Βόλτα στην περιοχή «Όπισθεν Χίλτον»

Αυτές τις μέρες της καραντίνας και των περιοριστικών μέτρων, την ώρα που βγαίνουμε λίγο έξω για να ξεσκάσουμε, μας δίνεται η ευκαιρία, τηρώντας πάντα τα μέτρα προστασίας, ν' ανακαλύψουμε τις γειτονιές μας, να προσέξουμε καλύτερα σημεία που συνήθως προσπερνάμε γρήγορα και αδιάφορα και να περπατήσουμε σε μέρη που δεν μπορούσαμε να φανταστούμε την όμορφη έκπληξη που θα μας επιφύλασσαν.

Η δική μου γειτονιά, η περιοχή κοντά και πίσω από το ξενοδοχείο «Χίλτον», διαθέτει μερικά τέτοια... διαμαντάκια, όπως το Πάρκο ή Άλσος Ριζάρη, την πλατεία Μαδρίτης και το Άλσος Ιλισίων.

ΠΑΡΚΟ ΡΙΖΑΡΗ

Απέναντι από την Εθνική Πινακοθήκη απ' τη μία πλευρά, και το Πολεμικό Μουσείο από την άλλη, μεταξύ δύο πολυσύχναστων λεωφόρων, της Βασιλέως Κωνσταντίνου και της Βασιλίσσης Σοφίας, απλώνεται μία καταπράσινη όαση με πλούσια βλάστηση από θάμνους, φυτά και αιωνόβια δένδρα, με διαδρόμους περιπάτου, παγκάκια, διάσπαρτα γλυπτά, αλλά και αρχαία. Είναι δε εντυπωσιακή η πληθώρα των μικρών πράσινων παπαγάλων, τα οποία δίνουν ένα ιδιαίτερο «χρώμα» στο πάρκο και δύσκολα διακρίνονται πάνω στον χλοοτάπητα όταν δεν πετάνε ή δεν βρίσκονται στα κλαδιά των δένδρων. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται η στάση του μετρό «Ευαγγελισμός» και ο ναός Αγίου Γεωργίου Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής.

Το πάρκο, αρχικής έκτασης 115 στρεμμάτων, ήταν ένα αγροκήπιο («περιβόλιον») που αγόρασε το 1838, σε δημοπρασία από τη Μονή Πετράκη, ο ευεργέτης και μέλος της Φιλικής Εταιρείας Γεώργιος Ριζάρης, με σκοπό να ιδρύσει εκεί Σχολή για μελλοντικούς ιερείς. Η Σχολή χτίστηκε το 1844 με το κληροδότημά του. Συνόρευε δε με τον κήπο του Μεγάρου της Δούκισσας της Πλακεντίας. Μετά από αλλεπάλληλες οικοπεδοποιήσεις έμειναν 50 στρέμματα. Το 1975 κατασκευάστηκε εκεί το Πολεμικό Μουσείο και το 1979 τα εναπομείναντα στρέμματα του πάρκου πέρασαν, μετά από ανταλλαγές, στην ιδιοκτησία του Δήμου Αθηναίων, ενώ ένα μικρό κομμάτι ανήκει ακόμη στη Ριζάρειο Σχολή.

Το πάρκο κινδύνευσε αρκετές φορές να εξαφανιστεί με την προοπτική κατασκευής ξενοδοχείου, Πνευματικού Κέντρου, Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης. Αλλά τελικά –και ευτυχώς– κανένα απ' αυτά τα σχέδια δεν υλοποιήθηκε και έτσι σήμερα, μετά από τις εργασίες ανάπλασης που έγιναν σε συνεργασία του Δήμου με το Ίδρυμα Πατέρα, αποτελεί έναν υπέροχο, ευχάριστο χώρο τον οποίο χαίρονται, εκτός από τους περιοίκους, και όλοι όσοι τον διασχίζουν, είτε μπαίνοντας ή βγαίνοντας από το μετρό, είτε απολαμβάνοντας στιγμές χαλάρωσης και ξεκούρασης, είτε κάνοντας τη βόλτα τους, μόνοι, με παρέα, ή με το σκυλί τους.

