Η έκθεση «Δίασμα» είναι αφιερωμένη στα 50 χρόνια του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου και στη σπάνια συλλογή των ρούχων του
Τι ρόλο παίζουν τα ρούχα στη ζωή μας; Πώς οι τέχνες της προβιομηχανικής κοινωνίας βρίσκουν απήχηση στις μέρες μας; Τι επίδραση έχει στον άνθρωπο το φαινόμενο της μόδας; Ερωτήματα που απαντώνται στην έκθεση «Δίασμα: Το περίτεχνο πλέγμα του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου» που γίνεται με αφορμή τα 50 χρόνια δραστηριότητας του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου και σε συνδιοργάνωση με το Μουσείο Μπενάκη. Πρόκειται για μία έκθεση που εξιστορεί το έργο μίας σπουδαίας ζωής, της καταξιωμένης σκηνογράφου και ενδυματολόγου Ιωάννας Παπαντωνίου και την ίδια στιγμή αναδεικνύει το πλέγμα των διαδικασιών, των σχέσεων, των ιδεών που «υφαίνεται» αέναα γύρω από τη σημασία της ένδυσης στις ανθρώπινες κοινωνίες. Ας ανοίξουμε παρέα την «ντουλάπα» του πολιτισμού.
Η έκθεση «Δίασμα» στο Μουσείο Μπενάκη είναι αφιερωμένη στα 50 χρόνια του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου
Το ένδυμα ως στοιχείο λαογραφίας και πολιτισμού
Μπαίνω στον χώρο και παρατηρώ ρούχα, ρούχα και πάλι ρούχα. Μοιάζει σαν ένα παγκόσμιο πολυποίκιλο βεστιάριο που σε κάνει να θες να τα δοκιμάσεις όλα και ας είναι (πολλά) από τον περασμένο αιώνα. Κατά ένα μαγικό τρόπο είναι πάντα επίκαιρα- το πολύχρωμο Tartan φόρεμα με υπογραφή Vivienne Westwood έχει κάτι από τη τωρινή τάση της μόδας Frazzled English Woman. Αναμεσά στα ρούχα και σπάνιες τοπικές φορεσιές, όπως η Καραγκούνα του Θεσσαλικού Κάμπου από το 1900 που ξεχωρίζει για το έντονα φολκλόρ χαρακτήρα της- πρώτο απόκτημα της μελλοντικής συλλογής του ΙΒΠ-και μοναδικά ενδύματα της ελληνικής και διεθνούς μόδας.
Tο πολύχρωμο Tartan φόρεμα με υπογραφή Vivienne Westwood
Tο πολύχρωμο Tartan φόρεμα με υπογραφή Vivienne Westwood
Το τρικολόρε Flying saucer πτυχωτό φόρεμα Issey Miyake από την Ιαπωνία το 1994, θυμίζει πρωτοκλασσάτο αρχιτεκτονικό έργο, το κόκκινο μεταλλικό φόρεμα Paco Rabane από το Παρίσι στα late 60s έχει μία ποπ-ροκ διάθεση του σήμερα, ενώ το χρυσαφί φόρεμα του Lanvin πάλι από το Παρίσι, αλλά του 1926, θυμίζει ενδυμασία Τσάρλεστον- ιδανικό για ένα σικάτο κοκτέιλ πάρτι.
