοποιώ το φιλμ γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο. Έχει μια αίγλη και κάτι το αναντικατάστατο σε σχέση με οτιδήποτε ψηφιακό.

Επίσης, συχνά βλέπουμε κόκκους σκόνης και άλλα σημαδάκια πάνω τους. Τι σε κάνει να επιλέγεις έναν τέτοιο τρόπο παρουσίασης;

Είμαι έτσι ακατάστατη και σκονισμένη κι εγώ. Δεν θα μπορούσαν να μην είναι και οι φωτογραφίες μου. Τα ψεγάδια πάνω τους είναι κι αυτά κόκκοι από την αλήθεια μου.

Διακρίνω σε κάποιες από αυτές ακόμη και κάτω από ένα χαρούμενο θέμα, ένα μελαγχολικό συναίσθημα. Είναι πραγματικά έτσι; Πού οφείλεται αυτό;

Δεν ξέρω να σου πω ακριβώς. Ίσως οφείλεται σε μια έμφυτη μελαγχολία που έχω από παιδί. Αν με ρωτήσεις γιατί είμαι έτσι, θα σε αντιρωτούσα: γιατί οι παπαρούνες φυτρώνουν κόκκινες;

Κάποιες άλλες έχουν μια ζοφερή ατμόσφαιρα. Ποιες είναι οι επιρροές σου στη δημιουργία της;

Πολλές φορές έχω κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό μου όταν τραβάω μια φωτογραφία, άλλες πάλι προτάσσεται κάτι από το υποσυνείδητο ή κάτι που ονειρεύτηκα ή ένιωσα φευγαλέα. Όλα αυτά μπορεί να υπάρχουν στις εικόνες όσο και στα γραπτά μου.

Στην πρώτη ποιητική συλλογή σου, στο «Έξζιτ», υπάρχει επίσης σε σημεία ένα έντονο πένθος. Πώς δημιουργήθηκε μέσα σου;

Σε μια πολύ νεαρή ηλικία, στα εικοσιδύο μου χρόνια, έχασα έναν άνθρωπο που ήταν τότε ο κόσμος μου. Ήταν ένας μεγάλος έρωτας κι ακόμα θυμάμαι με πολλή αγάπη τις στιγμές που περάσαμε μαζί. Όμως, όταν πέθανε ο Κ. δεν είχα ουσιαστικά κανέναν στο πλάι μου, μου έλεγαν προχώρα, σταμάτα να κλαις κι έτσι νιώθω πως είναι ένα πένθος που δεν βιώθηκε όπως θα έπρεπε για να μπορέσω να το αφήσω πίσω μου.

Υπάρχει όμως και η δίψα μιας χωρίς όρους εξέγερσης. Τι σε κάνει να θέλεις να εξεγερθείς;

Έχω απόλυτη συνείδηση των προνομίων μου. Δεν πεινάω, έχω τα αγαπημένα μου πρόσωπα δίπλα μου, κάνω αυτό που αγαπάω. Ταυτόχρονα, δεν μπορώ να παραβλέπω τον ζόφο και την αδικία που επικρατεί εκεί έξω. Μια κοινωνία αργά και σταθερά αποχαυνώνεται και σαπίζει. Μας βάζουν σε κουτάκια και μας θέλουν τακτικούς και ισορροπημένος. Δεν θέλω να είμαι και δεν είμαι τίποτα από αυτά. Αναγνωρίζω τη λάθος νοοτροπία και την υποκρισία κι έτσι μου είναι δύσκολο να τα παραβλέψω. Όταν μόνο μέσα στις τελευταίες μέρες του Μαΐου έχουν συμβεί τέσσερις γυναικοκτονίες, όταν ένα δωδεκάχρονο πλάσμα που έχει βιαστεί και κακοποιηθεί αλλεπάλληλα βρίσκεται πρακτικά αβοήθητο και με την πολιτεία απέναντί του, όταν μοντέρνα στρατόπεδα συγκέντρωσης βρίσκονται μόλις κάποια χιλιόμετρα μακριά από τα σπίτια μας κι εμείς κάνουμε πως δεν τα βλέπουμε, μου είναι αδύνατον να μην ενώσω τη φωνή μου, να μη δώσω από το ψυχικό απόθεμά μου για να αλλάξει αυτή η κατάσταση.

Τι σε κινεί; Εννοώ να φωτογραφίζεις ή να γράφεις…

Είναι μια περίεργη αίσθηση που δεν μπορώ ακριβώς να την περιγράψω, σαν αναμόχλευση, την εντοπίζω στο στομάχι και στο κεφάλι μου. Σαν να περνάει κάποιου είδους ρεύμα μέσα μου. Μη γελάσεις! Είναι ενσώματη διαδικασία.

Τι συναισθήματα φέρνει το να είσαι μητέρα;

Χαρά, θαυμασμό, έκπληξη, αποδοχή, λύπη, φόβο, αισιοδοξία, ενοχή, άγχος είναι λίγα από όσα μου έρχονται πρόχειρα. Κάθε στιγμή είναι μια νέα αρχή. Η πιο μεγάλη ευθύνη στη ζωή μου ως τώρα. Και η πιο μεγάλη χαρά που βλέπω μια μικρή άνθρωπο να ανθίζει.

