Κυβερνείο Καλαμαριάς: Πώς «ανασταίνεται» ένα εμβληματικό, αλλά ταλαιπωρημένο κτίριο;

Το «Κυβερνείο», κατά κόσμον «Παλατάκι», είναι ένα αρχιτεκτονικό στολίδι του Δήμου Καλαμαριάς και τοπόσημο για τη Θεσσαλονίκη. Ένα από από τα πιο επιβλητικά νεοκλασικά κτίρια της πόλης, με μια αρχοντική πρόσοψη, μια πραγματικά τεράστια έκταση, σε μια ιδανική τοποθεσία με θέα στον κόλπο του Θερμαϊκού και πάνω από όλα μια απίστευτη ιστορία. 

Καθιερώθηκε ως «Παλατάκι», παρ’ όλο που η βασιλική οικογένεια φημολογείται ότι έμεινε σ' αυτό μόλις μία νύχτα και έκτοτε λειτουργούσε ως κατοικία υπουργών και υψηλά ιστάμενων κυβερνητικών προσώπων, μέχρι το μακρινό 2006 που χρησιμοποιήθηκε γιια τελευταία φορά. Από τότε έχει χαρακτεί στη μνήμη μας ως άλλο ένα κτίριο που δυστυχώς ρημάζει στη φθορά του χρόνου, αλλά και το σπίτι του «Reworks», του μεγαλύτερου φεστιβάλ ηλεκτρονικής μουσικής της χώρας που φιλοξενείται στον εξωτερικό του χώρο. Μετά από πάνω από δύο δεκαετίες που το κτίριο είναι παραμελημένο, δημιουργείται ένα ολοκληρωμένο πλάνο για τη διάσωση και την ανάδειξή του σε έναν πολυχώρο πολιτισμού, εκδηλώσεων και συνεδρίων που θα αναβιώσει την παλιά του αίγλη και τη αλλοτινή «βασιλική» του υπόσταση.

Το σχέδιο ανάπλασης θα εκτελέσουν τα τρία συμβαλλόμενα μέρη του Μνημονίου Συνεργασίας που υπεγράφη μεταξύ της Βουλής των Ελλήνων, του Υπερταμείου και της ΕΤΑΔ, την Τετάρτη 5 Ιουνίου στον προαύλιο χώρο του κτιρίου, παρουσία του πρωθυπουργού. Στόχος του σχεδίου η αξιοποίηση του Κυβερνείου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Βόρειας Ελλάδας, από την τοπική κοινωνία.

«Κυβερνείο»: Λίγα λόγια για την αρχιτεκτονική και την ιστορία του 

Το «Παλατάκι» εκτείνεται σε έναν χώρο περίπου 16 στρεμμάτων με απρόσκοπτη θέα στον Θερμαϊκό κόλπο. Το κτίριο είναι νεοκλασικού ρυθμού με χαρακτηριστικά «ανακτορικής» αρχιτεκτονικής και συμμετρική διάταξη, με προπύλαιο και περιστύλιο από ιωνικούς κίονες. Το ίδιο το αρχοντικό αποτελείται από δύο βασικούς ορόφους που καλύπτουν 1.200 τ.μ. Οι αίθουσες υποδοχής του κοινού βρίσκονται στο ισόγειο, ενώ ο επάνω όροφος αποτελείται από δύο σουίτες και χώρους προσωπικού. Στο υπόγειο υπάρχουν κουζίνες, το πλυσταριό, η αποθήκη και άλλοι βοηθητικοί χώροι.

Σχεδιάστηκε από τον Περικλή Σακελλάριο, με τελική επεξεργασία των σχεδίων από τον Ι. Χριστόπουλου, τη δεκαετία του 1950 και εγκαινιάστηκε το 1960, για να χρησιμοποιηθεί ως κατοικία του τότε υπουργού Βορείου Ελλάδος. Το 1963 δόθηκε στην ελληνική βασιλική οικογένεια για να χρησιμοποιηθεί ως θερινή κατοικία, αλλά έμεινα εκεί μόνο για μια νύχτα. Το 1968, κατά τη διάρκεια της Χούντας των Συνταγματαρχών, αποδόθηκε η χρήση του ακινήτου στο υπουργείο Βορείου Ελλάδος. Μετά το 1974 χρησιμοποιήθηκε σαν κατοικία από τον υπουργό Μακεδονίας - Θράκης και από τον πρωθυπουργό και μετέπειτα Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή κατά τη διάρκεια των επισκέψεων του στην πόλη. 

