Ο ζωγράφος Ανδρέας Κοντέλλης από το Α ως το Ω

Ρεαλισμός και εξεσπριονισμός, άνθρωποι, τοπία και πορτρέτα, με ανάμεικτη μέσα τους την τρυφερότητα αλλά και τη δύναμη. Το ψαχνό στη ζωγραφική σάρκα του Ανδρέα Κοντέλλη περιβάλλεται από πολυποικιλία στοιχείων και αναφορών, που, πέρα από το προφανές είδωλο απεικόνισης, μετουσιώνονται σε εικόνες βαθύτερα ψυχαναλυτικές ή μεταφυσικές.

Μερικές ακόμα παρατηρήσεις- ίντρο για όσους βλέπουν έργα του για πρώτη φορά. Οι ορίζοντες, το φως, οι συνομιλίες των γυμνών τοπίων με τα εξίσου γυμνά μοντέλα-γυναίκες των πινάκων του, τα εσωτερικά φώτα των αστικών τοπιογραφιών του, όπως εμπλέκονται μέσα τους φορές-φορές η αισθητική της φωτογραφίας, μέρα ή νύχτα, φτιάχνουν φιγούρες και ρυθμούς εντυπωσιακά λιτούς. Αλλά και τρομερά πολύπλοκους και περιεκτικούς, αν θελήσετε να μπείτε στα σπάργανα, στην ψίχα της ψυχής του πινέλου του.

Στο ατελιέ του, κάπου στην οδό Μπουμπουλίνας, κι ενώ αυτός πετάγεται στο περίπτερο της πλατείας Εξαρχείων για «πρώτες βοήθειες» σε παγωμένες μπίρες, αυτό τον κολασμένα θερμοφόρο απογευματινό που τον επισκέφτηκα, έχω την ευκαιρία να περιπλανηθώ ολομόναχος στο σύνολο σχεδόν των έργων μιας πορείας που ξεκινά από το 1990 και την πρώτη του έκθεση στην γκαλερί Θόλος της Αθήνας. Αλλά ως και επίλεκτες εικόνες-πίνακες από το Mythology, την τελευταία του έκθεση που φιλοξενήθηκε στο Ελληνικό Προξενείο της Νέας Υόρκης. 

Πλαστικότητα και στοχασμός, στοιχεία της φύσης ήρεμα σαν καλά πνεύματα ή άγρια σαν καταιγίδες, με τους ανθρώπους-μοντέλα μέσα τους να ενσωματώνονται θαρρείς αναπόσπαστα σαν ένα. Ο Κοντέλλης διαθέτει έναν ρυθμό αφήγησης όπου ο χρόνος μοιάζει απολογιστικός, οι χρόνοι είναι μια θάλασσα και τα τελικά βαθιά συναισθήματα ή οι παρορμήσεις του καλλιτέχνη και του θέματός του καταφέρνουν την ενοποίηση σε μια μέθεξη που καταργεί κάθε εμπόδιο. Το σώμα και η φύση στη ζωγραφική του Κοντέλλη, αστική ή νησιωτική, μιας και η Λήμνος από όπου κατάγεται αποτελεί μια συνεχή αναφορά, στο τέλος δεν αντιπαλεύουν αναμεταξύ τους αλλά προξενούν στον θεατή βαθιά πληρότητα.

Επιστρέφει από το περίπτερο φέρνοντας παγωμένες ΕΖΑ, δροσιζόμαστε και πιάνουμε να μιλάμε· εγώ δηλαδή ρωτάω κι αυτός απαντά, για την αμεσότητα του βιώματος: Κατά πόσο αυτό το βίωμα είναι ο οδηγός του για να δημιουργήσει εξελικτικά και να αναμετρηθεί με τα θέματα-χρόνους του; Ο Κοντέλλης, και νομίζω εδώ έγκειται η αξία αλλά και η μοναδικότητα αυτού του Αθηναίου ζωγράφου, μετουσιώνει τη δική του διαδικασία ενηλικίωσης σε μια οικουμενική ιστορία-γραφή. Είναι ταυτόχρονα ο σκεπτόμενος παρατηρητής του εαυτού του μα και του εξωτερικού περιβάλλοντος. Και γι' αυτό αναμετράται κι αντιπαραβάλλει ταυτόχρονα με την προσωπική του ιστορία και τις ιστορίες των απέναντι τόπων ή ανθρώπων: στους πίνακές του αυτό το ευδιάκριτο τρίγωνο εαυτού, άλλου και άλλων, είναι και που συνδέει τα κατά τα άλλα φαινομενικά ασύνδετα, αποσπασματικά αλλά πάντα γεμάτες με βαρυσήμαντες πληροφορίες έργα του.