Το να είσαι σύντροφος;

Έχει τόσα πολλά στάδια αυτή η ιδιότητα. Μπορώ να απαντήσω όλα τα παραπάνω συν το πένθος. Γιατί βλέποντας πίσω, στα ανέμελα χρόνια μου με τον Σ. ξέρω πως αυτά δεν θα έρθουν ξανά. Όμως, το νοιάξιμο κι αυτή η αγάπη που μας δένει είναι κινητήρια για εμένα. Με βοηθάει να προχωράω.

Το να είσαι κόρη;

Είναι μια από τις πιο όμορφες και πιο δύσκολες ιδιότητες αυτή όσο μεγαλώνω. Έχω την τύχη να ζουν και οι δυο γονείς μου. Κι ενώ χαίρομαι που μεγαλώνουν όμορφα, παρά τα όποια προβλήματα τους, πολλές φορές θυμώνω που η σχέση μας δεν είναι όπως θα ήθελα, που ακόμα προσπαθώ να τους γνωρίσω, που με πιάνουν οι ενοχές μου για το ότι δεν υπήρξα αυτό που ήθελαν. Μετά κουνάω το κεφάλι μου κι αλλάζουν όλα. Είμαι εγώ και είναι οι γονείς μου, συνυπάρχουμε κι αγαπιόμαστε. Κι αυτό μου είναι αρκετό πια.

Τι ακριβώς είναι οι «μωβ μέδουσες», πώς προέκυψαν και τι έρχονται να πουν;

Να ξεκαθαρίσουμε κάτι αρχικά: οι Μωβ Μέδουσες δεν είναι επικίνδυνες! Είναι όμως καίριες και σημαντικές. Είναι μια πρωτοβουλία θηλυκοτήτων που οδήγησε στο 1ο διαθεματικό φεστιβάλ με επίκεντρο το φύλο και τη λογοτεχνία. Η ιδέα ήταν της Δανάης Σιώζιου. Τη μοιράστηκε μαζί μας, την αγκαλιάσαμε και η διάθεσή μας να δημιουργήσουμε κάτι προσβάσιμο που να αγγίξει πολλά διαφορετικά πλάσματα έγινε πραγματικότητα. Στο φεστιβάλ υπήρξαν πολλές φεμινιστικές και queer συλλογικότητες, έγιναν αναγνώσεις ποίησης και λογοτεχνίας, συζητήσεις για την λεσβιακή και queer λογοτεχνία, εργαστήρια και περφόρμανς. Ήταν κοντά μας και η Ιρανή κινηματογραφίστρια Sepideh Farsi για να μοιραστεί μαζί μας τις μικρού μήκους ταινίες της, ποιήματα από Ιρανές ποιήτριες και τις πιο πρόσφατες εξελίξεις της επανάστασης «Γυναίκα - Ζωή- Ελευθερία» που συμβαίνει ακόμα στο Ιράν. Το εγχείρημα πέτυχε και είναι μια απόδειξη αυτό για το πως η αυτοοργάνωση και η οριζοντιότητα μπορεί να έχει υπόσταση, να πετυχαίνει. Είμαστε μόνο στην αρχή κι ετοιμάζουμε νέες δράσεις πάντα διαθεματικές, συμπεριληπτικές, ζωογόνες.

Νιώθεις -ως καλλιτέχνις- κομμάτι μιας σχολής, μιας γενιάς, έστω μιας παρέας καλλιτεχνών και αν ναι, πώς θα την όριζες;

Νιώθω, βέβαια. Το ένιωσα πολύ και με τις Μέδουσες αυτό. Το νιώθω κάποιες φορές και στον χώρο της φωτογραφίας και βέβαια το αναγνωρίζω όταν διαβάζω ποιήματα πλασμάτων που ανήκουμε -ας την πω κι εγώ- στη «γενιά της κρίσης». Που προσπαθεί να απαλλαγεί από τα βαρίδια που της φορτώθηκαν, τις ενοχές, την ανάγκη για κατάκτηση μιας ανέφικτης τελειότητας κι ενός κύρους μέσα στην εκάστοτε μικρή κοινωνία που ζει το καθένα μας. Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν έχει ζωτική σημασία, παρά μόνο η δύναμη που έχουμε και δεν μας εγκαταλείπει· αυτή του να ονειρευόμαστε.

Πόσο βοηθάει έναν καλλιτέχνη σήμερα η τεχνολογία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ώστε να γνωστοποιήσει τη δουλειά του; Υπάρχουν άραγε παγίδες εκεί;

Νομίζω πως δεν μπορώ να απαντήσω με πολλή σαφήνεια στην ερώτηση αυτή. Τα χρησιμοποιώ μεν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όμως δεν ξέρω κατά πόσο το κάνω σωστά, με τους όρους του παιχνιδιού αν θες. Ποτέ δεν το είχα ιδιαίτερα με την προώθηση της δουλειάς μου. Αλλά ναι, σίγουρα βοηθάει αρκετά άτομα.