Το 1997, τη χρονιά που η Θεσσαλονίκη ήταν Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα, το «Παλατάκι» φιλοξένησε μια εμβληματική έκθεση έργων του Καραβάτζιο, καθώς και την έκθεση «Ο Μέγας Αλέξανδρος στην Ανατολή» στο πλαίσιο της διοργάνωσης.  

Τέσσερα χρόνια μετά το κτίριο χαρακτηρίστηκε διατηρητέο με απόφαση του υπουργού Μακεδονίας Θράκης, ενώ η τελευταία του χρήση ήταν το 2006. Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται μόνο ο εξωτερικός του χώρος για συναυλίες και εκδηλώσεις, με σημαντικότερες το Reworks Thessaloniki και το Reworks Agora. 

Κυβερνείο (Παλατάκι): Η πολιτιστική ανάπλαση και η επόμενη μέρα

Στον πυρήνα του σχεδίου ανάπλασης του Κυβερνείου βρίσκεται το όραμα του να μετατραπεί το κτίριο σε έναν ακμάζοντα πολιτιστικό χώρο. Αυτός ο μετασχηματισμός δεν αφορά μόνο τη διατήρηση της φυσικής δομής του, αλλά και την ανάσα νέας ζωής στις ιστορικές αίθουσές του. Το ανάκτορο προβλέπεται να φιλοξενήσει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, κάθε μία από τις οποίες θα σχεδιαστεί για να αναδείξει διαφορετικές πτυχές του πλούσιου πολιτιστικού και ιστορικού τοπίου της Θεσσαλονίκης και ολόκληρης της περιφέρειας. Οι χρήσεις του Κυβερνείου θα ανταποκρίνονται στην ιστορική και πολιτιστική αξία του κτιρίου, χωρίς να αλλοιώνουν τον εσωτερικό και εξωτερικό χαρακτήρα του. Έμφαση θα δοθεί παράλληλα σε θέματα ιστορίας του κοινοβουλευτισμού, θεσμών και πολιτιστικά θέματα που άπτονται του σκοπού του Ιδρύματος της Βουλής. 

Ένας από τους κεντρικούς πυλώνες της πολιτιστικής χρήσης του ανακτόρου θα είναι η διοργάνωση τόσο μόνιμων όσο και περιοδικών εκθέσεων, συναυλιών, παραστάσεων κ.λπ. αναδεικνύοντας έτσι την καλλιτεχνική εξέλιξη, τους ιστορικούς σταθμούς και την πολιτιστική ποικιλομορφία της πόλης. Έτσι θα διασφαλιστεί ότι το «Παλατάκι» παραμένει ένας ζωντανός και διαρκώς εξελισσόμενος χώρος.

Εκτός από την πολιτιστική του χρήση όμως, το Κυβερνείο θα αξιοποιηθεί και ως χώρος υψηλού κύρους για συνέδρια και επιστημονικές δεσμεύσεις. Φιλοξενώντας ακαδημαϊκά συνέδρια, συμπόσια και διαλέξεις, το «Παλατάκι» θα αποτελέσει φάρος για πνευματικές ανταλλαγές με επιστήμονες από όλο τον κόσμο. Οι εκδηλώσεις αυτές όχι μόνο θα ενισχύσουν το πνευματικό κλίμα της πόλης, αλλά θα προσελκύσουν επισκέπτες και επαγγελματίες ενισχύοντας τον τοπικό τουρισμό και την οικονομία.

Αυτό είναι, όπως μας είπε και ο ίδιος, και το όραμα του κ. Αναστάσιου Διόλατζη, συνιδρυτή και καλλιτεχνικού διευθυντή του φεστιβάλ «Reworks» και του «Reworks Agora», που πραγματοποιούνται στον προαύλιο χώρο του Κυβερνείου ετησίως. Το μουσικό φεστιβάλ «Reworks», μεταμορφώνει την πόλη της Θεσσαλονίκης σε τόπο συνάντησης των φίλων της ηλεκτρονικής μουσικής από το 2005 και έχει παγκόσμια απήχηση. Το πρωτοπόρο αυτό φεστιβάλ προσκαλεί καλλιτέχνες παγκοσμίου βεληνεκούς, με αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια που φιλοξενείται στο «Παλατάκι», η πρόσοψη του κτιρίου να έχει ταξιδέψει μέσω των social media σε όλο τον κόσμο. Φυσικά το φεστιβάλ, καθώς και το διεθνές διαθεματικό φόρουμ, «Reworks Agora», πραγματοποιούνται με απόλυτο σεβασμό στο κτίριο προβάλλοντάς το και εκτός των συνόρων, αλλά και θέτωντας ένα διπλό ετήσιο ραντεβού με τον κόσμο στο Κυβερνείο. Όπως μας ενημέρωσε και ο κ. Διόλατζης, «καθώς η Θεσσαλονίκη έχει μεγάλη έλλειψη σε πολιτιστικούς χώρους, η ανάπλαση του συγκεκριμένου κτιρίου και η αξιοποίησή του ως πολυχώρος πολιτισμού, θα θα συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη της περιοχή της Θεσσαλονίκης με τα αντίστοιχα πρότυπα σύγχρονων ευρωπαϊκών πόλεων».

Υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας για την Αναβίωση του Κυβερνείου Θεσσαλονίκης μεταξύ της Βουλής των Ελλήνων, Υπερταμείου και ΕΤΑΔ

Την Τετάρτη 5 Ιουνίου υπεγράφη στο «Παλατάκι», στον προαύλιο χώρο, παρουσία του πρωθυπουργού, το Μνημόνιο Συνεργασίας για την αναβίωση του Κυβερνείου Θεσσαλονίκης μεταξύ της Βουλής των Ελλήνων, του Υπερταμείου και της ΕΤΑΔ. Αυτό υπέγραψαν εκ μέρους των φορέων ο Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, κ. Κωνσταντίνος Αν. Τασούλας, ο Διευθύνων Σύμβουλος του Υπερταμείου, κ. Γρηγόρης Δημητριάδης, και η Διευθύνουσα Σύμβουλος της ΕΤΑΔ, κ. Ηρώ Χατζηγεωργίου. Το Μνημόνιο Συνεργασίας, το οποίο έχει διάρκεια μέχρι το τέλος του 2026 με δυνατότητα επέκτασης προβλέπει αρχικά το Υπερταμείο και η ΕΤΑΔ να προβούν στην εκτίμηση του κόστους των μελετών ωρίμανσης για τον προσδιορισμό του κόστους της αποκατάστασης του ακινήτου και του περιβάλλοντος χώρου. Με βάση το κόστος αποκατάστασης που θα προσδιοριστεί, η Βουλή των Ελλήνων, εν συνεχεία, θα εξετάσει και θα αποφασίσει για την κάλυψη της δαπάνης αποκατάστασης, είτε εξ’ ολοκλήρου είτε μερικώς, με τη συνδρομή πρόσθετων πηγών χρηματοδότησης, σε περίπτωση που αυτό κριθεί αναγκαίο. Αφού ολοκληρωθεί η εκτίμηση του κόστους, οι τρεις συνεργαζόμενοι οργανισμοί θα διερευνήσουν την περαιτέρω συνεργασία τους για την εκπόνηση του επιχειρησιακού σχεδίου και των ενεργειών συντονισμού υλοποίησης του έργου. Δημιουργείται μια τριμερής ομάδα εργασίας μεταξύ της Βουλής, του Υπερταμείου και της ΕΤΑΔ για το συντονισμό της συνεργασίας. 

Ο Πρόεδρος της Βουλής, κ. Κωνσταντίνος Τασούλας, τόνισε: «Φαίνεται πως ήρθε η ώρα η Βουλή των Ελλήνων να αποκτήσει μια σταθερή βάση εδώ στη Βόρεια Ελλάδα. Και τι καλύτερη ευκαιρία γι’ αυτό η αξιοποίηση ενός από τα εμβληματικώτερα δημόσια κτίρια που είναι γνωστό και ως “Κυβερνείο” ή “Παλατάκι”. Με περίοπτη θέση στην παράκτια ζώνη και με βαρύνουσα σημασία, ιστορική και συμβολική, το Κυβερνείο και η τοπική κοινωνία της Καλαμαριάς και της ευρύτερης Θεσσαλονίκης περιμένουν πολλά χρόνια την αποκατάσταση και επαναλειτουργία. Κύριε πρωθυπουργέ, σήμερα μια ιδέα σας, που μου την πρωτοείπατε πριν λίγους μήνες, να εξετάσουμε σοβαρά τη δυνατότητα να γίνει το Κυβερνείο η βορειοελλαδίτικη έδρα του Ιδρύματος της Βουλής, γίνεται πράξη. Σύντομα και έπειτα από επίκαιρες μελέτες θα ξέρουμε τι χρειάζεται από πλευράς κόστους και εργασιών για την επαναλειτουργία του κτιρίου και του περιβάλλοντος χώρου. Και είμαι βέβαιος πως με αυτή τη γνώση και τη συνεργασία μας με το Υπερταμείο και την ΕΤΑΔ θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε στα επόμενα βήματα υλοποίησης, επιτέλους, της αποκατάστασης, για να έλθει μετά, σε συνεργασία με την τοπική κοινωνία, η αξιοποίησή του ως πολυχώρου πολιτισμού μέσα από το ευρύ φάσμα των πρωτοβουλιών του Ιδρύματος της Βουλής. Πρωτοβουλιών που τα τελευταία χρόνια γνώρισε καλά η Βόρεια Ελλάδα με εκθέσεις, συνέδρια και συναντήσεις στην Καβάλα, τη Δράμα, την Αλεξανδρούπολη, τα Ιωάννινα, τη Θεσσαλονίκη, τις Σέρρες, την Έδεσσα και την Καστοριά. Χαίρομαι που η Βουλή των Ελλήνων ανταποκρίνεται στην ευθύνη να φέρει σε πέρας ένα παλλαϊκό και ομόθυμο αίτημα της Θεσσαλονίκης και που στη θέση του παλαιού οχυρού θα εγκατασταθεί ένα ανοιχτό στην τοπική κοινωνία ορμητήριο πολιτισμού και ιστορικής έρευνας γύρω από την δημοκρατία και τον κοινοβουλευτισμό».

