«Το Πάθος του Ορατού» στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων

Φέτος το καλοκαίρι τα Χανιά προσκαλούν τον επισκέπτη να θαυμάσει, εκτός από τις αναρίθμητες φυσικές ομορφιές, μνημεία και αξιοθέατα, μία ακόμη πλευρά του πολιτιστικού της προσώπου, μέσα από ένα πανόραμα σύγχρονης ελληνικής παραστατικής, κυρίως, ζωγραφικής, από τη δεκαετία του 1980 έως τις μέρες μας.

Πρόκειται για τα 104 έργα 64 καλλιτεχνών, από την ιδιωτική συλλογή του Αντώνη και της Άζιας Χατζηιωάννου, που φιλοξενούνται από το Σάββατο 28 Μαΐου 22 στη Δημοτική Πινακοθήκη και παρουσιάζονται στην έκθεση «Το Πάθος του Ορατού».

Βλέποντας τα έργα αλλά και συνομιλώντας με το ζεύγος Αντώνη και Άζιας Χατζηιωάννου, γίνεται αμέσως κατανοητός ο σημασιολογικός τίτλος της έκθεσης, ο οποίος παραπέμπει στο πάθος που τρέφουν για την παραστατική ζωγραφική αλλά και γιατί επιλέγουν τα όποια έργα. Όπως παραδέχονται, καθοριστικό ρόλο παίζει το μάτι και κατ' ακολουθία, αν τους αρέσει αυτό που γίνεται αντιληπτό με την όραση, δηλαδή το ορατό.

Πολλοί ίσως ν' αναρωτιούνται ποιος είναι ο σκοπός αυτής της έκθεσης, η οποία στερείται εντελώς εμπορικού χαρακτήρα. Η απάντηση δόθηκε από τον κο Χατζηιωάννου το βράδυ των εγκαινίων καλωσορίζοντας τους καλεσμένους από την Ελλάδα και το εξωτερικό, φιλότεχνους, καλλιτέχνες, εκπροσώπους της τοπικής Αυτοδιοίκησης και άλλων φορέων και ευχαριστώντας θερμά όλους τους συντελεστές και φορείς της διοργάνωσης για την άριστη συνεργασία και το άψογο αποτέλεσμα. «Η ζωγραφική είναι μία σπουδαία τέχνη και δεν ανήκει μόνο στους ζωγράφους ή μόνο σε εμάς που μπορέσαμε ν' αποκτήσουμε ορισμένα έργα. Η ζωγραφική, ως κομμάτι του πολιτισμού μας, ανήκει σ' όλον τον κόσμο και πρέπει να δείχνεται. Επομένως, οι περιοδικές εκθέσεις που έχουμε κάνει μέχρι τώρα, όπως άλλωστε κάνουν και άλλοι συλλέκτες, πρέπει να παρουσιάζονται, ώστε να μαθαίνει ο κόσμος τι ωραία ζωγραφική παράγεται στη χώρα μας».

Έργα της εν λόγω συλλογής εκτίθενται, για δεύτερη φορά μετά από 15 χρόνια, στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων (διοργανωτή της έκθεσης) και έγιναν δεκτά με την ίδια θερμή φιλοξενία. Eκτός από την καλή φήμη της Πινακοθήκης, ένας επιπλέον λόγος που τους οδήγησε στο να επιστρέψουν πάλι εκεί είναι οι στενοί δεσμοί που διατηρούν με την Κρήτη και ιδιαίτερα με την πόλη των Χανίων, τόπο καταγωγής της Άζιας Χατζηιωάννου, το γένος Δημοτάκη.

Η αποστολή της ιστορικού και επιμελήτριας κας Ελισάβετ Πλέσσα, ήταν δύσκολη, όπως ομολογεί η ίδια: «Μέσα από τα 1.200 έργα που απαρτίζουν τη συλλογή, έπρεπε να διαλέξω 104 και μέσα απ' αυτά να συγκεράσω και να διασταυρώσω τρία βλέμματα, των συλλεκτών, το δικό μου και των καλλιτεχνών».

