Οδοιπορικό στην αθέατη πλευρά της πόλης

Ραντεβού στην Πύλη 7, στο Λιµάνι

Tην Παρασκευή το βράδυ κατηφορίζουμε την Πειραιώς με τον Γιώργο Σταμάτη για να πάμε στο Λιμάνι όπου θα μοιράσει συσσίτιο ο Ερυθρός Σταυρός. Οι Πύλες 7, 8 και 9 είναι πιάτσες αστέγων πάνω από πέντε χρόνια, στην αρχή το προφίλ ήταν κυρίως προσφυγικό-μεταναστευτικό, τώρα είναι αμιγώς ελληνικό. «Το Λιμάνι είναι πάντα μια διέξοδος αλλά ταυτόχρονα και ένας εγκλωβισμός, νομίζεις πως είσαι ασφαλής, περνάει κόσμος, υπάρχουν κάγκελα, δεν είσαι στον δρόμο… Αλλά υπάρχουν και άνθρωποι που δεν είναι καλοί, δεν ξέρεις ποιος θα βρεθεί εκεί, κάποιοι επίσης έχουν θέματα με αλκοόλ». Γιατί πίνει ο άστεγος; «Μα αν είσαι άστεγος τι θα κάνεις; Δεν είναι μόνο η ζέστη που σου δίνει το αλκοόλ, θέλεις να φύγει το μυαλό». Χτυπάει το τηλέφωνό του, είναι ο Παναγιώτης Σαμπάνης, Πρόεδρος του Συλλόγου Άγιος Αλέξανδρος στον συνοικισμό που σκοτώθηκε ο 16χρονος Ρομά από τις σφαίρες του αστυνομικού. Τους ακούω που συζητάνε. «Ό,τι χρειαστούν πες μου να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε». Όταν κλείσουν, ρωτάω. «Μετά το συμβάν συναντήθηκε η οικογένεια με την ομάδα μου στη Θεσσαλονίκη, οι άνθρωποι είναι προφανώς σε σοκ, υπάρχει το νέο πρόγραμμα Κοινωνικής Κατοικίας για να πάνε σε σπίτι». Συζητάμε πόσο δύσκολο είναι να καταπολεμήσεις τα στερεότυπα, πόσοι από εμάς μπορούμε να συναισθανθούμε τον πόνο αυτών των ανθρώπων, που έχασαν το παιδί τους. «Κι εγώ, που ήμουν στην κηδεία, ήταν σαν να ήμασταν σε γλέντι, έχουν εντελώς άλλους κώδικες».

Δηλαδή οι άστεγοι φροντίζονται σταθερά από τις οργανώσεις; «Υπάρχουν διάφορα δίκτυα οργανώσεων που πηγαίνουν κάθε μέρα και προσφέρουν φαγητό, ομάδες εθελοντών που κάνουν street work, MKO ή άτυπα δίκτυα εθελοντών, μεμονωμένοι άνθρωποι που μένουν κοντά και προσφέρουν ό,τι μπορούν. Οι Γιατροί του Κόσμου βοηθούν σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, αν έχει κάποιος μια πληγή να του τη φροντίσουν ή αν χρειαστεί νοσοκομείο. Και η Κοινωφελής Υπηρεσία του Δήμου Πειραιά (ΚΟΔΕΠ), προσπαθεί να τους συνδέσει με τα προγράμματα του Υπουργείου, όπως το Στέγαση και Εργασία, ή με Ξενώνες, Υπνωτήρια, Κέντρα Ημέρας».

Παίρνουν το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα, 200 ευρώ τον μήνα. Ζητούμενο είναι να μην υπάρχει υπερπροσφορά πραγμάτων όταν δεν υπάρχει ανάγκη – αν του πας φαγητό ενώ ήδη έχει φάει, τι να το κάνει; «Προσπαθούμε να υπάρξει μια όσμωση ανάμεσα στις οργανώσεις ώστε οι πόροι να δαπανούνται με πιο χρήσιμους τρόπους. Έπειτα είναι και το άλλο. Ένας άνθρωπος που είναι άστεγος και του προσφέρεται μια βοήθεια, μέσα του δημιουργούνται αντανακλαστικά ασφάλειας, σκέφτεται ότι θα έρθει κάποιος να μου φέρει υπνόσακους, κουβέρτες, φαγητό. Από τη στιγμή που βολεύονται σε αυτή την κατάσταση είναι πολύ δύσκολο μετά να φύγουν. Δεν σου λέω να μην προσφέρεις, αλλά χρειάζεται μια λογική κεντρικά σχεδιασμένη».

Στον δρόμο της επιστροφής σκέφτομαι αυτόν τον άγνωστο σε εμάς κόσμο, που είναι άγριος όσο και εύθραυστος.

Το επόμενο πρωί, Παραμονή Πρωτοχρονιάς, κατεβαίνουμε ξανά στο Λιμάνι να συναντήσουμε συγκεκριμένους ανθρώπους. Πάλι στο αυτοκίνητο, συζητάμε. Συνήθως, όταν σκεφτόμαστε άστεγους, στο μυαλό μας έρχεται η εικόνα εξαθλιωμένων ανθρώπων που κοιμούνται στην Ερμού και την Πανεπιστημίου. «Άστεγος δεν είναι πια ο ρακένδυτος», μου εξηγεί, «αυτοί που είναι στον δρόμο είναι τοξικοεξαρτημένοι ή έχουν ψυχιατρικά θέματα, και κάποιοι μετανάστες. Το νέο μοντέλο άστεγου είναι άνθρωποι μεγάλης ηλικίας που ανήκαν στη μεσαία τάξη, που έπεσε έξω η επιχείρηση ή άργησε να βγει η σύνταξη, μέχρι να την πάρουν βγήκαν στον δρόμο, αλλά αν παίρνουν χαμηλή σύνταξη ή επίδομα και είναι μόνοι τους πώς θα βρουν σπίτι; Θα μπορούσε να είναι ο πατέρας σου και ο πατέρας μου», μου λέει και η τελευταία του φράση μου εντυπώνεται. «Εύκολα συνηθίζουν στον δρόμο, το θέμα είναι να μη φτάνουμε εκεί».    