Τα αρχαία που αποκαλύφθηκαν κατά τις εκσκαφές για τον Σταθμό Ευαγγελισμός (πήλινος υδρευτικός αγωγός, μεγάλος ταφικός περίβολος, κεραμικό εργαστήριο που λειτούργησε στους χώρους του ταφικού περιβόλου όταν αυτός καταστράφηκε, νεκροταφείο με 23 κεραμοσκεπείς ακτέριστους τάφους, μαρμάρινοι σαρκοφάγοι) ήταν ιδιαίτερα σημαντικά και έδωσαν πληροφορίες για το ανατολικό κομμάτι της πόλης των Αθηνών καθώς επίσης και για μία βασική οδική αρτηρία, η οποία πρέπει να είναι η οδός προς Μεσόγεια.

Στην αποβάθρα του Σταθμού υπάρχουν προθήκες με κτερίσματα που βρέθηκαν μέσα στους τάφους και τμήμα του υδρευτικού αγωγού, ενώ ένα ακόμη μέρος αυτού καθώς και τρεις μαρμάρινες σαρκοφάγοι βρίσκονται στη βορειοδυτική πλευρά του πάρκου.

Εκτός από τις αρχαιότητες, σύγχρονα έργα τέχνης κοσμούν το Πάρκο Ριζάρη όπως η «Στήλη», του Γ. Ζογγολόπουλου, η «Σύνθεση» του Χρήστου Καπράλου, το «Πλαστικό Όραμα» του Γεωργίου Καλακαλλά, το «Δένδρο της Ειρήνης» της Hedva Ser, και η «Μαζικοποίηση» του Γ. Λάμπρου.

Περπατώντας σ' ένα μονοπατάκι, προς τη δυτική πλευρά του πάρκου, και κοιτάζοντας προσεκτικά κάτω θα παρατηρήσουμε ότι το κάθε μας βήμα ακολουθεί μία λέξη, κολλημένη πάνω σε κάθε πλάκα, με όλες μαζί να συνθέτουν δύο στίχους από το ποίημα «Cascando» του Samuel Beckett «Εάν εσύ δεν μ’ αγαπήσεις δεν θ’ αγαπηθώ ποτέ / Εάν εγώ δεν σ’ αγαπήσω δε θ’ αγαπήσω ποτέ». Και, δίπλα, στην άλλη σειρά των πλακών, οι ίδιοι στίχοι, στα αγγλικά. Αυτό είναι έργο του εικαστικού David Harding, στο πλαίσιο της Documenta '14.

Η ΡΙΖΑΡΕΙΟΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

Στη θέση περίπου που είναι ο σταθμός του μετρό βρισκόταν η Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή, η οποία χτίστηκε την περίοδο 1843-1844, με το κληροδότημα των πλούσιων ομογενών από το Μονοδένδρι της Ηπείρου, αδελφών Μάνθου (1764-1824) και Γεωργίου Ριζάρη (1769-1842). Παράλληλα με τη Σχολή οικοδομήθηκε ο ναός του Αγίου Γεωργίου, με σκοπό να καλύπτει τις λατρευτικές ανάγκες των σπουδαστών. Ο ναός εκείνος, λόγω κτιριακών προβλημάτων, κατεδαφίστηκε το 1898.

Τα δύο αδέλφια είχαν ξενιτευτεί από μικρή ηλικία στη Ρωσία, όπου δημιούργησαν μεγάλη περιουσία την οποία διέθεσαν εξ ολοκλήρου στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Προηγουμένως είχαν στηρίξει με μεγάλα ποσά τη Φιλική Εταιρεία και μάλιστα ο Μάνθος Ριζάρης ήταν από τα πρώτα μέλη αυτής, γνωστός στους Φιλικούς με το συνθηματικό όνομα «Πρόθυμος».

Η Ριζάρειος Σχολή θεωρείται ένα από τα παλαιότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας μας και τα χρόνια της ίδρυσής της ήταν, μαζί με το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, τη Σχολή Ευελπίδων και το Αρσάκειο, ένα από τα μεγαλύτερα της εποχής εκείνης. Εγκαινιάστηκε πανηγυρικά στις 15 Μαΐου του 1844, παρουσία του βασιλιά Όθωνα, του Επισκόπου Αττικής Νεόφυτου, του Πρωθυπουργού Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου και μελών της Κυβέρνησης.