Όμως το αποτέλεσμα την αποζημίωσε για το άγχος και την αγωνία της. Το κάθε έργο, με τη βοήθεια του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού του Στ. Παπαγιάννη και μέσα από μία εμπνευσμένη τοποθέτηση που του δίνει τον κατάλληλο χώρο ν' αναδειχθεί και ν' αναπνέει, συνομιλεί και μοιράζεται έναν κοινό αέρα με το διπλανό του, χωρίς ν' ακολουθείται κάποια χρονολογική σειρά ή καλλιτεχνική τάση.

Η έκθεση είναι σπονδυλωτή, χωρίζεται σε τρεις ενότητες, όσα και τα επίπεδα της Πινακοθήκης, με το κάθε ένα να είναι βαμμένο σε ξεχωριστό χρώμα. Αρχίζει από το ισόγειο με έργα που φέρουν το στοιχείο του αινίγματος, του μυστηρίου, μίας σουρεαλιστικής προσέγγισης, και καταλήγουν στην αθωότητα, συνεχίζει στο δεύτερο, όπου στα έργα κυριαρχεί το στοιχείο του μοτίβου, του ρυθμού και του διάκοσμου, και κορυφώνεται στο τρίτο με το στοιχείο της υπερβολής, της παραμόρφωσης, με έργα με σάρκα, οπτικά παιχνίδια και έναν φωτογραφικό ρεαλισμό που φτάνει στο έπακρο.

Μέσα από την ξενάγηση της κας Πλέσσα μπορέσαμε να τα δούμε με άλλο μάτι, να συγκρίνουμε τις ομοιότητές τους, να οδηγηθούμε από το ένα στο άλλο με έναν τρόπο φυσικό, αλλά κυρίως να διακρίνουμε ή να μάθουμε τι ήταν αυτό που έκανε αυτούς τους ανθρώπους να τα διαλέξουν.

Ο κος Χατζηιωάννου, σε μία συνομιλία που είχαμε μαζί του, απάντησε σε μερικά απ' αυτά τα «τι και γιατί» και με έκπληξη ακούσαμε ότι η κλειδαριά μίας πόρτας στο έργο «Όρθια Γυναίκα σε Ροζ Δωμάτιο» του Γ. Ρόρρη ήταν αυτό που προκάλεσε αρχικά το ενδιαφέρον του για τον πίνακα. Στη συνέχεια, το ανοικτό παράθυρο −το πρώτο έργο του Ρόρρη στο οποίο υπάρχει παράθυρο ανοικτό− και το σώμα της γυμνής γυναίκας να αντικατοπτρίζεται πάνω στο τζάμι, ήταν αυτό που τον οδήγησε στην αγορά του. Επίσης η μοναδικότητα του έργου «Χέρσος Τόπος» του ιδίου καλλιτέχνη (ο Ρόρρης, ο οποίος δούλευε πάντα στο ατελιέ, είχε κουβαλήσει μέσα εκεί χώμα και μικρά φυτά, ώστε ν' αποδώσει πιστά το τοπίο), αφιερωμένο στη μνήμη των θυμάτων της καταστροφής πυρκαγιάς στο Μάτι, λειτούργησε καταλυτικά για την απόκτησή του. Κάτι αντίστοιχο συνέβη με έργο του Στ. Δασκαλάκη, «Ο Λεωνίδας με τον προβολέα», όπου αν και ο προβολέας είναι στραμμένος πάνω στο πρόσωπο Λεωνίδα, δεν εκπέμπει καθόλου φως...

Τη διοργάνωση συνοδεύει ένας δίγλωσσος (ελληνικά-αγγλικά) πλήρως εικονογραφημένος κατάλογος, σε επιμέλεια Ελ. Πλέσσα και σχεδιασμό Εριφύλης Αράπογλου, με κείμενα των συλλεκτών Αντώνη και Άζιας Χατζηιωάννου, του ακαδημαϊκού και ζωγράφου Αλέκου Λεβίδη, του προέδρου του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης Σταύρου Ζουμπουλάκη και της επιμελήτριας.

