Η φωτογράφος και μοντέρ Κατερίνα Ζωιτοπούλου-Μαυροκεφαλίδου μιλάει για τη ζωή της στο Δυτικό Βερολίνο πριν την πτώση του Τείχους και την Αθήνα του 1966.
Η νεαρή Κατερίνα Ζωιτοπούλου-Μαυροκεφαλίδου έρχεται στην Αθήνα το 1966, την πόλη που γεννήθηκε, για ολιγοήμερες διακοπές. Ήδη ζει και εργάζεται για κάποια χρόνια στο Δυτικό Βερολίνο, με σπουδές μαθηματικών, κινηματογράφου και φωτογραφίας. Θα αντικρίσει μία Αθήνα διαφορετική – η μορφή της πόλης άρχισε να αλλάζει, οι άνθρωποί της όμως όχι.
Το Δυτικό Βερολίνο θα γίνει το σπίτι της για τις επόμενες δεκαετίες, δουλεύοντας ως μοντέρ στην τηλεόραση και τον κινηματογράφο, μέχρι τη νέα της επιστροφή στην Ελλάδα το 1983. Πίσω στην Αθήνα, ανοίγει το δικό της εργαστήριο επεξεργασίας κινηματογραφικών ταινιών και εργάζεται ως μοντέρ σε διάφορες εξωτερικές παραγωγές της κρατικής τηλεόρασης, των Υπουργείων Πολιτισμού και Γεωργίας, ενώ δεν σταματάει να ασχολείται με την καλλιτεχνική φωτογραφία, τη δημοσιογραφία, τις μεταφράσεις και την επιμέλεια εκδόσεων.
54 χρόνια από τις ολιγοήμερες διακοπές στην Αθήνα και τις φωτογραφίες-ντοκουμέντα της εποχής, κυκλοφορεί το νέο φωτογραφικό λεύκωμα-αυτοέκδοση με τίτλο «Αθήνα / Athen», με πρόλογο από τον Νίκο Δεληβοριά. Πριν τρία χρόνια είχε προηγηθεί το λεύκωμα «Βερολίνο / Berlin», με φωτογραφίες από το Βερολίνο του ’60, μοναδικά ντοκουμέντα μιας εποχής που έχει περάσει ανεπιστρεπτί.
Η Κατερίνα Ζωιτοπούλου-Μαυροκεφαλίδου μίλησε στην ATHENS VOICE για τη φωτογραφία, την κατάσταση που βιώνουμε σήμερα, την Αθήνα και το Βερολίνο.
Αυτό το διάστημα μένω μόνιμα σε ένα μικρό χωριό βόρεια της Θεσσαλονίκης. Είναι μια μονοκατοικία με λαχανόκηπο, μεγάλο κήπο με δέντρα και λουλούδια. Έχω έναν γέρικο σκύλο –αδεσποτάκι– και μια πολυαγαπημένη μαυρόασπρη γατούλα. Το lockdown δεν με επηρεάζει τόσο πολύ, γιατί έχω επιλογές εξόδου στον μεγάλο κήπο και στα γύρω χωράφια. Άλλωστε, και παλιότερα τον περισσότερο καιρό έμενα στο σπίτι.
Γιατί αποφασίσατε να μείνετε σε ένα μικρό μέρος έξω από τη Θεσσαλονίκη και όχι σε μία μητρόπολη, όπως το Βερολίνο ή η Αθήνα;
Τη δεκαετία του ’80 γύρισα από το Βερολίνο με σκοπό να αρχίσω μια καινούργια ζωή στην Αθήνα. Είχα φέρει μια μουβιόλα και έκανα το μοντάζ σε παραγωγές της ΕΡΤ, του Υπουργείου Πολιτισμού κ.ά. Με την επικράτηση της ηλεκτρονικής επεξεργασίας στα ΜΜΕ, εμείς του «φιλμ» μείναμε χωρίς δουλειά. Έτσι, αντί να προσαρμοστώ στην καινούργια τεχνολογία, άρχισα να ασχολούμαι με τη συγγραφή βιβλίων, με μεταφράσεις κλασικών έργων γερμανών λογοτεχνών και με επιμέλεια κειμένων. Τα τελευταία δέκα χρόνια η ζωή στην Αθήνα με είχε κουράσει, έτσι αποφασίσαμε τότε με τον άντρα μου –που στο μεταξύ έχει πεθάνει–να εγκατασταθούμε στο χωριό του και να απολαύσουμε την ηρεμία της ζωής του χωριού.