Και... δέχεται το παιχνίδι, ας μου επιτραπεί, που του προτείνω! «Μήπως αντί να κάνουμε μια τυπική συνέντευξη, να σου δώσω μόνο τα είκοσι τέσσερα γράμματα της αλφαβήτου και να αυτοπαρουσιαστείς, γενόμενος ο ίδιος και ο καλλιτέχνης μα και το μοντέλο του εαυτού σου; Φτάνοντας έτσι και στους άλλους με τους οποίους πορεύθηκες κάποτε ή συνεχίζεις να διαδράς»;

Δέχτηκε την πρόκληση-πρόσκληση. Ένα γράμμα κι ένας πίνακας. Μια ανάμνηση και μια ιστορία. Μια επισήμανση κι ένας αναλογισμός. Ρεμβασμοί και αναγνώσεις του χρόνου αλλά και των χρόνων του. Και ορίστε μια, χμμμ, ας την αποκαλέσω αυθαίρετα, μίνι ρετροσπεκτίβα, για έναν Αθηναίο ζωγράφο που οι συναισθηματικές αλλά και καλλιτεχνικές του κλιμάκες δονούν στο μάξιμουμ. Ο Ανδρέας Κοντέλλης αποτελεί μια πολύ ευδιάκριτη σήμανση της εικαστικής ανθρωπογεωγραφίας της χώρας.

Α. Αθήνα - Ακρόπολη

Η πόλη που μας διαμορφώνει και μας περικλείει, συχνά ασφυκτικά, αναδεικνύει στον καθένα μας ένα διαφορετικό πρόσωπο σχεδόν κατοπτρικά, προβάλλοντας τις εκφάνσεις του ψυχισμού μας. Προετοιμάζοντας την έκθεσή μου Mythology είχα την ευκαιρία να συνδεθώ με την πιο αθώα και ποιητική εκδοχή της. Τα νεαρά κορίτσια μιας φίλης υποδύθηκαν πολύ πειστικά τις Αρρηφόρες κόρες της Ακρόπολης, ένα μαγικό απόγευμα κάτω από τον Βράχο.

Β. Βράδια Εξαρχείων

Βράδια μοναχικά στα Εξάρχεια όταν τα βήματά σου σβήνουν στον δρόμο και εκκωφαντικά ακινητεί ο χρόνος, ανάμεσα σε τσιγάρα, μπουκάλια, ζωγραφισμένα έργα, πραγματωμένα όνειρα και ανεκπλήρωτους πόθους. 11 χρόνια εργαστήριο στην Οικονόμου 22, 3 στην Μπουμπουλίνας, εκθέσεις, σχέσεις, διαδρομές, ήττες και νίκες.

Γ. Γυναίκα

Κάποτε τη συναντάς, δεν είσαι προετοιμασμένος για μια πραγματικότητα όπου το ιδεώδες, εμπλέκεται αξεδιάλυτα με ένα βαθύ, συγκλονιστικό παρόν. Ο κόσμος δεν θα είναι ποτέ ίδιος. Τη συναντάς, δεν ξέρεις όμως αν εντέλει, θα τη γνωρίσεις ποτέ.

Ε. Έρωτας

Το αγωνιώδες ερώτημα «ποιοι είμαστε» απαντάται με έπαρση σ' αυτή τη συνθήκη. Το βλέμμα της αγαπημένης και η ανταπόκρισή της είναι ο πιο ισχυρός καθρέφτης επιβεβαίωσης. Αλλάζεις ραγδαία όπως και ο κόσμος. Αφ' εξής, κάθε εμπειρία θα αναμετράται με αυτή την αίσθηση.

Η. Ηφαιστεία

Το πρώτο μου τοπίο με λάδια στη φύση, εκεί, στον όρμο των Εκατό Κεφαλών, στο αρχαίο λατομείο, απόγευμα Σεπτεμβρίου του 1986. Έστεισα το καβαλέτο και ψιχάλιζε. Συνέχισα με βροχή. Επιστρέφω συχνά στο θέμα, στη συγκλονιστική και απόκοσμη ομορφιά του τόπου.