Σε σχέση με πέρσι; «Από πέρσι, που ήρθε στο Λιμάνι η ΠτΔ και ο πρωθυπουργός, το 70% των αστέγων έχει φύγει και έχει μπει σε υπνωτήρια ή ξενώνες, ή στο πρόγραμμα Στέγαση και Εργασία. Και συνεχίζουμε να είμαστε κάθε μέρα και στην Αθήνα και εδώ, όπου έχει άστεγους συμπολίτες μας, για να βοηθάμε και για να τους ενημερώνουμε να μπουν σε προγράμματα. Να πούμε ότι σε όλο αυτό το έργο που κάνουμε είναι πολύτιμη η στήριξη του ίδιου του πρωθυπουργού και δεν θα σταματήσουμε μέχρι και ο τελευταίος άστεγος συμπολίτης μας να βρει μια στέγη». Παρόλα αυτά, επιμένει,  δεν είναι εύκολο έναν άνθρωπο που βιώνει μια κατάσταση αστεγίας, πόσο μάλλον αν είναι σε χρήση, να τον πείσεις να πάει σε σπίτι ή σε ξενώνα. Χρειάζεται πολλή και ομαδική δουλειά, χρήματα –του κράτους και ευρωπαϊκά–, και επίσης τη συνέργεια της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της κοινωνίας των πολιτών – «αν αυτή η αλυσίδα δεν δουλέψει δεν μπορούμε να έχουμε αποτέλεσμα».

Και με τους άλλους, τους εξαθλιωμένους; «Όποιος είναι στον δρόμο ανήκει στη δικαιοδοσία μου άρα πρέπει να μεριμνήσω. Αλλά όταν υπάρχει πρόβλημα τοξικοεξάρτησης τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα, τα προγράμματα είναι συγκεκριμένα, υπάρχει πλέον το My Athens Hotel, ο ξενώνας για άστεγους χρήστες που άνοιξε εδώ και ένα χρόνο, ένα 8ώροφο κτίριο στο κέντρο. Σε κάποιες περιπτώσεις δεν μπορείς να κάνεις τίποτα άλλο από το να παρέχεις βοήθεια στον δρόμο με κινητές μονάδες, να τους δώσεις φαγητό, κουβέρτες, καθαρή σύριγγα για την ηπατίτιδα και τον HIV, αυτό που λέμε street work».

Στο Λιμάνι έρχονται κυρίως από Δραπετσώνα, Καμίνια, Ταμπούρια, Κορυδαλλό και από τα νησιά. Η ανθρωπογεωγραφία στην κάθε Πύλη είναι διαφορετική, στην 8 τα πράγματα είναι άγρια, ο χρήστης βρίσκει τον χρήστη, συγκοινωνούντα δοχεία, η 9 είναι ενδιάμεση κατάσταση, στην 7 που πάμε εμείς είναι κυρίως άνθρωποι μιας ηλικίας. Αυτοί που κοιμούνται στην ίδια πύλη γνωρίζονται μεταξύ τους, όσο περνάει ο καιρός εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο.

Έχουμε ραντεβού με τον κ. Κώστα Ζ. και τον κ. Κώστα τον καπετάνιο, τους γνώρισα στο χριστουγεννιάτικο γεύμα με τους άστεγους στην Προεδρία. Ο κ. Κώστας μένει σε ένα διαμέρισμα εκεί κοντά και έχει βρει δουλειά μέσω του προγράμματος Στέγαση και Εργασία. Έχουν φιλική σχέση με τον ΓΓ, ο Γιώργος, όπως τον λένε, κατεβαίνει συνέχεια στο Λιμάνι. Μας καλωσορίζουν, κάποιοι παίζουν τάβλι και κάνουν αστεία με τον Γ. Σταμάτη, ποιος είναι ο πιο καλός. Κάνουν πηγαδάκι και συζητούν. «Τα πιο οργανωμένα συσσίτια είναι στις εκκλησίες, ο παπάς της ενορίας ξέρει τους πάντες, ποιοι πραγματικά έχουν πρόβλημα... βασίζονται στις κυρίες, ξέρεις ότι στον κορωνοϊό είχαμε θέμα; δεν πήγαιναν να μαγειρεύουν. Η Μητρόπολη Πειραιώς κάνει εξαιρετική δουλειά!».

Ο κύριος Κώστας Ζ. με φωνάζει στην άκρη. Όταν τους γνωρίζεις, φεύγουν από την ανωνυμία, αποκτούν ταυτότητα. Γιατί αυτό κάνει ο αποκλεισμός, τους κάνει αόρατους. Κι αν έχει αξία η κουβέντα μας δεν είναι για την προσωπική του ιστορία, αλλά γιατί καταλαβαίνεις ότι όλοι οι άνθρωποι έχουμε τις ίδιες ανάγκες, φοβόμαστε, χρειαζόμαστε ασφάλεια, θέλουμε συντροφιά. Ξεκινάει εκείνος να μιλάει. 

Συζητώντας με έναν πρώην άστεγο

«Θα μπορούσε να είναι ο πατέρας σου και ο πατέρας μου»

Πες μου, τι θέλεις να σου πω; Τώρα δεν είμαι άστεγος, αλλά την αστεγία την έχω ζήσει δύο χρόνια. Τα παιδιά εδώ πολλά περισσότερα. Ο ένας 6 χρόνια, ο άλλος 13... Έρχεται μια στιγμή που συνηθίζεις και δεν θες να βγεις. Να ο φίλος μου εδώ, του είπα να έρθει να μείνει στο σπίτι, έχουμε χώρο, αλλά δεν θέλει. Είναι θέμα συνήθειας και πώς θα το πάρει ο καθένας.  Αν δεν έβρισκα τον καπετάνιο, ούτε εγώ θα έμπαινα, ξέρεις τι είναι να μπαίνεις σε ένα σπίτι τελείως άδειο; Δεν είναι και το καλύτερο.                                                          

Έχετε δίκιο, σπίτι είναι τα πράγματά μας, οι μνήμες, οι άνθρωποι…
Κι αν το έβλεπες όταν πρωτομπήκαμε… μια μαυρίλα από την υγρασία, ήταν σε άθλια κατάσταση.  Αν δεν ήταν  ο Γιώργος, να συντομεύσει κάποιες καταστάσεις, δεν υπήρχε περίπτωση να μπω. Σαν να μου λες, σου χαρίζουμε έναν γάιδαρο και τον κοιτάς στα δόντια. Και άποψη έχω, και κρίση έχω… Τελικά ήρθαν και το βάψανε, παρενέβη ο Γιώργος μέσω του Δήμου κι έγιναν δουλειές. Τώρα χειμώνας είναι, σιγά-σιγά, είμαστε και μεγάλοι άνθρωποι, εγώ στα 63, ο άλλος ο Κώστας στα 76, και τα χρόνια περνάνε. Έχω και μια πάθηση της καρδιάς, δουλεύει στο 1/3, με φάρμακα είμαι, δεν γίνεται τίποτα είπε ο γιατρός.