Και η αγάπη σας για τη φωτογραφία; Kαι πώς εξελίχθηκε στη συνέχεια;
Πάντα με γοήτευε η φωτογραφία. Στο Βερολίνο σπούδασα στη Σχολή Φωτογραφίας και Κινηματογράφου και στις απολυτήριες εξετάσεις πήρα το πρώτο βραβείο για ένα πορτρέτο. Προσπάθησα να εργαστώ και επαγγελματικά στο χώρο, αλλά εκείνη την εποχή για μια ξένη οι δυσκολίες ήταν σχεδόν αξεπέραστες. Μετά από μερικές παραγωγές σαν φωτογράφος πλατό, αποφάσισα να εργαστώ ως μοντέρ, αφήνοντας τη μεγάλη μου αγάπη στον καλλιτεχνικό ερασιτεχνισμό, παίρνοντας όμως μέρος σε διεθνείς εκθέσεις και φωτογραφίζοντας πάντα ό,τι μου κινούσε το ενδιαφέρον.
Μόλις κυκλοφορήσατε ένα νέο φωτογραφικό λεύκωμα με τίτλο «Αθήνα / Athen». Τι σας έφερε πίσω στην Ελλάδα εκείνο το διάστημα και γιατί θέλατε να κυκλοφορήσει σήμερα;
Μετά από δέκα χρόνια στο Βερολίνο είχα έρθει το 1966 διακοπές στην Αθήνα για μερικές μέρες. Η πόλη που αντίκρισα με γοήτευσε με έναν παράξενο τρόπο: ήταν αλλαγμένη, ξένη αλλά ταυτόχρονα και πολύ γνώριμη. Με τον φακό μου προσπάθησα να αιχμαλωτίσω αυτό το περίεργο συναίσθημα. Μετά από πολλές περιπέτειες μπόρεσα να εκδώσω τώρα αυτό το λεύκωμα, που πλέον έχει και… ιστορική αξία.
Πώς αντικρίσατε τότε την Αθήνα του 1966; Τι σας γοήτευσε για να τραβήξετε αυτές τις φωτογραφίες;
Όταν άρχισα να πηγαίνω στα γνωστά μου στέκια, δεν αναγνώριζα σχεδόν τίποτα. Οι μπουλντόζες με την αντιπαροχή είχαν αλλάξει τη μορφή της πόλης. Όμως τα πρόσωπα των ανθρώπων είχαν μείνει τα ίδια και ήταν τόσο διαφορετικά, τόσο γοητευτικά. Αισθανόμουν σαν μια ξένη που ερχόταν στον τόπο της, όσο κι αν αυτό ακούγεται παράξενο.
Πριν από τέσσερα χρόνια είχατε κυκλοφορήσει, σαν αυτοέκδοση, και το λεύκωμα «Δυτικό Βερολίνο». Τι παρουσιάζει αυτό το λεύκωμα;
Περιέχει φωτογραφίες από το τότε Δυτικό Βερολίνο του 1966-67. Φωτογραφίες του Τείχους που χώριζε την πόλη στα δύο, απλών ανθρώπων, δρόμων και σπιτιών ως επί το πλείστον από την τότε φτωχογειτονιά, το Κρόιτσμπεργκ, όπου μένανε καλλιτέχνες, φοιτητές και Τούρκοι εργάτες με φτηνά ενοίκια. Τώρα η περιοχή έχει αναβαθμιστεί, κάτι παρόμοιο με τα Εξάρχεια.
