Συνομιλώντας με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή

Πέρασαν 25 χρόνια από την ημέρα του θανάτου του Κωνσταντίνου Καραμανλή, την 23η Απριλίου του 1998. Είχα το προνόμιο να τον συναντώ πολύ συχνά, είτε καθημερινές στο γραφείο του στο Προεδρικό Μέγαρο είτε πολύ χαλαρότερα Σαββατοκύριακα μεσημέρι για φαγητό και συζήτηση στου Λεωνίδα στη Βαρυμπόμπη, στου Ψαρόπουλου στη Γλυφάδα, στο Γκολφ της Γλυφάδας, στον Διόνυσο στην Ακρόπολη είτε στο σπίτι του στην Πολιτεία. Και ακόμη πιο χαλαρά στη Μύκονο για διακοπές το καλοκαίρι, φιλοξενούμενοι στο σπίτι του Θόδωρου Νικολαΐδη. Ήμουν στα χρόνια εκείνα πολιτικός συντάκτης και αρθρογράφος αρχικά στο Βήμα και την Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία και κατόπιν αρθρογράφος και διευθυντής στην Καθημερινή.

Σταδιακά η σχέση μου με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, πέρα από επαγγελματική, έγινε και προσωπική, σχέση φιλική και εμπιστοσύνης από την πλευρά του, σχέση σεβασμού και αγάπης από τη δική μου. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια συνομιλούσαμε τακτικά επί δύο δεκαετίες όχι μόνο για  τις τρέχουσες εξελίξεις αλλά και για γενικότερα πολιτικά ζητήματα. Αμέσως μετά από κάθε συνάντηση μαζί του κρατούσα λεπτομερείς σημειώσεις για τα όσα είχαν λεχθεί. Στο κείμενο που ακολουθεί με αφορμή την επέτειο των 25 ετών από τον θάνατό του, περιλαμβάνονται ορισμένες από τις σημειώσεις αυτές -δημοσιευμένες και στο βιβλίο μου «Η Αθέατη Όψη  Τύπος και Πολιτική στη Μεταπολίτευση»- που διατηρούν, κατά τη γνώμη μου, έως και σήμερα επικαιρότητα και αξία.

Συνομιλία στο αεροπλάνο κατά την πτήση προς Ινδία 1982

«Επικρατεί στον τόπο μας μια γενική σύγχυση. Τα κόμματα εμπλέκουν τον κόσμο με συνθηματολογίες και μετά αυτοπαγιδεύονται. Και ταυτόχρονα υπόσχονται στους πάντες τα πάντα.

Ο κόσμος είναι έτοιμος να δεχτεί την αλήθεια αν του την εξηγήσεις. Εμείς όμως χανόμαστε συνέχεια μέσα στην προχειρότητα και τη δημαγωγία και μετά λέμε ότι φταίνε οι άλλοι. Διακατεχόμαστε από το σύνδρομο του ομφαλού της γης. Πιστεύουμε ότι όλα γίνονται είτε υπέρ ημών είτε εναντίον μας, ότι όλοι στον κόσμο είναι είτε φιλέλληνες είτε ανθέλληνες. Παντού βλέπουμε συνομωσίες. Και μονίμως παραβλέπουμε τα δικά μας λάθη και ξεχνάμε το βασικό, ότι δηλαδή στην πολιτική δεν μπορείς να αυτοσχεδιάζεις, να πηγαίνεις τυχαία, να μην ξέρεις προς τα πού βαδίζεις.

Αν έχεις να περάσεις σκληρά μέτρα, πρέπει να το κάνεις από την αρχή και όλα μαζί, στους έξι πρώτους μήνες, τότε που κάθε κυβέρνηση είναι πανίσχυρη. Μετά δεν γίνεται.

Και κάτι άλλο σημαντικό: Ποτέ δεν πρέπει να οδηγείς τα πράγματα στα άκρα. Πρέπει πάντα να αφήνεις στους πολιτικούς αντιπάλους σου οδούς αξιοπρεπούς διαφυγής. Και ποτέ δεν πρέπει να οδηγείς τον κόσμο στην απόγνωση. Όταν δεν τους αφήνεις τίποτε να ελπίζουν, όταν δεν έχουν τίποτε πια να χάσουν και απειλείται η ύπαρξή τους, τότε η αντίδραση μπορεί να γίνει πολύ σκληρή, βίαιη, επαναστατική».

Συνομιλία στο σπίτι του στην Πολιτεία 1988

«Το Αιγαίο δεν είναι ελληνική λίμνη. Είναι και η Τουρκία παράκτιος χώρα, έχει και αυτή δικαιώματα. Ο μεγάλος φόβος της Τουρκίας είναι η επέκταση των χωρικών υδάτων της Ελλάδας στα 12 μίλια, οπότε το Αιγαίο θα καταστεί κλειστή ελληνική λίμνη. Εκεί θα φτάσει μέχρι πολέμου. Το ελληνικό δικαίωμα είναι πάντως θεωρητικό, διότι θα αντιδράσουν και όλες οι χώρες που έχουν συμφέρον στη ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο και κυρίως οι μεγάλες δυνάμεις Ρωσία και Αμερική.

Η Τουρκία δεν πρόκειται να κηρύξει πόλεμο. Θα συνεχίσει τις προκλήσεις και θα αναμένει ελληνικές αντιδράσεις, ώστε να εμφανιστεί η Ελλάδα ως ο επιτιθέμενος ή θα αναμείνει μία νέα ελληνική γκάφα σαν της Κύπρου. Οι Τούρκοι ξέρουν να βάζουν μακροπρόθεσμους στόχους και να τους υπηρετούν με υπομονή και συνέπεια.