Η Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, όπως τόνισε στον σύντομο χαιρετισμό του ο Δήμαρχος Π. Σημανδηράκης, συνεχίζει, μέσα από πολύ πετυχημένες εκθέσεις, μία ανοδική πορεία, στοχεύοντας σε στρατηγική θέση στον εικαστικό χάρτη της χώρας.

Ποιοι είναι η Άζια και ο Αντώνης Χατζηιωάννου

Ο δικηγόρος Αντώνης Χατζηιωάννου και η εκπαιδευτικός σύζυγός του Άζια ξεκίνησαν τη συλλογή τους πριν σαράντα χρόνια, χωρίς τότε να έχουν σαν στόχο τη συγκρότηση κάποιας συλλογής ή μία επένδυση στο χρηματιστήριο της τέχνης. Το κίνητρό τους ήταν η αγάπη τους για όμορφα έργα ζωγραφικής τα οποία ήθελαν για «παρέα» και να τα βλέπουν να στολίζουν τους τοίχους του σπιτιού τους. Ακόμη και σήμερα όλα αυτά αποτελούν μία όαση στην καθημερινότητά τους, τα παρατηρούν και συνεχώς ανακαλύπτουν πάνω τους νέες λεπτομέρειες οι οποίες τους γοητεύουν. Νιώθουν, όπως λένε χαρακτηριστικά, ότι βρίσκονται μέσα σε μία βάρκα γεμάτη ζωγραφιές που τους οδηγεί στο όνειρο και τη συγκίνηση.

Όμως, αν και δεν προέρχονται αμιγώς από τον χώρο της τέχνης ή των συλλογών, και οι δύο είχαν μία έμμεση σχέση με αυτές από τα νεανικά τους χρόνια. Ο πατέρας του Αντώνη Χατζηιωάννου ήταν για πολλά χρόνια έμπορος συλλεκτικών γραμματοσήμων, με πελάτες γνωστούς φιλοτελιστές και συλλέκτες της εποχής. Εκείνα τα μικρά χαρτάκια, φιλοτεχνημένα από διάσημους χαράκτες, τον γοήτευαν και του έδωσαν το πρώτο έναυσμα για την επιθυμία συλλογής έργων ζωγραφικής. Όσο για τη σύζυγό του, ήταν από μικρή, στο πατρικό της σπίτι, περιτριγυρισμένη από πίνακες γνωστών καλλιτεχνών.

Ο κος Χατζηιωάννου θυμάται πάντα τη συμβουλή που του είχε δώσει πριν πολλά χρόνια ο Πρόεδρος της Εθνικής Πινακοθήκης, Μ. Καλλιγάς: «Να αγοράζετε ό,τι αρέσει στα μάτια σας, από σύγχρονους ζωγράφους, από γκαλερί και από τα εργαστήριά τους».

Ακολούθησαν τη συμβουλή πιστά και χωρίς καν να το καταλάβουν απέκτησαν μία σημαντική θέση στον κόσμο των συλλεκτών. Το πρώτο έργο που απέκτησαν ήταν η «Πράσινη Μπλούζα» του Λάμπρου Άλας. Τα κριτήριά τους είναι υποκειμενικά, με βασικότερο το μάτι, καθώς και η  οικονομική δυνατότητα της τσέπης τους εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή. Εμπλουτίζουν τη συλλογή τους για ευχαρίστηση, χωρίς να παθιάζονται, κάτι που συνήθως προκαλεί άγχος και στεναχώρια, και πιστεύουν ότι προϋπόθεση για μία καλή συλλογή δεν είναι απαραιτήτως τα ακριβά έργα.