Τι κρατάτε από τη ζωή σας στο Δυτικό Βερολίνο πριν από την πτώση τους Τείχους; Πώς ήταν η ζωή τότε αλλά και η τηλεοπτική και κινηματογραφική παραγωγή;
Η ζωή στο Δυτικό Βερολίνο πριν από την πτώση του Τείχους είχε πολλές ευκολίες και προνόμια για τους κατοίκους της. Μην ξεχνάμε πως το Δυτικό Βερολίνο ήταν ο «καθρέφτης» του Δυτικού κόσμου και η Ομοσπονδιακή Γερμανία είχε ρίξει πάρα πολλά χρήματα για την ευημερία των κατοίκων του. Έτσι, οι νέοι απαλλάσσονταν από τη στρατιωτική θητεία, τα νέα ζευγάρια που παντρεύονταν έπαιρναν άτοκα δάνεια 5.000 και 10.000 μάρκα που τους χαρίζονταν αν έκαναν παιδιά, η φορολογία ήταν χαμηλότερη από τη Δ. Γερμανία και οι επιχειρήσεις έπαιρναν επιδοτήσεις, το «κοινωνικό κράτος» ήταν πολύ πιο αναπτυγμένο στο Δυτικό Βερολίνο. Βέβαια, οι μετακινήσεις από το Δυτικό Βερολίνο ήταν δύσκολες, γιατί έπρεπε κανείς να διανύσει την Ανατολική Γερμανία, περνώντας δυο φορές τα σύνορα με τις ανάλογες διατυπώσεις. Το Δυτικό Βερολίνο ήταν σαν ένα νησί μέσα στην Ανατολική Γερμανία! Η κινηματογραφική παραγωγή ανθούσε με τις διάφορες ελαφρύνσεις που έπαιρναν οι παραγωγές. Υπήρχε και ένας μεγάλος τηλεοπτικός σταθμός, ο SFB (Sender Freies Berlin - Σταθμός του Ελεύθερου Βερολίνου).
Υπήρχε επαφή και επικοινωνία με τους ανθρώπους του Ανατολικού Βερολίνου; Μεγάλες οι αντιθέσεις;
Δεν υπήρχε καμιά επαφή με τους Γερμανούς των δυο Βερολίνων, απαγορευόταν η επικοινωνία μεταξύ τους. Μόνο οι ξένοι που ζούσαν στο Δυτικό Βερολίνο μπορούσαν με βίζα να επισκεφτούν αυθημερόν το Ανατολικό Βερολίνο, κάτι που κάναμε πολύ συχνά γιατί εκεί ήταν όλα πολύ πιο φτηνά (εστιατόρια, θέατρα, κινηματογράφοι κ.λπ.). Άλλωστε, η αντιστοιχία των δυο μάρκων ήταν 1:4. Φυσικά οι αντιθέσεις ήταν μεγάλες: οι αντιθέσεις της ζωής και της καθημερινότητας των δύο συστημάτων. Παρόλα αυτά, η ζωή στο Ανατολικό Βερολίνο ήταν απλή, ήρεμη, χωρίς πολλές προσδοκίες, αλλά και χωρίς το άγχος και τη νευρικότητα της ζωής του Δυτικού Βερολίνου.
Σε πολλές από τις φωτογραφίες σας βλέπω τον άνθρωπο στο προσκήνιο. Είναι ο άνθρωπος το κύριο ενδιαφέρον και θεματική σας;
Πολύ σωστά, οι περισσότερες φωτογραφίες μου είναι ανθρωποκεντρικές. Με συγκινούν οι απλοί και ταπεινοί άνθρωποι, η ζωή τους, τα σπίτια τους, τα αντικείμενα που χρησιμοποιούν.
Από ό,τι γνωρίζω, ετοιμάζετε και ένα τρίτο λεύκωμα για το ερχόμενο διάστημα, με τίτλο «Άνθρωποι και τοπία». Μπορείτε να μας δώσετε κάποιες πληροφορίες για αυτό;
Στο μυαλό μου είναι σχεδόν έτοιμο και το τρίτο αυτό λεύκωμα της σειράς. Σκέφτομαι να δείξω ανθρώπους (προπαντός παιδιά) και τοπία από διάφορα μέρη από τα ταξίδια μου, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αφρική. Να ’μαστε καλά να τα καταφέρουμε.
7°