Πρέπει να προχωρήσουμε κάποτε σε διάλογο με την Τουρκία και πρέπει να λυθούν κάποια στιγμή τα προβλήματα πριν καταστούν πολύ επικίνδυνα και οδηγήσουν σε πόλεμο.

Τα αποτρεπτικά όπλα για εμάς είναι ο συσχετισμός δυνάμεων και η διεθνής θέση της Ελλάδας. Και η ορθή επιλογή είναι η ενίσχυση της Αεροπορίας ώστε να κρατάμε από τον αέρα τον έλεγχο του Αιγαίου. Εκεί πρέπει να δοθεί όλη η έμφαση και λιγότερο σε πλοία και τανκς. Αν πρόκειται να γίνει πόλεμος, θα μας προκαλέσουν με κάθε τρόπο να χτυπήσουμε εμείς πρώτοι ώστε να μας επιρρίψουν την ευθύνη. Και βέβαια θα αναγκαστούμε να χτυπήσουμε για την τιμή και την ιστορία μας. Η προτιμότερη τακτική λοιπόν είναι ο διάλογος για τον διάλογο...

Η διεθνής θέση της Ελλάδας συναρτάται και με την αναγκαία σήμερα οικονομική ανασυγκρότηση. Διαφορετικά η χώρα οδηγείται σε αποσύνθεση και περιθωριοποίηση. Αλλά το μεγαλύτερο κακό που έγινε τα τελευταία χρόνια είναι ο εκμαυλισμός των Ελλήνων. Οι άνθρωποι έχουν πια εξαχρειωθεί. Θα το πληρώνουμε αυτό πολύ ακριβά και για πολύ καιρό ακόμη.

Θυμάμαι τα παλιότερα χρόνια, στις περιοδείες μου στην επαρχία πήγαινα στα καφενεία και μιλούσα με τον κόσμο. Και οι δικοί μου και οι αντίπαλοί μου ήταν αξιοπρεπείς, φιλότιμοι άνθρωποι. Ήθελαν την προκοπή του τόπου. Σου μιλούσαν γι' αυτό που ο καθένας με τον τρόπο του θεωρούσε γενικό καλό. Σήμερα αν πας στην επαρχία, ο καθένας σου μιλάει μόνο για το ατομικό του συμφέρον, πώς θα πάρουν περισσότερες επιδοτήσεις, μεγαλύτερα δάνεια, πώς θα τους βοηθήσει η κυβέρνηση να ξεγελάσουν την ΕΟΚ με τα αγροτικά προϊόντα και άλλα παρόμοια. Ίδια είναι η κατάσταση και στις πόλεις. Ο ένας κοιτάει να ρίξει τον άλλον. Φοβάμαι ότι αυτός είναι ένας δρόμος χωρίς επιστροφή».

Συνομιλία στο Προεδρικό Μέγαρο, Απρίλιος 1991

«Σε περιόδους κρίσης χρειάζεται πάνω απ'  όλα κοινωνική δικαιοσύνη. Δεν μπορεί να πληρώνουν οι φτωχοί και οι πλούσιοι να κοροϊδεύουν. Χρειάζεται και κοινωνική λιτότητα. Δεν μπορεί να προκαλεί τέτοιες μέρες ο πλούτος. Δεξιώσεις, συνέδρια, ταξίδια, αηδίες... Έξοδα απ' εδώ και απ' εκεί. Άμα ζητάς από τους άλλους θυσίες, πρέπει να ξέρεις να δίνεις εσύ πρώτος το παράδειγμα. Και κυρίως να μην προκαλείς. Οι θυσίες πρέπει να είναι κοινωνικά δίκαιες. Όχι να πληρώνουν μόνον οι αδύνατοι...

Πρέπει να το καταλάβουμε. Έχουμε προβλήματα. Η Τουρκία απειλεί τα ανατολικά νησιά μας και τη Θράκη. Και εμείς εδώ συζητάμε για βλακείες. Είμαστε ένας απέραντος καφενές. Δεν είμαστε σοβαροί άνθρωποι. Και καμιά ώρα θα το πληρώσουμε αυτό. Εγώ όσο μπορώ το λέω».

Συνομιλία στη Μύκονο, καλοκαίρι 1991

«Κύριος στόχος μας πρέπει να είναι η οικονομική ανασυγκρότηση, διότι διαφορετικά θα έλθει η αποσύνθεση. Αυτό θα είναι έργο δύσκολο καθώς το μεγαλύτερο κακό που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια είναι ο εκμαυλισμός των Ελλήνων και η διάβρωση, η διάλυση της κοινωνίας. Αυτό θα το πληρώνουμε πολύ ακριβά και για πολλά χρόνια.

Ανησυχώ πολύ γιατί έχει επέλθει βαθύτερη αλλοίωση του πολιτεύματος. Λίγοι, ελάχιστοι άνθρωποι έχουν αποκτήσει τεράστια και ανεξέλεγκτη οικονομική δύναμη, έχουν διεισδύσει παντού και κάνουν ό,τι θέλουν, χωρίς να υπολογίζουν κανέναν και τίποτε. Πού θα βγάλει αυτό;»

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πέθανε σε ηλικία 91 ετών έχοντας διατρέξει μία πρωτοφανή για Έλληνα πολιτικό πορεία: Υπουργός επί 8 χρόνια, πρωθυπουργός 14, Πρόεδρος της Δημοκρατίας 10. Πέντε φορές είχε κερδίσει εκλογές. Αντίθετα με τους δύο άλλους μεγάλους Έλληνες πολιτικούς, τον Χαρίλαο Τρικούπη και τον Ελευθέριο Βενιζέλο, πέθανε ήσυχα και ένδοξα, τιμημένος και με αναγνωρισμένο το πολύπλευρο έργο του από Έλληνες και ξένους όχι μόνο φίλους αλλά και αντιπάλους.