Το τρικολόρε Flying saucer πτυχωτό φόρεμα Issey Miyake, το κόκκινο μεταλλικό φόρεμα Paco, το χρυσαφί φόρεμα του Lanvin
Το τρικολόρε Flying saucer πτυχωτό φόρεμα Issey Miyake, το κόκκινο μεταλλικό φόρεμα Paco, το χρυσαφί φόρεμα του Lanvin
Το τρικολόρε Flying saucer πτυχωτό φόρεμα Issey Miyake, το κόκκινο μεταλλικό φόρεμα Paco, το χρυσαφί φόρεμα του Lanvin
Η Ιωάννα Παπαντωνίου
Όσο και αν οι αντιπερισπασμοί ήταν πολλοί, παίρνω όμως την έκθεση από την αρχή. Στα εκθέματα στο πρώτο μέρος, βλέπω κυρίως στοιχεία για τη ζωή και το έργο της Ιωάννας Παπαντωνίου, κόρης του Βασίλη Παπαντωνίου στον οποίο είναι αφιερωμένο και το Ίδρυμα. Μία γυναίκα που συναντήθηκε με τη Λαογραφία, την «έψαξε» σε πολλά μέρη στην Ελλάδα, δίδαξε και καθιέρωσε την επιτόπια έρευνα, πάντα γοητευμένη από το ρούχο και με εστίαση σε αυτό. Μία γυναίκα τολμηρή που πήγε να σπουδάσει σκηνογραφία και ενδυματολογία στην Αγγλία –κάτι που ήθελε από πολύ μικρή- και δούλεψε με γνωστούς σκηνοθέτες της εποχής, όπως ο Peter Book, o Αλέξης Σολωμός, ο Κάρολος Κουν, ο Αλέξης Μινωτής. Έκανε το «Τριαντάφυλλο στο στήθος» με τη Μαίρη Αρώνη και ήταν η πρώτη γυναίκα ενδυματολόγος στο Εθνικό. Έπειτα τη φώναξαν ο Μινωτής και η Παξινού και έκαναν μαζί το «Μάνα, κουράγιο» και τον Έμπορο της Βενετίας», ενώ με τον Κουν έκαναν το «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας». Ένα μπλοκ αποδείξεων παροχής υπηρεσιών από το 1971, ένα δελτίο της Ένωσης Τεχνικών Ελληνικού Κινηματογράφου και Τηλεόρασης του 1982, μία vintage EXAKTA φωτογραφική μηχανή, μία κάρτα με συνταγή για κοκτέιλ από τα εγκαίνια του Μουσείο -όπου αργότερα μετονομάστηκε σε Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου. στο Ναύπλιο, αφίσα για την πρώτη επίσημη έκθεση του, «Πελοποννησιακές φορεσιές». Αυτά και πολλά άλλα είναι τα αντικείμενα, άψυχα μεν, με «ψυχή» δε που περιγράφουν την πορεία του Ιδρύματος και της οικογένειας Παπαντωνίου.
Περισσότερα από 50 χρόνια συλλεκτικής δραστηριότητας, περισσότερα από 50.000 τεκμήρια
Αυτό όμως που θέλω να εξερευνήσω περισσότερο, και ήδη ρίχνω κλεφτές ματιές προς τα εκεί, είναι το δεύτερο μέρος της έκθεσης. Βλέπω κομμάτια συλλεγμένα ένα προς ένα από προσωπικές συλλογές ανθρώπων- «Μας έφερναν οι δωρητές την γκαρνταρόμπα τους και μας έλεγαν: ‘Διαλέξτε ό,τι θέλετε’. Και εμείς απαντούσαμε: ‘Γιατί να διαλέξουμε; Θα τα κρατήσουμε όλα!’», διαβάζω σε μία περιγραφή. Πολλά από αυτά ανήκουν και στο προσωπικό αρχείο της Ιωάννας Παπαντωνίου, η οποία στην πάροδο των 50 χρόνων, με αλάνθαστο –απ’ ότι φαίνεται- συλλεκτικό κριτήριο, συγκέντρωσε μοναδικά κομμάτια, εφάμιλλα με εκείνων που ανήκουν σε περίφημα μουσεία μόδας του εξωτερικού, κομμάτια που «χτίζουν» το όραμα της ίδιας για το αυριανό Μουσείο Μόδας της Ελλάδας.
