Basquiat × Warhol: Πήγαμε στην έκθεση με έργα των Άντι Γουόρχολ και Ζαν Μισέλ Μπασκιά

Το Fondation Louis Vuitton ανοίγει καθημερινά στις 11. Βρίσκομαι εκεί πέντε λεπτά πριν και στέκομαι στη σειρά. Σε λίγο θα έχω την τύχη να περπατάω μπροστά στη μεγαλειώδη έκθεση «Basquiat × Warhol. Painting four hands» με πρωταγωνιστή το κοινό έργο του Άντι Γουόρχολ και του Ζαν Μισέλ Μπασκιά. Η εικόνα των δυο τους με στολές του μποξ μας προϋπαντεί. Περπατάω μόνος στις τεράστιες εκθέσεις και το δαιδαλώδες κτίριο του Φρανκ Γκέρι. Όσο περιδιαβάζεις τις αίθουσες, τόσο διεισδύεις στον κόσμο τους κι από τη χαραμάδα της ψυχής τους βλέπεις κρυστάλλινα τα τραύματά τους. Τις πληγές και τις εμμονές. Τους φόβους και τους αναστεναγμούς. Στη φλεγόμενη Νέα Υόρκη των 80s τα πράγματα είναι λαμπερά και τρομακτικά. Εκείνοι κατάφεραν να δώσουν μέσα από την τέχνη τους μια ασπίδα ελπίδας: αφού μπορούν εκείνοι, μπορούν κι άλλοι. Μπορούμε όλοι να είμαστε ορατοί, δημιουργικοί, παρόντες.

Η έκθεση «Basquiat × Warhol. Painting four hands» είναι σαρωτική. Σύμβολα, χρώματα, ματιέρες, μοτίβα. Μια γουορχολική μπανάνα σε περίγραμμα Μπασκιά. Αφρικάνικες μάσκες κι αμερικανικός αστραφτερός καταναλωτισμός. Βία και τρόμος. Λάμψη και αίμα. Καθημερινότητα κι εκείνη η αδήριτη ανάγκη του καλλιτέχνη να είναι διαρκής, αιώνιος. Σπασουάρ, λογότυπα και σάκοι του μποξ. Μια γενιά που έδυε κι εκείνη που ανέτελλε συναντήθηκε, δημιούργησε από κοινού και χάθηκε. Πέθαναν με έναν μόλις χρόνο διαφορά: ο Άντι Γουόρχολ τον Φεβρουάριο του 1987 στα 58 του από επιπλοκή επέμβασης στη χολή κι ο Μπασκιά τον Αύγουστο του 1988 από υπερβολική δόση ηρωίνης σε ηλικία 27 ετών μπαίνοντας κι εκείνος στο καταραμένο κλαμπ των 27.

Άντι Γουόρχολ και Ζαν Μισέλ Μπασκιά: Η ιδιαίτερη σχέση τους και η σπάνια φιλία τους

Ήταν 4 Οκτωβρίου του 1982 όταν ο Ελβετός γκαλερίστας Bruno Bischofberger σύστησε τον Μπασκιά στον Γουόρχολ. Η συνάντηση έγινε στο Factory, το στούντιό του που τότε βρισκόταν στο 860 της οδού Broadway στη Νέα Υόρκη. Ο Άντι τράβηξε μερικά πολαρόιντ τον Ζαν Μισέλ. «Μπορείς να μας βγάλεις μια φωτογραφία και τους δυο μαζί;» ρώτησε ο Μπασκιά τον Bischofberger. Εκείνο το πολαρόιντ θα το έκανε έναν τετράγωνο πίνακα 1,5 επί 1,5. Δύο ώρες μετά, επιστρέφει στο Factory και τον δωρίζει στον Γουόρχολ. Τα χρώματα δεν είχαν στεγνώσει ακόμη. «Τον ζηλεύω, είναι πιο γρήγορος από μένα», είπε ο Γουόρχολ. Τα υπόλοιπα είναι ιστορία που με χαρά μαθαίνω όσο περπατάω στην κοινή τους έκθεση.