Καπνίζετε, όμως…
Κοίταξε να δεις, όταν φτάσεις σε ένα σημείο, η αστεγία, η καρδιά… αναθεωρείς πολλά, την ίδια σου τη ζωή. Ό,τι είναι να σου έρθει θα σου έρθει, αν δεν έχεις επιλογές.  Όταν δεν έχεις δουλειά είσαι νεκρός, δεν σε ξέρει ούτε ο γιος σου. Καπνίζω από 11 χρονών, το είχα κόψει για 2 μήνες αλλά μου έλεγες καλημέρα και ήθελα να σου δώσω μπουνιά, τώρα να τσακώνομαι για το τσιγάρο, δεν λέει.

Τι εννοείτε είσαι νεκρός;
Είσαι ζωντανός-νεκρός, κανείς δεν σε ξέρει και με κανέναν δικό σου δεν θες να έχεις σχέση, είναι ζήτημα αξιοπρέπειας. Κι έπειτα, φαντάσου τώρα, είσαι στο παγκάκι και περνάει ο καθένας και σε κοιτάζει με αυτό το ειρωνικό βλέμμα. Ναι, έχεις τις ευθύνες σου, αλλά για να φτάσεις εδώ κάποιοι λόγοι θα υπάρχουν. Δεν θέλουμε τίποτα, αλλά αυτό το απαξιωτικό βλέμμα σε σκοτώνει. Ούτε και τη λύπηση, δεν μου αρέσει να με λυπούνται.

Δεν υπάρχει και συμπόνια στο βλέμμα των περαστικών;
Άλλο το βλέμμα της συμπόνιας, το καταλαβαίνεις. Εδώ βλέπεις πολλά πράγματα, υπάρχουν άνθρωποι και άνθρωποι.

Κάθε φορά που βλέπω κάποιον να κοιμάται έξω έχω τέτοιο βάρος, που γυρίζω το κεφάλι και επιταχύνω το βήμα.
Κι εγώ όταν βλέπω κάποιον που κοιμάται έξω… Θα σου πω ένα παράδειγμα. Πήγαινα ακόμα σχολείο, κι είχαμε πάει με τους φίλους μου στο Μαρίνα Ζέας. Όταν βγαίνουμε στην Ηρώων Πολυτεχνείου ήταν ένας παππούς στον δρόμο κι έκανε και κρύο, τον έβλεπες  που έτρεμε, ο άνθρωπος αυτός όμως είχε περηφάνια. Παιδιά ξηλωθείτε, λέω, και τον πλησιάζω με τρόπο, σε παρακαλώ, πάρε αυτά, δεν είναι τίποτα, ό,τι μπορούμε. Ο άνθρωπος δάκρυσε, και τότε του είπα, μην κλαις, γιατί δεν ξέρω, μπορεί μεθαύριο κι εγώ να είμαι στην ίδια θέση. Ξέρεις πόσο στενοχωρήθηκα που τον είδα και έτρεμε;

Το είπατε αλήθεια αυτό;
Το είχα πει, 40 χρόνια πίσω. Πού να ξέρεις τι θα φέρει η ζωή; Εγώ είχα τέσσερα μαγαζιά, 24 υπαλλήλους, και πριν με την πρώην σύζυγο, ερχόταν η εβδομάδα και αν  έπεφτα κάτω από 500.000 δραχμές ήμουν άρρωστος – η γυναίκα να ξέρεις, ή θα σε φτιάξει ή θα σε καταστρέψει, εμένα με κατέστρεψε. Δεν ξέρεις τι σου επιφυλάσσει το μέλλον. Πού ήξερα ότι μετά από δύο χρόνια θα βρεθώ σε σπίτι;  Ή και σε δουλειά ακόμα. Για αυτό σου είπα, η δουλειά σε ανασταίνει. Έχεις δυο δραχμές στην τσέπη, μπορείς να  πας να κάνεις αυτό που θέλεις εσύ, άσχετα με το πόσο μικρό ή μεγάλο θα είναι. Είναι πολλά που μπαίνουν στη ζυγαριά. Εύχομαι αυτά που ζω εγώ και οι άλλοι άνθρωποι εδώ πέρα, να μην τα ζήσετε ποτέ.

Γιατί δεν θέλουν κάποιοι να πάνε σε σπίτι;
Είναι θέμα επιλογής, μερικές φορές. Κάποιος επιλέγει να ζει στον δρόμο, έχεις μια ελευθερία, δεν μπαίνεις στα στενά πλαίσια ενός σπιτιού. Ο καθένας έχει την ιδιοσυγκρασία του, το δικό του σκεπτικό, εκεί δεν μπορείς να πεις τίποτα, το σέβεσαι. Η προσέγγιση που γίνεται στους αστέγους είναι σημαντική, από εκεί και πέρα όμως δεν είναι το θέμα του Γιώργου. Η πολιτεία κάνει αυτά που μπορεί, θα μου πεις όσο περισσότερα τόσο το καλύτερο. 