Γοητευμένοι και οι δύο από τη διαφορετικότητα του καλλιτεχνικού κόσμου παρακολουθούν από κοντά τους ζωγράφους, τους επισκέπτονται στα εργαστήριά τους, παρατηρούν και βιώνουν τις φάσεις της δημιουργίας ενός έργου και μοιράζονται τις όποιες αγωνίες για το αποτέλεσμα. Επιδιώκουν δε να αποκτούν και διατηρούν σχέσεις αμοιβαίας φιλίας με πολλούς από αυτούς.

Είναι σαφές ότι ο μεγάλος αριθμός των έργων της συλλογής τούς στερεί τη δυνατότητα να τα έχουν όλα στα σπίτια τους και τα περισσότερα βρίσκονται σε αποθηκευτικό χώρο. Η έκθεση έφερε πολλά απ' αυτά ξανά στο φως, προκαλώντας τους μεγάλη συγκίνηση όταν τα είδαν κρεμασμένα και φωτισμένα στους τοίχους της Πινακοθήκης και τους πήγαν χρόνια πίσω, στις μέρες που τα είχαν αποκτήσει. Συνεχιστές αυτής της συλλογής θα είναι τα παιδιά τους, τα οποία, όπως και οι γονείς τους, τρέφουν μία ιδιαίτερη αγάπη για τη ζωγραφική.

Χανιά: Λίγα λόγια για τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Κρήτης

Χανιά, η Βενετία της Ανατολής! Μία από τις ωραιότερες πόλεις της Ελλάδας αλλά και της Μεσογείου. Μία πόλη με υπέροχο βενετσιάνικο λιμάνι, που μοιάζει με ζωγραφιά, με τον γνωστό Αιγυπτιακό φάρο σήμα κατατεθέν της. Μία πόλη με ενετικά τείχη και νεώρια, ατμοσφαιρικές, γοητευτικές γειτονιές με γραφικά σοκάκια, αριστοκρατικές συνοικίες, παραδοσιακή αρχιτεκτονική και μνημεία από την εποχή των Ενετών και των Τούρκων, αξιόλογα μουσεία, φιλόξενους κατοίκους, εξαιρετική κουζίνα, άφθονη ρακί και τσικουδιά.

Μία πόλη με πλούσια και πολυτάραχη ιστορία, που γνώρισε στιγμές μεγάλης δόξας αλλά και στιγμές μεγάλων καταστροφών, λεηλασιών και σφαγών. Μία πόλη που πολλοί προσπάθησαν να την κατακτήσουν, το κατάφεραν πρόσκαιρα, αλλά στο τέλος την έχασαν και εκείνη διατήρησε μόνο τα καλά στοιχεία εκείνων των εποχών, στα οποία οφείλει μέρος της ομορφιάς και του πολυπολιτισμικού της χαρακτήρα. Μία πόλη στην οποία την 1η Δεκεμβρίου 1913, στο φρούριο του Φιρκά, παρουσία του βασιλιά Κωνσταντίνου και του Πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου, υψώθηκε η σημαία της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, μετά από πολλούς αιώνες σκλαβιάς.

Μία πόλη γενέτειρα μεγάλων προσωπικοτήτων της πολιτικής, των γραμμάτων και τεχνών. Μία σύγχρονη πόλη, με το παλιό τμήμα της να έχει χαρακτηριστεί από το 1965 ως «ιστορικό διατηρητέο μνημείο». Μία πόλη παλίμψηστο όλων των πολιτισμών που πέρασαν απ' αυτήν, από την νεολιθική εποχή έως τις μέρες μας, με την Ανατολή να εισχωρεί αρμονικά στη Δύση.

Υπάρχουν αρκετές εκδοχές ως προς την προέλευση της ονομασίας της. Μία υποστηρίζει ότι προέρχεται από παραφθορά της λέξης Χθονία, που ήταν ένα από τα αρχαία ονόματα της Κρήτης. Σύμφωνα με μία άλλη, από το αραβικό Χάνι ή τέλος, από την Αλχανία Κώμη (προάστιο ή συνοικία της αρχαίας Κυδωνίας).