Στην αρχή έκαναν παρέα, έτρωγαν μαζί και γυμνάζονταν μαζί, όπως έλεγε ο Μπασκιά. Αυτή η παράδοξη σχέση που σχολιαζόταν από πολλούς, δυνάμωνε. Ο ένας έπαιρνε γνώση, ο άλλος φρεσκάδα. Άρχισαν να ζωγραφίζουν μαζί. Να πειραματίζονται. Δεν έχουμε ξαναδεί στην ιστορία της τέχνης να δημιουργούνται πίνακες από τέσσερα χέρια. Από δύο εγνωσμένης αξίας καλλιτέχνες με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο γραφής. Το επιβεβαιώνει και ο Tony Shafrazi, ο ιδιοκτήτης της γκαλερί που εξέθεσε το κοινό έργο των καλλιτεχνών το 1985 στην εξαιρετική έκδοση της έκθεσης. «Η ιδιαίτερη σχέση τους και η σπάνια φιλία τους οδήγησε σε ασυνήθιστο, σφοδρό και πρωτότυπο έργο και σε μια από τις πιο σημαντικές στιγμές στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης. Στα έργα τους παρόντα όλα τα κοινωνικά εμπόδια, όλες οι κοινωνικές αντιφάσεις. Η φυλή, η σεξουαλικότητα, η καταγωγή, η τάξη. Το δηλητήριο των 80s, η ενοχή, ο καπιταλισμός, τα 15 λεπτά δημοσιότητας. Ούτε μεταξύ τους ζήλεια, ούτε ανταγωνισμός. Μπορεί και τα δύο. Μπορεί να ήταν μια αβρή σχέση, μπορεί να ήταν παθιασμένη. Σαράντα χρόνια τους χώριζαν μα υπήρχαν καμβάδες που δεν αναγνώριζες ποιος έκανε τι. Αυτοί ήταν οι αγαπημένοι του Γουόρχολ. Χάρη στα ημερολόγιά του, οι επιμελητές της έκθεσης και οι γνώστες της τέχνης καταφέρνουν να αποκωδικοποιήσουν τον τρόπο που δούλευαν μαζί. Τον Απρίλιο του 1984 έγραφε: «Αρχικά το σχεδίασα κι έπειτα το χρωμάτισα όπως ο Μπασκιά». «Ο Άντι ξεκινούσε έναν πίνακα και του έβαζε κάτι πολύ αναγνωρίσιμο, ένα λογότυπο προϊόντος, και εγώ το παραποιούσα. Μετά θα προσπαθούσα να τον κάνω να δουλέψει λίγο περισσότερο σε αυτό, θα προσπαθούσα να τον κάνω να κάνει τουλάχιστον δύο πράγματα», είχε δηλώσει ο Μπασκιά.

Σύστησαν την τέχνη στον κόσμο που δεν θα πήγαινε εύκολα σε μουσείο. Κανονικοποίησαν την προσωπική τους έκφραση μέσα από την αξιοποίηση καθημερινών συμβόλων. Λογότυπα και ρομπότ, βία και προϊόντα σε προσφορά, ουλές. Η τέχνη της διαφήμισης και η τέχνη του δρόμου στο επίκεντρο της σύγχρονης τέχνης. Στα μεγάλα ταμπλό απλώνονταν οι δικές τους ουλές. Το 1968 είναι μια χρονιά που σημαδεύει και τους δυο, κυριολεκτικά και μεταφορικά: η απόπειρα δολοφονίας εναντίον του Άντι Γουόρχολ κι ένα ατύχημα για τον Μπασκιά σε ηλικία 7 ετών τον κρατά στο King's County Hospital, του Μπρούκλιν για έναν μήνα. Τα ζωγράφισαν τα τραύματά τους, έριξαν αλάτι στις πληγές, έσκαψαν κι ανατροφοδότησαν το τραύμα.

Περισσότεροι από 160 πίνακες δημιουργήθηκαν σε μια περίοδο ενάμιση έτους, αρκετούς από αυτούς είχαν την τύχη να δω στην έκθεση που διαρκεί μέχρι τις 28 Αυγούστου. Στην πρώτη τους έκθεση το 1985 παρουσιάστηκαν 16 έργα. Πουλήθηκαν μόνο τρία έργα, το κοινό δεν ανταποκρίθηκε σε αυτό το παράδοξο κουαρτέτο δημιουργικότητας. Οι Times της επόμενης μέρας γράφουν ότι ο Μπασκιά έγινε μασκότ του κόσμου της τέχνης. Ο Μπακσιά σταματά να συνεργάζεται μαζί του και μέχρι να πεθάνει ο Άντι βλέπονται αραιά και πού. Η φρενήρης σχέση του με τα ναρκωτικά δεν τον εμπόδιζε από το να είναι εξαιρετικά δημιουργικός, όμως οι φίλοι του έβλεπαν το τέλος του να έρχεται. Με μερικούς μήνες διαφορά από τον Άντι.

Είναι μεγάλη η έκθεση, χορταστική και χαοτική. Πώς μπορείς να μεταβολίσεις 80 και παραπάνω έργα; Πώς μπορείς να μεταφράσεις τον διάλογο δύο καλλιτεχνών που αγαπάς και νομίζεις ότι γνωρίζεις; «Dos Cabezas», όπως ονομάζεται και το πρώτο κοινό πολαρόιντ τους που ζωγράφισε ο Μπασκιά. Δύο κεφάλια, ένα μυαλό. Ο Keith Haring, που ήταν αυτόπτης μάρτυρας της φιλίας και της συνεργασίας τους, είπε ότι επρόκειτο για μια «μη λεκτική συζήτηση μέσω της ζωγραφικής. Δύο μυαλά που συγχωνεύονται για να δημιουργήσουν ένα τρίτο ξεχωριστό και μοναδικό μυαλό».