Ενώ εδώ ξυπνάτε με την ησυχία σας…
Εδώ ξυπνάς με την ησυχία σου, μπορεί να σηκωθείς να κάνεις μια βόλτα, να πιεις έναν καφέ, μετά θα ξαναγυρίσεις να ξανακοιμηθείς, να διαβάσεις, γίνεται λίγο ο χώρος σου, εκεί δεν έχεις τον χώρο σου και είναι περίεργα τα πράγματα.  Υπήρχε και ο κορωνοϊός και από ό,τι άκουσα ο άλλος έρχεται πιωμένος... Ενώ εδώ και πιωμένος δεν σε ενοχλεί, ξέρεις ποιος είναι ο καθένας. Κάποιος άλλος μπορεί να σου πει άλλα, από προσωπική εμπειρία σου μιλάω, τώρα εσύ πώς το έχεις βάλει στο κεφαλάκι σου…

Προσπαθώ να σας συναισθανθώ.
Κοίταξε, όσα και να σου μεταφέρω, τη μέρα δεν βλέπεις τίποτα, το βράδυ θα δεις πράγματα, συμπεριφορές… πού μαζεύεται ο κόσμος, πού κοιμάται, την ημέρα παίζουμε τάβλι, χαρτιά, το βράδυ; Το βράδυ είναι δύσκολα, πέφτεις να κοιμηθείς κι έρχονται και σου παίρνουν τα πράγματα – μπορώ να σου πω χίλια δυο. Κοιμάσαι με το ένα μάτι ανοιχτό, κατάλαβες; Δεν έχεις ασφάλεια εδώ… Από εκεί πέρα ο καθένας το αντιμετωπίζει όπως μπορεί.  Να, δυο τρεις φορές μας κλέψανε, άνοιξαν τα σακβουαγιάζ και πετάξανε τα χαρτιά μας… Από το τίποτα μπορεί να γίνει  φασαρία, ένα βλέμμα περίεργο μπορεί να φέρει μεγάλη αναστάτωση. Εδώ τα πράγματα δεν είναι νορμάλ, βράδυ δεν θα έρθεις ποτέ μόνη σου, και όχι μόνο γυναίκες, κατάλαβες; Κάποιος να σε συνοδεύει, μπορεί να σου την πέσουν χίλιοι δυο. Υπάρχουν πρεζάκηδες, υπάρχουν εκείνοι, οι άλλοι… μπορεί να σε ληστέψουν το πιο απλό.

Εσείς δεν είστε άστεγος, πια. Και μετά τα δύο χρόνια που διαρκεί το πρόγραμμα;
Αυτή τη στιγμή, δόξα τω Θεώ, έχω μπει στο σπίτι. Υπάρχει και παράταση μου έχουν πει, αλλά στα δύο χρόνια… ποιος ζει, ποιος πεθαίνει.  Ό,τι φέρει ο καιρός. Κοίτα, είμαι 63, το μέλλον μου ποιο είναι; θα κάνω σάλτα να ξανακάνω επιχειρήσεις, οτιδήποτε; Ποιος θα βρει τα κουράγια; Ή θα κάνω οικογένεια;  Δεν έκανα εδώ και 26 χρόνια που χώρισα από την πρώην γυναίκα μου.  Για αυτό σου λέω, αναθεωρείς πολλά.

Και το καλοκαίρι έτσι είστε, μέσα στον κόσμο;
(μετράει τα πλοία) Από εδώ φεύγουν 7 πλοία, χαμός γίνεται. Έτσι είμαστε και το καλοκαίρι, πώς θα αλλάξεις, απλώς τα ρούχα μας είναι μαζεμένα να μη φαίνονται, για να μη δίνουμε δικαιώματα. Το να μαζέψεις τις κουβέρτες δεν είναι πρόβλημα, μόνο όταν θα βγει ένα γενικό και θα σου πει πρέπει να φύγετε, εκεί είναι το πρόβλημα το μεγάλο, και πού θα πας. Και εκεί θα πάει μέσω εισαγγελέα. Υπάρχουν πολλοί παράμετροι… αυτά… δεν έχω να πω τίποτα άλλο, Δημητρούλα μου.

Παραµονή Πρωτοχρονιάς πρωί, σε ένα καφέ, συζητώντας για τους Ροµά

Είναι Παραµονή Πρωτοχρονιάς και έχουµε δώσει ραντεβού σε ένα καφέ στο κέντρο της πόλης για να ξεκινήσουµε τη συνέντευξη, πριν κατεβούµε στο Λιµάνι. Στη γωνία ένα ζευγάρι Ροµά έχει στήσει έναν πάγκο µε χριστουγεννιάτικες ανθοδέσµες από γκι για το σπίτι, είναι τόσο όµορφη η εικόνα. Έρχεται η ∆ηµοτική Αστυνοµία, τους βλέπω που αρχίζουν να µαζεύουν. Προφανώς δεν έχουν άδεια, και προφανώς ο νόµος λέει ότι απαγορεύεται να πουλάς χωρίς άδεια, όµως δεν θα µπορούσαν να τους αφήσουν µια τέτοια µέρα; Οι Ροµά είναι στην αρµοδιότητα του Γενικού Γραµµατέα Κοινωνικής Αλληλεγγύης, αναπόφευκτα σχολιάζουµε το περιστατικό. «Αν τους διώξεις θα πάνε αλλού, ένα µεροκάµατο πάνε να βγάλουν, άσ’ τους µέρες που είναι…» Σηκώνεται, µιλάει µαζί τους και µε τους αστυνοµικούς, δεν βγαίνει κάτι, αγοράζει ένα µέρος του εµπορεύµατός τους και µας το φορτώνουν στο αυτοκίνητο, µαζί µε κάτι άλλες σακούλες µε δωράκια που είναι για τα Υπνωτήρια που θα πάµε αργότερα. «∆εν τους θέλουµε τους Ροµά», του λέω, «είναι και ταξικό». «Προσωπικά δεν αντέχω την αδικία και τον πόνο του άλλου. Το να µην µπορώ να βοηθήσω είτε ως κράτος είτε ως άνθρωπος, γιατί υπάρχουν µερικά πράγµατα που είναι δοµικά, συστηµικά».

