Το έθιμο του Καρναβαλιού «Μπαντίδοι και Γαϊτανάκι» στην Άρτα και η σημασία του για την περιοχή
Απόκριες στην Τουρκοκρατία! Ο σουλτάνος δίνει άδεια στους Αρτινούς να γιορτάζουν το καρναβάλι. Τα λευκά σοκάκια μαυρίζουν από κόσμο που ζει την ελευθερία των ημερών. Είναι οι Μπαντίδοι, ομάδες νεαρών που βγαίνουν σε μπουλούκια σατιρίζοντας την εξουσία και επιφανή πρόσωπα τραγουδώντας αυτοσχέδια δίστιχα, με ερωτικό συχνά περιεχόμενο, εξωτερικεύοντας έτσι τον καημό τους.
«Τα όργανα βαστάμε να πάμε αγορά οι Τούρκοι μας φοβούνται δε βγάζουνε μίλια…».
Όλες οι γειτονιές της πόλης δηλώνουν παρόν στο έθιμο που θέλει και την ενδυμασία του. Αρχικά αυτή ήταν η κλασική φουστανέλα, με κεφαλόδεσμο και κόκκινο ζωνάρι. Αργότερα ήρθε το σακάκι και το ζωνάρι μεγάλωσε και σερνόταν στο έδαφος.
«Θα γίνουμε γιατρούδες θα γίνουμε γιατροί την Καθαρή Δευτέρα θα φάμε πιταστή…».
Απόκριες 2024 και το έθιμο «Μπαντίδοι και Γαϊτανάκι» της Άρτας -μετά τη σύμβαση της UNESCO 2003- προστέθηκε στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς μας μεγαλώνοντας ακόμη τον πλούτο, την πολυμορφία της, καθώς οι πολλαπλές επιρροές και η ενσωμάτωση παραδόσεων κάνουν περήφανες τις τοπικές κοινωνίες. Γιορτές, τελετές, παραδοσιακές τέχνες που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, παραδίδουν ένα βαθύ και συχνά βαρύ πολιτιστικό απόθεμα, που κάποτε με τη συνύπαρξη και αλληλεγγύη αποκτάει ταυτότητα. Οι Μπαντίδοι φτάνουν ζωντανοί στο σήμερα μέσα από την συλλογική δραστηριότητα ενός συλλόγου -πως αλλιώς- κρατώντας την αισθητική άλλων καιρών και την πίστη τελικά στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. Έτσι φέτος οι γιορτή έχει ιδιαίτερη σημασία για τότε Αρτινούς και περισσότερο για τα μέλη του Μουσικοφιλολογικού Συλλόγου Άρτης «Ο ΣΚΟΥΦΑΣ» που σε συνεργασία με τον Δήμο Αρταίων, πραγματοποίησε την επιθυμία της πόλης αναδεικνύοντας το δρώμενο. Ο δάσκαλος και ψυχή της εκδήλωσης Νίκος Λιόντος αντί για απάντηση στο ερώτημά μου τραγουδάει:
«Τα ήθη και τα έθιμα πρέπει να τα τηρούμε για νά´χουμε ταυτότητα ελεύθεροι να ζούμε…».
Οι μάσκες, μπαούτες εδώ, είναι χειροποίητες και κατασκευάζονται σε καλούπι από πεπιεσμένο χαρτί με μια επένδυση από λεπτό πανί το οποίο αλείφεται με κερί για να μην αλλοιώνεται από τον ιδρώτα. Ετοιμάζονται ημέρες πριν και σχολεία της πόλης συμμετέχουν στην όλη διαδικασία ώστε ακόμη πιο εύκολα το έθιμο να περάσει στο αύριο.
Ο θίασος είναι έτοιμος για το πρώτο νυχτερινό ξεφάντωμα.
Ακολούθησα για δυο ώρες τις μεταμφιέσεις, πατινάδες, τα μουσικά όργανα του τόπου, και την παραδοσιακή ζυγιά -λαϊκότροπο ζευγάρωμα- που κάνανε στάσεις στο δρόμο πειράζοντας καταστηματάρχες και περαστικούς μόνο πάντα με τη χρήση ενός κατάλληλου διστίχου. Βέβαια είναι εξίσου απολαυστικό το ότι δεκάδες μικρές οθόνες κινητών μπροστά από φωτισμένα χαμόγελα καταγράφουν τον θίασο, σημείο καιρών πες, συμμετέχοντας πες με έναν άλλο τρόπο στο συμβάν.
Το Σάββατο της Αποκριάς οι συμμετέχοντες, θα φοράνε μάσκες και ντυμένοι σαν γενίτσαροι ή νύφες, θα βγουν στους κεντρικούς δρόμους και σε κάθε μικρή στάση θα πλέκουν με χορό το γνωστό γαϊτανάκι. Ένα ψηλό ξύλο με δεμένες δώδεκα κορδέλες -βλέπε μήνες του χρόνου- και χοροί κυρίως συρτοί μέσα από το ξέσπασμα των βιολιτζήδων και ορχηστικά επεισόδια και άλλα περιπαικτικά δίστιχα με κύκλιους αποκριάτικους χορούς.
«Μωρή ταμπλακωμένη ταμπλάς σε βάρεσε τόσα παιδιά στην Άρτα κάνα δε σ’άρεσεΣ’ αρέσουν τα ξενάκια απ´τον Καρβασαρά το ξέρει όλη η Άρτα και όλα τα χωριά…».
Και όπως συνηθίζεται στις απόκριες το «απαγορευμένο» των άλλων ημερών είναι το κυρίως πιάτο για τις μικρές στοιχομυθίες των ημερών:
«Πέντ' έξι βλαχοπούλες ορθές κατούραγαν πήραν και μια τζαμάρα και την εσούραγαν…».
Το story…
«Εμείς με του μπαντίδους περνάμε μια χαράκαι όσοι ενοχλήστε να κλείσετε τ' αυτιά…».
Η αυτοκριτική…
«Καλόγηρος θα γίνω σε τούτη τη ζωήμα δε μ'αφήνει ο διάολος που έχω στο βρακί…».
Και η ετεροκριτική…
«Εμείς αυτά τα είπαμε μην τα παρεξηγάς σ’ αρέσουν δε σ’ αρέσουν στα τέτοια μας και μας…».
12°