Ο Διευθύνων Σύμβουλος του Υπερταμείου, κ. Γρηγόρης Δ. Δημητριάδης, δήλωσε: «Άλλο ένα εμβληματικό έργο μετά από την εκκίνηση προετοιμασίας του διαγωνισμού ανάπλασης της ΔΕΘ, έρχεται να προστεθεί στη Βόρεια Ελλάδα και στο χαρτοφυλάκιο του Υπερταμείου. Η υπογραφή του μνημονίου συνεργασίας αποτελεί ένα σημαντικό ορόσημο για την αναβίωση του Κυβερνείου - το περίφημο “Παλατάκι” της Θεσσαλονίκης. Με τη συνεργασία της ΕΤΑΔ και της Βουλής των Ελλήνων, διασφαλίζουμε ότι αυτό το ιστορικό κτίριο θα αναδειχθεί σε έναν πολυχώρο πολιτισμού και συνεδρίων. Η αξιοποίηση του Κυβερνείου θα συμβάλει περαιτέρω στην ενίσχυση της πολιτιστικής και τουριστικής ταυτότητας της Καλαμαριάς και της Θεσσαλονίκης». 

Η Διευθύνουσα Σύμβουλος της ΕΤΑΔ, κ. Ηρώ Χατζηγεωργίου, ανέφερε: «Η σημερινή επίσκεψη του Πρωθυπουργού και η υπογραφή του μνημονίου ανοίγουν μία νέα σελίδα αξιοποίησης για το Κυβερνείο Θεσσαλονίκης. Μέσα από τη τριμερή συνεργασία της ΕΤΑΔ, του Υπερταμείου και της Βουλής των Ελλήνων προτεραιότητα μας είναι να υλοποιήσουμε με άρτιο τρόπο ένα μεγάλο έργο αποκατάστασης και ανάδειξης του εμβληματικού αυτού τοπόσημου της Καλαμαριάς, της Θεσσαλονίκης και της Βορείου Ελλάδος. Στόχος μας είναι να επαναφέρουμε το Κυβερνείο στη θέση που του αρμόζει σύμφωνα με την ιστορία του και μοναδικότητα του, καθιστώντας το ουσιαστικό πόλο ανάπτυξης, πολιτισμού και τουρισμού με σημαντικά οφέλη για τη χώρα και τους πολίτες». 

Το Κυβερνείο προβλέπεται να είναι ανοιχτό στους κατοίκους της τοπικής κοινωνίας και τους επισκέπτες, καθιστώντας το ένα ενεργό και ζωντανό σημείο αναφοράς της Καλαμαριάς, της Θεσσαλονίκης και της Βορείου Ελλάδας συνολικά. Συνεπώς η χρημοτοδότηση και το πλάνο ανάπλασής του δεν είναι απλώς μια πράξη συντήρησης, είναι μια επένδυση στον πολιτιστικό και ιστορικό ιστό της πόλης. Με τη διοργάνωση εκθέσεων, συνεδρίων και μουσικών εκδηλώσεων, το ανάκτορο θα γίνει ένα ζωντανό μνημείο που θα γιορτάζει το παρελθόν και θα καλλιεργεί το μέλλον. Θα στέκεται ως φάρος πολιτιστικής κληρονομιάς, καλλιτεχνικής έκφρασης και πνευματικής δέσμευσης, διασφαλίζοντας την οικονομική του βιωσιμότητα υπηρετώντας το δημόσιο σκοπό, την ιστορικότητα και το χαρακτήρα της λειτουργίας του.