Είναι πολύ δύσκολο να καταπολεµήσουµε την προκατάληψη που έχουµε για τους Ροµά. «Είναι. Αλλά είναι Έλληνες πολίτες. Γιατί να έχουµε διαφορετικές κατηγορίες Ελλήνων πολιτών; Είναι πολύ διαφορετικοί από εµάς, έχουν άλλους πολιτισµικούς κώδικες και συχνά παραβατικές συµπεριφορές… Γιατί όµως; Ζουν µέσα στη φτώχεια. Εσύ πώς θα αντιδρούσες αν ήσουν µάνα µε 5 παιδιά, που θα σε είχαν παντρέψει από τα 15 σου, και στο σπίτι σου δεν θα είχες νερό, αποχέτευση και ρεύµα; Και δεν θα µπορούσες και λόγω κάποιων αναχρονιστικών εθίµων να ενταχθείς στην κοινωνία. Τι θα έκανες; ∆εν θα έπαιρνες τα γκυ να τα πουλήσεις; Θα µου πεις, κι ο άλλος που πληρώνει την άδεια; Κι αυτός την οικογένειά του ζει… Ωραία, για αυτό λέµε ότι πρέπει να υπάρχει κοινωνική δικαιοσύνη για όλους. Το θέµα είναι ότι και αυτοί πρέπει να είναι µέρος, αυτό προσπαθώ κι εγώ, της όποιας ανάπτυξης… Για αυτό βγήκε το πρόγραµµα για τους Ροµά στην Περιφέρεια Αττικής, 1,5 εκατοµµύριο ευρώ, µε 15.000 ευρώ για τον καθένα για να φτιάξει τη δική του επιχείρηση. Πόρτα-πόρτα θα πάµε για να τους πείσουµε ότι το κράτος τους δίνει τη δυνατότητα να βγουν από αυτή τη φτώχεια». Τι χρήµατα είναι αυτά; «Είναι από το ΕΣΠΑ, θα µπορούσαν να έχουν αξιοποιηθεί και από την προηγούµενη κυβέρνηση, γιατί δεν το κάνανε;» Γιατί; «∆εν ξέρω. Γιατί δεν αξιοποίησαν τα λεφτά που προβλέπονταν για να φτιαχτεί ξενώνας και υποστηριζόµενα δωµάτια για ΛΟΑΤΚΙ και τρανς άτοµα άστεγα που χρειάζονται ειδική στήριξη; Γιατί δεν το έκαναν, αφού είναι ευαίσθητοι και κατηγορούν αυτή την κυβέρνηση για αναλγησία; Εµείς το κάναµε. Είµαστε καλύτεροι άνθρωποι; Όχι, απλά αυτή είναι η δουλειά µας. ∆εν υπάρχει ευαισθητόµετρο, είτε τα κάνεις τα πράγµατα είτε όχι».

«Πάντως από τη γωνία εδώ τους διώξαµε τους Ροµά, δεν πουλάνε εδώ που πίναµε τον καφέ µας» του λέω. «Τους “διώξαµε” αλλά όσο δεν γίνεται η κοινωνία µας συµπεριληπτική για να βρουν δουλειές τους κάνουµε παραβατικούς. Επιµένω όµως, µιλάµε όµως για Έλληνες πολίτες. Μπορεί να έχουν ιδιόρρυθµο χαρακτήρα, αναχρονιστικά χαρακτηριστικά, στην κοινότητά τους όµως νιώθουν ασφάλεια. Εγώ έχω στο γραφείο µου και δυο παιδιά Ροµά που έχουν σπουδάσει, για να κάνουν πρακτική, γιατί όχι; Να συµµετέχουν στη δηµόσια διοίκηση, να δουν πώς δουλεύει. Πριν δυο εβδοµάδες πήγα στο Κόσοβο, πιο πριν στη Σλοβακία, προσπαθώ να βρω καλές πρακτικές. Στο Κόσοβο βάζουν τις γυναίκες Ροµά να πλέκουν για να πουλάνε αυτά που φτιάχνουν, βέβαια και εκεί σε συνθήκες ακραίας φτώχειας ζουν, και στη Ρουµανία και στη Γαλλία το ίδιο».

Εσείς τι κάνετε για τους Ροµά; «Εµείς προσπαθούµε να εξαντλήσουµε όλους τους ευρωπαϊκούς πόρους και τους πόρους του κράτους και να τους αξιοποιήσουµε σε όλα τα προγράµµατα. Στο κοµµάτι της συµπερίληψης, στο κοµµάτι της πρόσβασης στα σχολεία, της καταπολέµησης των πρώιµων γάµων, της ανάπτυξης της απασχολησιµότητας, της δηµιουργίας των δικών τους επιχειρήσεων… Γιατί οι άνθρωποι έτσι γίνονται ορατοί. Αν δεν δώσεις τα εργαλεία δεν µπορείς να σπάσεις τα γκέτο. Πρέπει να τους δώσεις τη δυνατότητα να πάνε τα παιδιά στο σχολείο, να έχουν πρόσβαση στην ενισχυτική διδασκαλία». Ακούγεται ότι τα στέλνουν για να παίρνουν τα επιδόµατα, ενώ στην πραγµατικότητα τα στέλνουν να ζητιανεύουν. «Η εκπαίδευση, η µόρφωση, είναι δικαίωµα για κάθε παιδί. Υπάρχει τρόπος να το ελέγξεις αυτό, τώρα έχουµε συνδέσει τα επιδόµατα µε το σχολείο και µάλιστα µε την επιµελή φοίτηση. Υπάρχουν λόγοι για τις προκαταλήψεις µας. Αλλά πρέπει να το καταλάβουµε. Σε µια δηµοκρατική κοινωνία η συµπερίληψη δεν αφορά µόνο έναν τύπο ανθρωπίνων δικαιωµάτων – αφορά και τα άτοµα τρίτης ηλικίας, τα άτοµα µε αναπηρία, τους αστέγους, τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, τους Ροµά, τους ανθρώπους που είναι στη χρήση και αυτούς που θα βγουν από τη φυλακή, όλοι αυτοί πρέπει να έχουν δικαίωµα την επόµενη µέρα. Αν δεν δίνεις ευκαιρίες ως κράτος, δηµιουργείς κοινωνικό αποκλεισµό και αυτό δεν είναι καλό για τη δηµοκρατία. Προφανώς εµείς ως κυβέρνηση δεν θα επενδύσουµε στο να εκµεταλλευτούµε ευάλωτους ανθρώπους γεµίζοντας λεωφορεία για να τους πάµε να ψηφίσουµε ή οτιδήποτε άλλο. Όµως έχουν δικαίωµα όλοι να συµµετέχουν στη δηµοκρατία µας, µε τα µπρος και τα πίσω, κι ας µην είναι πάντα εύκολο».