Τα Χανιά κατοικήθηκαν από την πρωτομινωϊκή περίοδο (3.650πΧ) και η πόλη έχει ταυτιστεί με την αρχαία Κυδωνία που ιδρύθηκε από τον Κύδωνα, γιο του Ερμή, ή κατά άλλους γιο του Απόλλωνα και της νύμφης Ακακαλλίδας, κόρης του Μίνωα. Στον λόφο Καστέλι, που σήμερα δεσπόζει πάνω από το παλιό λιμάνι, αναπτύχθηκε ο πρώτος οικισμός και η Κυδωνία αναφέρεται στον Στράβωνα ως η τρίτη μεγαλύτερη πόλη στη μεγαλόνησο, με ιδιαίτερη ανάπτυξη στο εμπόριο και τη βιοτεχνία, δραστηριότητες που της χάρισαν μεγάλη οικονομική άνθηση.

Τα ίχνη ζωής των αρχαίων Κυδώνων χάνονται γύρω στο 1.150.Χ με το τέλος του μινωϊκού πολιτισμού. Έκτοτε από τα Χανιά πέρασαν Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Λατίνοι, Ενετοί, Γενουάτες, Τούρκοι, Αιγύπτιοι, Γερμανοί, και ο κάθε λαός άφησε το αποτύπωμά του το οποίο δεν είχε πάντα θετικό πρόσημο.

Η πόλη κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης ζωής της λεηλατήθηκε και πυρπολήθηκε αρκετές φορές, αλλά αυτό δεν την εμπόδισε στο να εξελιχθεί σε σπουδαίο διοικητικό, εμπορικό, πνευματικό και βιομηχανικό κέντρο, ιδιαίτερα τα χρόνια που ήταν έδρα του Ρέκτορα της περιοχής (Ενετοκρατία, 1204-1645) ή πρωτεύουσα της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας και έδρα του Υπάτου Αρμοστή (1898-1913). Τα Χανιά έπαψαν να είναι πρωτεύουσα της Κρήτης το 1971.

Εντυπωσιακά αρχαία ευρήματα, τείχη, φρούρια, δρόμοι, πλατείες, δημόσια κτίρια, παραδοσιακές κατοικίες με αυλές και πηγάδια, πολυτελή μέγαρα, ναοί, μοναστήρια, τεμένη, κρήνες, λουτρά αποτελούν μερικά από τα στολίδια της και αποτυπώνουν τις επιδράσεις που δέχθηκε από τους κατακτητές της, ιδιαίτερα των Ενετών. Σ' αυτούς δε οφείλεται η επαφή με το κίνημα της Αναγέννησης, που επικρατούσε στην Ευρώπη και οι επιρροές ήταν έκδηλες εκτός από την αρχιτεκτονική, στην λογοτεχνία και ζωγραφική. Στη γενικότερη πολιτιστική ενίσχυση της Κρήτης αλλά των Χανίων ειδικότερα βοήθησαν ιερείς, μοναχοί και άνθρωποι των γραμμάτων και τεχνών που βρήκαν καταφύγιο στο νησί, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης.

Ο 20ός αιώνας σηματοδότησε μία νέα εποχή για την πόλη των Χανίων, η οποία επούλωσε γρήγορα τις πληγές του παρελθόντος, ανέδειξε την πλούσια κληρονομιά της και σε συνδυασμό με την έντονη πολιτιστική δραστηριότητα και τις αμέτρητες φυσικές ομορφιές της αποτελεί πόλο έλξης για χιλιάδες τουρίστες κάθε χρόνο.

Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει στο καταπληκτικό Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο το οποίο άνοιξε πριν λίγες μέρες τις πόρτες του για να υποδεχθεί μέσα στους υπέροχους, μοντέρνους χώρους του με την αξιολογότατη μόνιμη συλλογή και τις περιοδικές εκθέσεις, επισκέπτες από όλον τον κόσμο.

Κεντρική φωτογραφία: "Συνομιλία", έργο του Παναγιώτη Μπελντέκου