Πρόκειται για ενδύματα που στα νήματα τους φυλάττουν μία ιστορία και με το σχέδιο τους, το χρώμα τους, το ύφασμά τους, το ντεσέν τους και τις ραφές τους προσπαθούν να την πουν- και τα καταφέρνουν. Ιστορίες που ξεκινούν από τις ενδυματολογικές συνήθειες των παραδοσιακών κοινοτήτων και φτάνουν στη σύγχρονη (παγκοσμιοποιημένη) μόδα. Είναι ρούχα που μεταφέρουν μηνύματα για την καταγωγή μας, την επαγγελματική μας ιδιότητα, την αισθητική μας, τον χαρακτήρα μας, τις αξίες μας, τον πολιτισμό μας. Άλλωστε ανέκαθεν το ένδυμα πάνω στο σώμα προβάλλει, κρύβει, συμβολίζει… ακόμη και αν έχει φορεθεί επειδή «έπρεπε». Και αυτό ακόμη θα φανεί. Είτε είναι γιορτινή φορεσιά από το Σουφλί, είτε χειροποίητη κάπα Dior του 60’, είτε μαύρη τουαλέτα Jean Patou, είτε punk κορσές, είτε κοστούμι Fiorucci, είτε δημιουργία του Δημήτρη Ντάσιου με έμπνευση την εμβληματική φορεσιά «Αμαλία»- κομμάτια που υπάρχουν στην έκθεση.
Τι είδαμε στο δεύτερο μέρος: «Σκέψεις και ιδέες για το αυριανό Μουσείο Μόδας…»
Περιπλανιέμαι στον χώρο, απολαμβάνοντας το ταξίδι της μόδας μέσα στον χρόνο, που όπως κάθε ταξίδι έχει διάφορες στάσεις. Το δεύτερο μέρος της έκθεσης είναι χωρισμένο σε ενότητες. Αναλυτικότερα:
Μιλούν τα ρούχα μας;
Ολόκληρες γκαρνταρόμπες επώνυμων ανθρώπων, αλλά και προσώπων της διπλανής πόρτας, στολές στρατιωτικές, σχολικές και άλλες, μαγιό εποχής και σύγχρονα κουστούμια από αξέχαστες θεατρικές παραστάσεις, αποκαλύπτουν στοιχεία ταυτότητας, ρόλων και κοινωνικών συμβάσεων.
Χειροτεχνία
Χειροποίητα υφάσματα και ενδύματα, φυσικές πρώτες ύλες, τέχνες και τεχνικές που διδάσκονται στις μέρες μας και εμπνέουν. Οι επισκέπτες ανακαλύπτουν πάνω σε μοντέρνα ρούχα σχέδια και μοτίβα που έρχονται από τα παλιά.
Ο αέρας της αλλαγής
Μια ματιά στην περίφημη εθνική στολή που δημιούργησε η Βασίλισσα Αμαλία και τα ρούχα που ενέπνευσαν τη δημιουργία της. Ξέρατε ότι το 1985 υπήρχε Barbie «Αμαλία» και μάλιστα κυκλοφορούσε στις Φιλιππίνες; Μάλιστα, και ο Jean Paul Gaultier δημιούργησε ένα σύνολο εμπνευσμένο από με τη διάσημη φορεσιά για την κολεξιόν Ready-to-Wear Fall 2010.
Πώς προέκυψε η εμβληματική φορεσιά «Αμαλία»;
Η Βασίλισσα Αμαλία φτάνει στην Αθήνα, ντυμένη σύμφωνα με τους γερμανικούς κώδικες μόδας, αλλά σύντομα καταλαβαίνει πως πρέπει να προσεγγίσει ενδυματολογικά τον λαό της και να ενισχύσει την εθνική ταυτότητα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Δημιουργεί λοιπόν τη δική της μόδα, βασισμένη σε ένα αυλικό φολκλορικό ένδυμα που θα μείνει στην ιστορία ως «Αμαλία». Σύντομα γίνεται η εθνική γυναικεία φορεσιά. Οι λιτές γραμμές του λεγόμενου στυλ Biedameier αποτελούν έμπνευση για τη μακριά, φαρδιά, ψηλόμεση φούστα του φορέματος της «Αμαλίας» που συνδυάζεται με στοιχεία από την αστική πλευρά της Πελοποννήσου: το καββάδι, το μακρύ φόρεμα με το εφαρμοστό μπούστο, το βαθύ άγγιγμα στην τραχηλιά, τα φαρδιά σχιστά μανίκια και το χρυσοκέντητο εφαρμοστό ζιπούνι από τσόχα ή βελούδο.