Σε επίπεδο θεσµού, έχει συντάξει την καινούρια Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη των Ροµά 2021-2030, µε την ενεργό συµµετοχή αντιπροσωπευτικών οργανώσεων των ίδιων, η οποία στηρίζεται σε τέσσερις πυλώνες που αφορούν: την πρόληψη και καταπολέµηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισµού των Ροµά, την ισότιµη πρόσβασή τους σε βασικές υπηρεσίες και αγαθά (εκπαίδευση, απασχόληση, υγεία, κοινωνική φροντίδα και στέγαση), την καταπολέµηση των στερεοτύπων και διακρίσεων εις βάρος τους και την προώθηση της πολιτικής συµµετοχής τους. Η ΓΓ µέσω της νέας ΕΣΚΕ δίνει ιδιαίτερη έµφαση στην ενδυνάµωση και τη συµµετοχή των γυναικών και κοριτσιών, καθώς και στη συστηµατική διαβούλευση µε εκπροσώπους τους και οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών. Συγκεκριµένα για τις γυναίκες τρέχουν ήδη προγράµµατα µικρών επιχειρήσεων, δράσεις ενδυνάµωσης και ανάδειξη θετικών προτύπων, π.χ. έχει γίνει ένα δίκτυο µε νέες γυναίκες Ροµά που µπορεί να λειτουργήσουν πολλαπλασιαστικά για τις υπόλοιπες.

Πόσοι είναι οι Ροµά στη χώρα µας; Με βάση την τελευταία καταγραφή, που συντόνισε η Γενική Γραµµατεία, είναι 117.000, εκ των οποίων οι περισσότεροι µένουν σε καταυλισµούς και κάποιοι είναι πλήρως ενταγµένοι στον κοινωνικό ιστό.

Eπόµενη στάση, στο Υπνωτήριο στη Μυκάλης

Το οδοιπορικό μας συνεχίζεται στα «Υπνωτήρια», κάποιοι άστεγοι δεν τα προτιμούν, αλλά πολύς κόσμος βρίσκει εκεί καταφύγιο. Είναι δομές άμεσης φιλοξενίας που λειτουργούν μόνο κατά τη διάρκεια της νύχτας και καλύπτουν επείγουσες ανάγκες όσων διαβιούν στο δρόμο. Παρέχουν υπηρεσίες διανυκτέρευσης, αλλά και ατομικής φροντίδας και υγιεινής, ψυχοκοινωνικής στήριξης, σίτισης, νομικής συνδρομής, συμβουλευτικής, υγείας και κοινωνικής επανένταξης. Ένα από τα Υπνωτήρια που επισκεφτήκαμε ήταν της UNESCO στον Πειραιά. Εκεί μας περίμενε η Σέρι, τρανς άστεγη, την οποία είχε πάρει ο Γιώργος Σταμάτης από την προηγουμένη για να κανονίσει να μιλήσω μαζί της. Όταν φτάνουμε τον αγκαλιάζει και τον φιλάει – θερμότατη και εδώ η υποδοχή από όλους. Ο ΓΓ μου συστήνει τον κ. Γιάννη Μαρωνίτη, πρόεδρο της UNESCO Πειραιώς και Νήσων, ο οποίος μας ξεναγεί στην κουζίνα, όπου μόλις έχουν γευματίσει με το γεύμα της Παραμονής – όλο το πρωί μαγειρεύανε. Συχνά πηγαίνει και ο Γιώργος Σταμάτης και συμμετέχει στην παρασκευή των γευμάτων και στο σερβίρισμα.

Το Υπνωτήριο της Unesco στη Μυκάλης είναι μία καθετοποιημένη δομή 2.500 τ.μ. 6 ορόφων, με δύο εστιατόρια, μία σύγχρονη κουζίνα, δύο χώρους υπνωτηρίων των 65 κλινών, ένα χώρο για το προσωπικό, δύο ιατρεία, πολιτιστικό κέντρο για σεμινάρια και εκδηλώσεις. Δεν παίρνουν χρήματα, μόνο είδη, τρόφιμα και διάφορα αναλώσιμα Ο κ. Μαρωνίτης μας εξηγεί ότι ο χώρος χρηματοδοτείται από ένα πρόγραμμα ΕΣΠΑ της Περιφέρειας Αττικής για τη μισθοδοσία και τις ασφαλιστικές εισφορές των 60 περίπου εργαζομένων – κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, θεραπευτές, μάγειροι, καθαριστές, νοσηλεύτριες, γιατροί, φαρμακοποιός.

«Ελάτε λίγο να σας ξεναγήσω στους πάνω χώρους, τον γενικό γραμματέα, τον αγαπημένο μας φίλο κύριο Σταμάτη τον ξέρουν όλοι». Μας πηγαίνει στον πρώτο όροφο που λειτουργεί το Κομμωτήριο. Μια κοπέλα βάφει τα μαλλιά της και μια άλλη μόλις έχει κουρευτεί. Στον δίπλα χώρο, πλυντήριο, λουτήρας, παπουτσοθήκες, τουαλέτες και πιο δίπλα το δωμάτιο που κοιμούνται.

Ποιοι μένουν εδώ; «Άνθρωποι κατεστραμμένοι οι περισσότεροι, και συνήθως η αιτία είναι ο ίδιος τους ο εαυτός, οι εξαρτήσεις τους. Οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες. Κάποιοι είναι αμφιλεγόμενοι σαν χαρακτήρες – οι άνθρωποι εδώ είναι θυμωμένοι, θέλει πολλή δουλειά για  να τους επαναφέρεις στην κανονική ζωή. Το προσπαθούμε όμως, έχουμε πολύ καλό επιστημονικό προσωπικό, και όταν οι εξαρτήσεις είναι βαριές έχουμε συνεργασία με τον Οκανά. Αλλά εμένα η αρχή μου είναι να μη φύγει κανείς, κι αν φύγει να πάει κάπου καλύτερα».