Πρώτος διορισμένος διευθυντής της Σχολής ήταν ο κληρικός και λόγιος Νεόφυτος Δούκας, ο οποίος όμως δεν πρόλαβε να ασκήσει τα καθήκοντά του καθώς αρρώστησε σοβαρά και πέθανε. Διευθυντής της Σχολής υπήρξε από την 1η Μαρτίου 1894 μέχρι τις 16 Απριλίου 1908 ο Επίσκοπος Πενταπόλεως (Αιγύπτου), κατά κόσμον Νεκτάριος Κεφαλάς, ο οποίος το 1961 αγιοποιήθηκε από την Εκκλησία.

Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΡΙΖΑΡΕΙΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ

Ο ναός του Αγ. Γεωργίου, που σώζεται έως τις μέρες μας, χτίστηκε το 1892, δίπλα στο τότε Νοσοκομείο της Σχολής, σε σχέδια του Αρμ. Βλάχου, με χρήματα από το κληροδότημα του Γεωργίου Ριζάρη. Ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο και αποτελεί δείγμα του λεγόμενου νεοβυζαντινού ρυθμού.

Σε κρύπτες, εκατέρωθεν της εισόδου του ναού, υπάρχουν οι μαρμάρινες πλάκες των ταφικών μνημείων των δύο αδελφών Ριζάρη, με χαραγμένα αρχαϊκά επιτύμβια, στιχουργημένα από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Φίλιππο Ιωάννου. Τα δε οστά αυτών είναι τοποθετημένα μπροστά από τις βαθμίδες του Ιερού Βήματος.

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι μέσα στο αγροκήπιο που αγόρασε ο Γεώργιος Ριζάρης υπήρχε ένα μικρό παρεκκλήσι του Αγ. Γεωργίου και εκεί πήγαινε συχνά και εκκλησιαζόταν. Σύμφωνα με την επιθυμία του, μετά τον θάνατό του το 1841, ετάφη στον περίβολο του ναού και δύο χρόνια αργότερα τοποθετήθηκαν στο ίδιο μνήμα τα οστά του αδελφού του Μάνθου, ο οποίος είχε πεθάνει στη Μόσχα το 1824. Το εκκλησάκι αυτό, μετά από μία ιστορία ζωής 120 ετών, κατεδαφίστηκε το 1960.

Στον περίβολο του ναού βρίσκεται ένα από τα αρχαιότερα γλυπτά του Δήμου Αθηναίων, το Μνημείο Νεοφύτου Δούκα. Το έργο, μία μαρμάρινη στήλη 6 περίπου μέτρων είναι του Χρ. Χάνσεν και κατασκευάστηκε με χορηγία του Α. Κορομηλά.

Επίσης, στον πίσω προαύλιο χώρο του ναού υπάρχει ένα μεγάλων διαστάσεων γλυπτό από ορείχαλκο, η «Καμπάνα», του ρουμάνου καλλιτέχνη Stefan Ramniceanu. Η «Καμπάνα» εδράζεται πάνω σε ένα μεγάλο βάθρο και αποτελεί δωρεά του καλλιτέχνη.

Ο ναός ανακαινίστηκε το 2018 από τον Νικόλαο Διαμαντή Πατέρα.

ΠΛΑΤΕΙΑ ΜΑΔΡΙΤΗΣ

Στη συμβολή των οδών Μιχαλακοπούλου και Βασιλέως Αλεξάνδρου και ακριβώς πίσω από το ξενοδοχείο Χίλτον, βρίσκεται ένα παρκάκι (ή μεγάλη πλατεία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί), που ίσως λίγοι το 'χουν αξιολογήσει όπως θα έπρεπε αλλά σίγουρα πολλοί αγνοούν το όνομά του.

Πρόκειται για την πλατεία Μαδρίτης.

Αποτελεί μία νησίδα πρασίνου μέσα στο κέντρο της πόλης, με φυτά, γλυπτά και ένα μεγάλο, όμορφο σιντριβάνι να δίνει μία ευχάριστη, παιχνιδιάρικη νότα με τους υδατοπίδακες, όταν βρίσκονται σε λειτουργία, να δημιουργούν ένα ωραίο θέαμα, και η βοή των νερών, να επικαλύπτει τον θόρυβο των αυτοκινήτων.

Στην πάνω πλευρά της πλατείας, επί της οδού Βρασίδα, υπάρχουν δύο γνωστά εστιατόρια, τα οποία το καλοκαίρι βγάζουν τα τραπεζάκια τους έξω, σε ειδικά διαμορφωμένους πάνω σε αυτήν χώρους, δημιουργώντας ένα όμορφο σκηνικό μέσα στο πράσινο.