Θ. Θέληση

Θυμάμαι πολύ καλά τη διαδικασία και τα στάδια κατασκευής του έργου,κυρίως όμως το θεληματικό τρόπο που τελείωσε. 24 χρόνια μετά, το διακύβευμα του έργου παραμένει ζωντανό: Η αφήγηση είναι η χειρονομία, το νόημα είναι η ενέργεια.

Ι. Ιαπωνία - Aikido

Ο Μοντερνισμός δεν θα ήταν ό,τι ξέρουμε χωρίς την επίδραση των ιαπωνικών ξυλογραφιών. Αγαπούσα πάντα την αισθητική και τους κωδικούς τους. Μετά ήρθε η γνωριμία με το Aikido. Στο Λονδίνο ήταν το θέμα της πτυχιακής μου με χειροποίητες εκτυπώσεις με emulsion σε καμβά. Ήταν ένα σχόλιο πάνω στην απελευθέρωση, τη ρευστότητα, τη δύναμη.

Λ. Λήμνος

Ο εκθαμβωτικός τόπος της ευδαιμονίας και του μυστηρίου. Όλα τα μεγάλα ερωτήματα απαντώνται καταφατικά στο καλοκαίρι της Λήμνου: Το νόημα της ύπαρξης και ο σκοπός της δράσης μας, το λάθος και το σωστό, η αγάπη και η ματαίωση. Ο κόσμος κατ' εικόνα. Κάθε χρόνο επιστρέφω για να αδειάσω και να φορτιστώ, να ζήσω την εκστατική περιπλάνηση με φίλους, να θυμηθώ και να καταθέσω την εμπειρία μου, με την ίδια συγκίνηση.

Μ. Μπενάκης

Η εναρκτήρια έκθεση του Νέου Μουσείου Μπενάκη ήταν αφιερωμένη στον ιδρυτή. Είχα προσκληθεί να συμμετέχω στην έκθεση πορτρέτων του και δούλευα δύο έργα, ενώ τα βράδια γνώριζα τον Αντώνη Μπενάκη στη βιβλιοθήκη. Το εύρημα του έργου προέκυψε ξαφνικά: Ο Μπενάκης κοιτάζει το κενό, αναλογιζόμενος ίσως το εθνικό μέλλον, τον χρόνο, τη φθορά, την αιωνιότητα.

Ν. Νεφτίνα

Η παραλία δίπλα στο Ιερό των Καβείρων στη Λήμνο, ήταν το μυστικό για τις παρέες επί δεκαετίες. Μέρες με νοτιά η αρυτίδωτη θάλασσα κοντράρει έντονα με τα βράχια από ψαμμίτη και τον ουρανό. Μετά τις συστάδες από αρμυρίκια και τζιτζιφιές, ανοίγονται οι λόφοι με τα κρίνα, ένα απόκοσμα λυρικό τοπίο, μια αέναη πρόσκληση.

Ξ. Ξωκλήσια

Η παράδοση αναφέρει 365 ξωκλήσια στη Λήμνο. Γνήσιες εκφράσεις της λαϊκής ψυχής και πίστης, θα έπρεπε να συντηρούνται και να προστατεύονται από ανακαινίσεις. Η φθορά του χρόνου δεν είναι ποτέ τόσο βάναυση όσο η πρόθεση του αδαών. Ο Άγιος Γεώργιος στα ερείπια μεσαιωνικού οικισμού ακτινοβολεί το μέτρο και την αδιάσπαστη ενότητα της ελληνικής τέχνης.

Π. Πατέρας - Παπαδιαμάντης

Όσο ο Πατέρας μεγάλωνε, του άρεσε να παίρνει τη στάση του Παπαδιαμάντη στη Δεξαμενή. Του θύμιζε επίσης τον δικό του Πατέρα. Δύο δάσκαλοι δίδαξαν Παπαδιαμάντη διαδοχικά. Όταν πόζαρε, ήταν χειμώνας. Του διάβαζα από τα χριστουγενιάτικα διηγήματα. Η Ελλάδα ακουμπά στον Παπαδιαμάντη.