Ο στόχος πάντα είναι να μην ιδρυματοποιηθούν, να βρουν δουλειά, να συνεχίσουν τη ζωή τους. «Το θέμα είναι να τους κάνεις σεμινάρια, να έρθουν σε επαφή με φορείς που μπορούν να τους βρουν δουλειά. Για τις γυναίκες έχουμε και μια σχολή κοπτικής ραπτικής η οποία έχει πάει απίστευτα καλά, έχουμε αποκαταστήσει πάνω από 200 γυναίκες». Οποιοσδήποτε μπορεί να βρει εδώ καταφύγιο. «Εδώ είναι Πειραιάς, σταυροδρόμι… ένας άστεγος δεν έχει διεύθυνση, τι θα τους πεις, δεν σε παίρνω;» συμπληρώνει ο Πρόεδρος.

Τους αφήνω και πάω να μιλήσω με τη Σέρι.

Πώς είναι να είσαι τρανς και άστεγη; Μιλώντας με τη Σέρι

Την είχε πάρει ο Γενικός τηλέφωνο την προηγούμενη μέρα και της είχε πει ότι ήθελα να της μιλήσω. Είναι γλυκύτατη. Φωτεινός άνθρωπος, παρά τα όσα έχει περάσει. Καθόμαστε σε ένα τραπέζι, εκεί που έχει το λάπτοπ της και μελετάει. Της ζητάω να μας πει την ιστορία της.

«Είμαι άστεγη από τον Μάιο του 2016. Και αυτό συνέβη όταν στα 42 μου αποφάσισα να δω τι μου συμβαίνει. Να συστηθούμε. Είμαι η Σέρι και είμαι μία ίντερσεξ, διεμφυλική γυναίκα, δηλαδή γεννήθηκα με χαρακτηριστικά που με κατατάσσουν ανάμεσα στα δύο φύλα. Συγκεκριμένα, γεννήθηκα με πρωτογενή γεννητικά όργανα άρρενος και για αυτό καταχωρήθηκα ως αγοράκι. Στην εφηβεία αναπτύχθηκε το στήθος μου, επειδή όμως ήμουν παχύ παιδάκι δεν καταλάβαινε κανείς ποτέ τι συμβαίνει. Εγώ το ένιωθα από τα 4 μου, και ήμουν φοβισμένη. Γεννήθηκα στη Νίκαια και έμεινα στον Κορυδαλλό για 30 χρόνια. Μεγάλωσα σαν αγόρι έχοντας μια δεύτερη, κρυφή ζωή, σε ένα αυστηρό περιβάλλον, όπου ποτέ δεν τόλμησα να πω ότι χρειαζόμουν βοήθεια. Στα 42 μου πήρα απόφαση να το ψάξω μόνη μου. Με τη βοήθεια των γιατρών άρχισα να καταλαβαίνω, να τακτοποιούνται οι έννοιες, αυτό που ένιωθα μέχρι τότε είναι ότι κάτι κάνω λάθος, ότι φταίω, είχα εσωτερικευμένη τρανσφοβία, ομοφοβία… Όταν λοιπόν είπα ότι πρέπει επιτέλους να ζήσω σε αρμονία με το σώμα μου, αντιμετώπισα σφοδρή αντίδραση. Είχα βέβαια βουτήξει για τα καλά στην κατάθλιψη. Από τότε δεν ξαναδείδα την οικογένειά μου, μόνο η αδερφή μου με έχει προσεγγίσει και πια έχει αποκατασταθεί η δική μας σχέση και με την οικογένειά της. Με τη μαμά μου όχι, και ούτε και θα ήθελα. Η φυλομετάβασή μου άρχισε το 2018, με κάποια λέιζερ, κάποιες μικρές αισθητικές παρεμβάσεις, και έχουμε φτάσει σήμερα σε πολύ καλό αποτέλεσμα, δηλαδή με βλέπω στον καθρέφτη και μου χαμογελάω. Δεν έχω κάνει επέμβαση στα γεννητικά όργανα, δεν καλύπτεται από το δημόσιο ούτε καν η πιο απλή, ορχεοκτομή, που πρέπει να την κάνω για να πετάξω τις μισές ορμόνες από πάνω μου διά βίου, να μην τις έχω ανάγκη. Δεν είναι αισθητικού τύπου αυτές οι επεμβάσεις.

»Ξαφνικά βρέθηκα στον δρόμο, χωρίς χρήματα, χωρίς σχέδιο, καταχωρημένη ως άνδρας. Δόξα τω Θεώ αναγκάστηκα μόνο μία νύχτα να κοιμηθώ στον δρόμο, έξω από μία εκκλησία, στα μάρμαρα, γιατί εκεί ένιωσα ασφάλεια, ήταν όμως πολύ τραυματικό – κάποια στιγμή ένιωσα μια σκιά, ήρθαν να δουν αν είμαι τοξικομανής ή αν έχω πεθάνει κι εγώ νόμιζα πως ήρθαν να με κλέψουν, πετάχθηκα και έμεινα άγρυπνη. Στο Υπνωτήριο ήρθα μετά από μια εβδομάδα, κάποιος γνωστός μου από την εκκλησία ήξερε τον κύριο Μαρωνίτη, ο οποίος κανόνισε να έρθω στη δομή. Έχω περάσει πολλά, και ευχάριστα και δυσάρεστα, τα δυσάρεστα έχουν να κάνουν με το μπούλινγκ, ζούμε σε στον ίδιο χώρο με πολύ κόσμο και αναπόφευκτα κάποιοι δεν με αποδέχονται. Καταλαβαίνω ότι δεν θα αρέσω σε όλο τον κόσμο, αλλά μακάρι να μπορούσαμε να συμβιώνουμε αρμονικά, να συνυπάρχουμε. Έχω κάνει και φίλους, παρέες, έχω ανθρώπους.