Στο μέσον περίπου του πάρκου δεσπόζει το Μνημείο Έλληνα Δασκάλου, μία μεγάλη, ορειχάλκινη σύνθεση του Θ. Παπαγιάννη, που αναπαριστά σε μικρογραφία μία σχολική τάξη. Τέσσερις μαθητές, κοιτάνε τον δάσκαλό τους, ο οποίος με υψωμένο το δεξί του χέρι κατευθύνει το βλέμμα τους προς τον πίνακα, όπου είναι χαραγμένα τα λόγια του Δ. Σολωμού:

ΑΛΣΟΣ ΙΛΙΣΙΩΝ

Στρίβοντας δεξιά στην οδό Διοχάρους, στη συμβολή της με την Ίωνος Δραγούμη, βρισκόμαστε μπροστά στην είσοδο ενός καταπράσινου πνεύμονα, έκτασης 150 στρεμμάτων, γνωστού ως το Άλσος των Ιλισίων ή Άλσος Συγγρού, όπως ήταν η αρχική του ονομασία, λόγω της γειτνίασής του με το Νοσοκομείο «Ανδρέας Συγγρός».

Το άλσος εκτείνεται έως την Ούλωφ Πάλμε και συνορεύει βορειοδυτικά με τις εγκαταστάσεις της Πανεπιστημιούπολης και τον δήμο Ζωγράφου, ενώ νότια με τον δήμο Καισαριανής. Εκτός από την είσοδο της οδού Ι. Δραγούμη, διαθέτει πολλές ακόμη εισόδους σε διάφορα σημεία που βρίσκονται στα όριά του.

Η περιοχή που καταλαμβάνει το άλσος φυτεύτηκε το 1909 κατόπιν πρωτοβουλίας της Βασίλισσας Σοφίας και της συνδρομής της Φιλοδασικής Εταιρείας Αθηνών. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι στόχος της εταιρείας, η οποία ιδρύθηκε το 1899, ήταν η αφύπνιση της φιλοδασικής συνείδησης των Αθηναίων και η απόκτηση πρασίνου στην απογυμνωμένη από κάθε πρασινάδα Αττική.

Το 1929 μέσα στο άλσος εγκαταστάθηκε το Γραφείο Δασικών Ερευνών του Υπουργείου Γεωργίας, ενώ το 1948 δημιουργήθηκε το νέο κτίριο του Ινστιτούτου Δασών.

Το άλσος από το 1971 παραχωρήθηκε από το Δασαρχείο Αθηνών στον Δήμο Αθηναίων, στον οποίο ανήκει το μεγαλύτερο μέρος του, ενώ το υπόλοιπο στον Δήμο Ζωγράφου.

Είναι κατάφυτο από πανύψηλα πεύκα και κυπαρίσσια που προσφέρουν σκιά όλες σχεδόν τις ώρες της ημέρας. Ανάμεσα σ' αυτά, πολλά λιθόστρωτα και χωμάτινα μονοπάτια με πολλά παγκάκια αλλά και ωραίες πέτρινες κατασκευές στο πλάι, που χρησιμεύουν για καθιστικά.

Σ' ένα μικρό ύψωμα βρίσκεται ένα πέτρινο εικονοστάσι και στη νότια πλευρά του άλσους μία εστία Προσκόπων. Αν και υπάρχουν πολλές κτισμένες βρύσες, δυστυχώς, δεν λειτουργεί καμία.

Στη βορειανατολική πλευρά του άλσους βρίσκεται ο ιερός ναός του Αγίου Χαραλάμπους Ιλισίων (Ίωνος Δραγούμη 7), ο οποίος θεμελιώθηκε το 1965 και ολοκληρώθηκε και εγκαινιάστηκε το 1992.

Το άλσος προσφέρεται για περπάτημα, άσκηση, χαλάρωση, παιχνίδι - ειδικά όταν είναι ανοικτή η παιδική χαρά. Οι ήχοι της πόλης ούτε που ακούγονται και περπατώντας εκεί ξεχνάς ότι βρίσκεσαι μερικά μέτρα πάνω από μία από τις κεντρικές λεωφόρους της Αθήνας.

Το όλο περιβάλλον και η αίσθηση ηρεμίας που επικρατεί όμως δεν είναι αρκετά για να μην σε κάνουν να σκεφθείς ότι το άλσος αυτό θα μπορούσε να ήταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση απ' ό,τι είναι σήμερα και να μην φαίνεται αφρόντιστο και παραμελημένο.

ΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ «ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΥΓΓΡΟΣ»

Το Νοσοκομείο Αφροδίσιων & Δερματικών Νόσων «Α. Συγγρός» βρίσκεται στην οδό Ι. Δραγούμη 5. Ιδρύθηκε στις 4 Ιανουαρίου του 1910 και ήταν το πρώτο ειδικό νοσοκομείο Αφροδισίων και Δερματικών νόσων, το μοναδικό στην Ευρώπη, την εποχή εκείνη.

Χτίστηκε στην αριστερή όχθη του ποταμού Ιλισού, γνωστή ως χείμαρρος Χουσεΐν Μπέη (ο χείμαρρος έρεε εκεί όπου βρίσκεται σήμερα η οδός Βασιλέως Αλεξάνδρου), σε οικόπεδο 20 στρεμμάτων, δωρεά της Μονής Πετράκη, σε σχέδια του Αναστάσιου Μεταξά. Για την ανέγερσή του παραχωρήθηκε το κληροδότημα του εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού και την εποπτεία είχε η σύζυγός του, Ιφιγένεια, το γένος Μαυροκορδάτου.

Σύμφωνα με τη διαθήκη της Ιφ. Συγγρού, τη διεύθυνση του Νοσοκομείου ανέλαβε ο καθηγητής Αφροδισίων και Δερματικών Νόσων του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Θ. Φωτεινός. Ο Γεώργιος Φωτεινός είχε εκπαιδευθεί στο εξωτερικό, διατηρούσε στενές επαφές με επιστήμονες ευρωπαϊκών χωρών και ήταν εμφανώς επηρεασμένος από τη Γαλλική Σχολή, πράγμα που συνετέλεσε στο να δημιουργήσει και να οργανώσει ένα σύγχρονο και πρότυπο Νοσοκομείο, διεθνών προδιαγραφών.

Δωρήθηκε στο ελληνικό δημόσιο το 1921.

Το 1912 στο Νοσοκομείο δημιουργήθηκε το Μουσείο Κέρινων Προπλασμάτων Αφροδισίων και Δερματικών Νόσων, το οποίο θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα του κόσμου και είναι παρόμοιο με αυτό του Νοσοκομείου St. Louis του Παρισιού. Εμπνευστής της ιδέας κατασκευής του Μουσείου ήταν ο καθηγητής Γ. Φωτεινός, οι σπουδές του οποίου στο Παρίσι και στο Βερολίνο, μαζί με την υποστήριξη των καθηγητών του, τον μύησαν στην τεχνική των κέρινων προπλασμάτων.

Η συλλογή του Μουσείου περιλαμβάνει 1.600 κέρινα προπλάσματα αφροδισίων και δερματικών νόσων, τα οποία κατασκευάστηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα, από τον Γ. Φωτεινό και στη συνέχεια από ειδικά εκπαιδευμένους τεχνίτες, όπως ήταν ο ζωγράφος Κ.Χ. Μητρόπουλος και ο γιος του, Γεώργιος Μητρόπουλος, και χρησιμοποιήθηκαν για την εκπαίδευση των γιατρών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Γιοχάλας Θανάσης, Καφετζάκη Τόνια. ΑΘΗΝΑ. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία. Εκδ. ΕΣΤΙΑ, Αθήνα, 2013.
• Φραγκίσκος Εμμ. ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΝΑΟΙ ΤΟΥ ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΒΟΛΟ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΡΙΖΑΡΕΙΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ. Ιστορικές Μαρτυρίες. Εκδ. Ιδρυμα Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής, Αθήνα 2011.
• Έντυπο υλικό που μου παραχωρήθηκε από το Ιδρυμα Ριζάρη.
• Κ. Δ. Φαφαλιός, Η Ιστορική Διαδρομή της Ριζαρείου, από το βιβλίο ΡΙΖΑΡΕΙΟΣ 150 χρόνια.
• Η Ιστορική Διαδρομή της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή: rizarios.gr/ekklisiastiki-scholi & lyk-rizar.att.sch.gr
• Zografou Bloging - Άλσος Συγγρού στα Ιλίσια 
• Νοσοκομείο Α. Συγγρός - syggros-hospital.gr
• Γλυπτά της Αθήνας - athenssculptures.com