Σ. Σιγή

Σιγή στη θέα του Μνημείου όταν πέρασα τις πύλες, το φθινόπωρο του 1998. Το συντριπτικό βάρος της ιστορίας, το αδιάλειπτο της ελληνικότητας ανά τους αιώνες και η ανυπέρβλητη αισθητική έφεραν ένα αβάσταχτο κύμα συκίνησης που μπορώ και σήμερα να ανακαλέσω. Η ισχυρή παρουσία του μνημείου θα συνεχίσει να επιδρά σε πείσμα κάθε αντίρροπης προσπάθειας.

Τ. Τέτσης

Ένα σάββατο τον χειμώνα του 1994, ήρθε με βαρυχειμωνιά ο Δάσκαλος στο εργαστήριο της Δάφνης να δει τη νέα δουλειά μου. Πάρκαρε το μικρό σιτροέν στην απότομη κατηφόρα. Ακολούθησα την αγαπημένη του τελετουργία. Βαρύ ελληνικό καφέ, γλυκό του κουταλιού, άφιλτρα τσιγάρα. Έίχα να τον δω ενθουσιασμένο από τη διπλωματική μου. Καταλήξαμε να πίνουμε τσίπουρα και να γελάμε σχολιάζοντας τα πάντα. Το χιόνι έπεφτε. Αργά το απόγευμα ήθελε να φύγει. Επέμενα να μην οδηγήσει, αλλά ήταν αμετάπιστος. Χάθηκε. Δεν ξεχνούσε ποτέ να μου το αναφέρει.

Υ. Ύδρα

Το 2006 προσέγγισα το πνεύμα της Ελληνικής Επανάστασης, δουλεύοντας μια σειρά με σημαίες του Αγώνα. Ξεκινώντας με τα κειμήλια των σημαιών του Ιστορικού Μουσείου έφτασα στη σημαία της Ύδρας όπου έκανα παραλλαγές. Διατήρησα την ενδιαφέρουσα μετατροπή στο γνωστό ρητό της Αρχαίας Σπάρτης στη βάση.

Φ. Φίλοι

Τον φίλο αρχαιολόγο Χρήστο τον γνώρισα πάνω στο πλοίο για Λήμνο. Μέσα σε δεκαετίες η φιλία μας παρακολούθησε τις 4 εποχές πολλές φορές, περνώντας από περιόδους ενθουσιώδους συνεργασίας σε εποχές που έμοιαζε να είχαμε χαθεί, πάντα όμως με νοιάξιμο και σεβασμό. Ο Χρήστος πόζαρε στο σπίτι του των Εξαρχείων κατάφορτο γνώση, έργα τέχνης, μνήμες.

Χ. Χέμινγουεϊ 

Το καλοκαίρι του '75 διάβασα τον «Γέρο και τη θάλασσα». Συγκλονίστηκα. Η υπέροχη μεταφορά του μάταιου αλλά όχι άσκοπου αγώνα του γέρου με συγκινεί ακόμη. Αξίζει κάθε τερματισμός, κάθε αγώνας. Η ζωή δεν μπορεί να κυλά λάθρα, χωρίς τοποθέτηση και στάση. 

Ψ. Ψυχή

Τι συνιστά ψυχικό βάρος στη ζωγραφική; Ποια είναι η ψυχή του έργου; Τι το εμψυχώνει και με ποια διαδικασία; Τι υλικό είναι αυτό που το καθιστά ζωντανό; Κάποιες ευτυχείς στιγμές προκύπτει μια εκστατική δημιουργικότητα, μια ανάγκη να διατυπωθεί κάτι πάση θυσία, που οδηγεί τη διαδικασία σχεδόν ερήμην μας. Οι στιγμές αυτές δεν επαναλαμβάνονται κατά βούληση, ωστόσο μπορούν να προκληθούν. Η ενθύμιση της προσπάθειας, της ανάγκης να νοηματοδοτήσουμε τη ζωή μας, μεγιστοποιεί την πιθανότητα να μην εργαζόμαστε επί ματαίω, να σημαίνει η εργασία μας κάτι σε κάποιους.

Ω. Ώρες

Οι ώρες πριν την αναχώρηση και οι ώρες της δράσης, ώρες με φίλους, ώρες χαράς, της ζωγραφικής και της περισυλλογής. Στιγμές πολύτιμες που δεν θα επαναληφθούν στη γραμμική διαδοχή του χρόνου. Η μοναδική ευκαιρία και δυνατότητα να κρατήσουμε τις στιγμές, με το να τις ζήσουμε απόλυτα, με πάθος και συνείδηση.