»Αυτή τη στιγμή, έχω καταφέρει να απαλλαγώ από χρόνια κατάθλιψη, δυσθυμία τη λέει ο γιατρός μου επειδή είναι πιο ήπια, δεν περνάω ακραίες φάσεις εξαιτίας της δυσφορίας φύλου. Με τη βοήθεια της ψυχολόγου, που είναι ο φύλακάς άγγελός μου, αποφάσισα να ξαναπάρω τη ζωή μου στα χέρια μου, πώς; Λέω τι πρέπει να κάνω για να ξαναβγώ δυναμικά στη ζωή, πώς θα βγω στην αγορά εργασίας, χρειάζομαι κατάρτιση, πρέπει να έχω κάτι στα χέρια μου που θα μου επιτρέψει να χτυπήσω μια πόρτα. Έτσι άρχισα να σπουδάζω. Είμαι δευτεροετής σπουδάστρια στα δημόσια ΙΕΚ της ΔΗΠΑ, στο Αιγάλεω, στην ειδικότητα τεχνικός εφαρμογών πληροφορικής, δηλαδή θα βγω προγραμματίστρια. Οι βαθμοί μου είναι πολύ καλοί, αλλά κυρίως με εκτιμούν για όσα υλοποιώ στο αντικείμενό μου».

Μου τα λέει σχεδόν μονορούφι. Έχει μια άνεση στην επικοινωνία, ή μάλλον, έχει ανάγκη να τα βγάλει από μέσα της. 

Τι είναι πιο δύσκολο, η αστεγία ή το να είσαι τρανς;
«Δεν τα έχω δοκιμάσει χώρια, για να δω πώς είναι. Από την πρώτη μέρα που δήλωσα την ταυτότητά μου, την ίδια στιγμή βρέθηκα στον δρόμο. Αυτό που μπορώ να πω με σιγουριά είναι ότι έχω έναν πολλαπλασιαστή δυσκολίας που δεν μπορεί να φανταστεί άνθρωπος. Δηλαδή, η αστεγία είναι τρομερή, δεν μπορεί να συμβεί κάτι πιο δύσκολο στη ζωή ενός ανθρώπου από το να ζει στην ανασφάλεια, να μην ξέρει κυριολεκτικά τι του ξημερώνει. Να προσθέσουμε σε αυτό ότι είμαι γυναίκα, που πολλαπλασιάζει τη δυσκολία και τους κινδύνους, και πάνω εκεί ότι είμαι μία διεμφυλική γυναίκα, με ό,τι άλλους κινδύνους έχει και με τις συμπεριφορές που καλούμαι να αντιμετωπίσω. Οπότε, νομίζω ότι η διεμφυλικότητα είναι πιο δύσκολη γιατί η αστεγία θα τελειώσει, θα φροντίσω εγώ να τελειώσει με ό,τι μπορέσω να κάνω, και με τους ανθρώπους που είναι γύρω μου – ό,τι έχω καταφέρει είναι γιατί υπάρχει μια ομάδα που με έχει αγκαλιάσει, που λύνει τα προβλήματα γύρω μου, κι εγώ μπορώ να αφοσιώνομαι στα μαθήματά μου, για αυτό έρχονται και τα δεκάρια. Το άλλο όμως είμαι εγώ, δεν θα τελειώσει ποτέ, εκεί ένας τρόπος μόνο υπάρχει, να αλλάξουν οι νοοτροπίες».

Φαίνεσαι δυνατή όμως…
«Αναγκάστηκα να γίνω, είμαι πολύ εύθραυστη, και μάλιστα όταν νιώσω απειλή βγάζω απίστευτη αντίδραση και νεύρο, για να κρύβω τον φόβο μου περνάω στην αντεπίθεση επειδή μέσα μου τρέμω. Έχω περάσει τόσο δύσκολα που αν δεν υπήρχαν άνθρωποι δίπλα μου, να καλή ώρα (μου δείχνει τον Γιώργο Σταμάτη, που κάθεται στο διπλανό τραπέζι)… Μπορώ να πω κάποια πράγματα για εκείνον;»

Να πεις.
«Καταρχάς είναι φίλος µου, ξεχνάω ότι είναι Γενικός Γραµµατέας, έχουµε χτίσει µια τέτοια σχέση που δεν γίνεται.  Κάθε φορά που βρέθηκα σε ανάγκη όχι µόνο ήτανε δίπλα µου αλλά έδωσε λύση άµεσα. Του είχα στείλει µέιλ ένα βράδυ που του έλεγα ότι σε 3 µέρες είµαι στον δρόµο και δεν έχω plan b, και η απάντηση ήρθε σε ένα λεπτό, «δεν θα βρεθείς στον δρόµο, θα µιλήσουµε και θα βρούµε λύση». Το πρωί που ξύπνησα ήταν όλα λυµένα. ∆εν µε έχει εγκαταλείψει ποτέ. Είναι τόσο σεµνός. Με την ίδια ευκολία που µιλάει µε τους υπουργούς µιλάει και µε µας, σαν να είναι ένας από εµάς.

Περίγραψέ µας τη ζωή σου σε 5 µόνο λέξεις.
«Το έχω! Εκεί-που-δεν-το-περιµένεις! Αυτό είναι όλη µου η ζωή. Οπότε µπορεί αύριο που συζητάµε να γίνει κάτι πολύ καλό, ή εκεί που νοµίζω ότι όλα θα φτιάξουν να µη γίνει τίποτα. Έχω αισιοδοξία». 
         
Ο Γιώργος Σταµάτης κάθεται δίπλα µε τον κύριο Μαρωνίτη, «είµαστε περήφανοι για τη Σέρι, είµαι σίγουρος ότι θα τα καταφέρει!». Η Σέρι  µέχρι να βρει δουλειά έχει τα χρήµατα του ελάχιστου εγγυηµένου εισοδήµατος, 200 ευρώ.  Και έχει θάρρος και αξιοπρέπεια. Έχει περάσει πολύ δύσκολα, έχει αντιµετωπίσει επιθετικές συµπεριφορές, αλλά στάθηκε άξια και ελπίζει για το καλύτερο. Τώρα στο Υπουργείο ετοιµάζουν µία στέγη υποστηριζόµενης διαβίωσης  για Λοάτκι άτοµα σαν τη Σέρι, που τους διώχνουν από το σπίτι και µένουν στον δρόµο επειδή εκφράζουν τη διαφορετικότητά τους.  Η ιδέα είναι να υπάρχει ένας χώρος στέγης και ψυχοκοινωνικής σστήριξης για αυτούς τους ανθρώπους µέχρι να  ορθοποδήσουν.