Σε αυτό το τμήμα, βλέπουμε επίσης τη στολή της Βασίλισσας Όλγας και της Αυλής της, τις ραπτομηχανές που χάριζε στα άπορα κορίτσια, τους κορσέδες και τη μόδα στην αυγή του 20ού αιώνα.
Barbie Αμαλία
Barbie Αμαλία
Η φορεσιά Αμαλία εμπνέει πασαρέλες του εξωτερικού
Η φορεσιά Αμαλία εμπνέει πασαρέλες του εξωτερικού
Αφίσες εποχής με διασημότητες ντυμένες με τη φορεσιά Αμαλία
Αφίσες εποχής με διασημότητες ντυμένες με τη φορεσιά Αμαλία
Η μόδα είναι πολύ σοβαρή υπόθεση…
Μοναδικά τεκμήρια για τη μόδα του 20ού και 21ου αιώνα, δημιουργίες της haute couture από ιερά «τέρατα» της μόδας όπως Lanvin, Carvin, Mariano Fortuny, Mary Quant, Paul Poiret, Worth, Ευαγγελίδης, Μαυρόπουλος, Τσεκλένης και άλλα πολλά, ρούχα prêt-à-porter και fast fashion σαν τα δικά μας, εικονογραφούν πλευρές του σύνθετου φαινομένου της μόδας.
Η μόδα μέσα στο περιβάλλον…
Πειραματισμοί της σύγχρονης μόδας, ενδύματα από μεταποίηση παλιών φορεμάτων και πουκαμίσων, ρούχα και αξεσουάρ από ανακύκλωση υλικών και παράξενα υφάσματα από τη φλούδα φρούτων και άλλα, ιδέες και προτάσεις που αφουγκράζονται την ανησυχία για το περιβάλλον. Το μπουφάν από tyvek διαφημιστικό για τον μαραθώνιο του Σιάτλ το 1994, ξεχωρίζει.
Η μόδα και το περιβάλλον
Η μόδα και το περιβάλλον
Σημειώνεται ότι τα κομμάτια της εν λόγω έκθεσης έχουν φιλοξενηθεί ανά τα χρόνια σε εκθέσεις του ΙΒΠ, οι οποίες έχουν «ταξιδέψει» και εκτός συνόρων, σε Αυστρία, Βέλγιο, Ισπανία, Ιταλία, Νέα Υόρκη, Λος Άντζελες, Αυστραλία, Κίνα, κ.ά.
Φεύγω από την έκθεση κατανοώντας πολλά παραπάνω γύρω από το «Η μόδα είναι πολιτισμός». Η ηχώ των κοινωνικών και πολιτικών ρευμάτων, αλλά και οι προσωπικές εμπειρίες καταγράφηκαν στις βελόνες της ραφής και τρύπωσαν στη φόδρα των ρούχων. Η μόδα δεν είναι ένας σωρός από ρούχα, αλλά αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας του κόσμου ανά τους αιώνες. Και είναι κάτι που φανερώνεται και εδώ, στην έκθεση Δίασμα, που μέσα από την ιδιαίτερα σημαντική συλλογή και το σπάνιο αρχείο του ΙΒΠ, συνδέει την παράδοση, και το παρελθόν με το σήμερα αλλά και την καινοτομία και τις προκλήσεις του αύριο.
11°
