Ζωή Φράγκου: Τι συμβαίνει με την ηγεσία στην εμπόλεμη Ουκρανία

Ο ρωσo-oυκρανικός πόλεμος μπορεί να έχει τις ρίζες του στο 2014, όμως τα πράγματα ξέφυγαν το 2022 με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Οι εικόνες που έχουν αποτυπωθεί φυσικά είναι πολύ σκληρές, όπως συμβαίνει άλλωστε με κάθε πόλεμο ή ένοπλη αντιπαράθεση.

Είναι δύσκολο να φέρουμε τον εαυτό μας στη θέση των κατοίκων της Ουκρανίας. Ο πόλεμος για όλους εμάς, ειδικά τους νεότερους, φαντάζει πολύ μακρινός. Τι συμβαίνει όμως με όσους βρίσκονται σε εμπόλεμη ζώνη; Τι σκέφτονται και ποια είναι η συναισθηματική τους κατάσταση;

Η διακεκριμένη οργανωσιακή ψυχολόγος και συνεργάτης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Ζωή Φράγκου βρέθηκε πριν από λίγες μέρες στην Ουκρανία στο πλαίσιο ενός course στο οποίο δίδασκε. Μετά την επιστροφή της στην Ελλάδα μοιράστηκε μαζί μου λεπτομέρειες από τo ταξίδι, σκέψεις της και πληροφορίες για όλα όσα οργάνωσαν εκεί με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και την καθημερινότητα των Ουκρανών σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία.

Το course της Ζωής Φράγκου στο Κίεβο, σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας

Με πρωτοβουλία του γραφείου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στην Ελλάδα, ο ΠΟΥ Ευρώπης δημιούργησε το ευρωπαϊκό Public Health Leadership Course. Πρόκειται για ένα δεκαήμερο course, το οποίο απευθύνεται σε επαγγελματίες δημόσιας υγείας με σκοπό τη βελτίωση των ηγετικών τους ικανοτήτων.

«Δεν είναι η πρώτη φορά που έγινε. Ξεκίνησε από την Ιταλία. Εγώ προστέθηκα στην ομάδα τη δεύτερη φορά που διοργανώθηκε στη Γαλλία, μετά την Ουκρανία και πιο πρόσφατα το Καζακστάν. Τον ερχόμενο Νοέμβριο θα γίνει και στην Πορτογαλία. Συνήθως οι συμμετέχοντες βρίσκονται σε θέσεις που καλούνται να πάρουν αποφάσεις για τη δημόσια υγεία στη χώρα τους ή να προτείνουν λύσεις και πολιτικές, αλλά όχι κατ’ αποκλειστικότητα» ανέφερε η Ζωή Φράγκου.

Η επιλογή των συμμετεχόντων δεν είναι μια απλή διαδικασία, ειδικότερα όταν μιλάμε για περιστάσεις όπως αυτές της εμπόλεμης Ουκρανίας. «Στην Ουκρανία οι συμμετέχοντες πέρασαν από μια διαδικασία τριών φάσεων. Αυτό σημαίνει πως όσοι δήλωσαν συμμετοχή ήθελαν πολύ να είναι εκεί και είχαν σημαντικό κίνητρο για να παρακολουθήσουν και να μάθουν. Το course είναι σχεδιασμένο με τέτοιον τρόπο ώστε να καλύπτει σημαντικές ενότητες σχετικά με την ηγεσία σε θέσεις δημόσιας υγείας».

Όσον αφορά τη δική της συμμετοχή ανέφερε: «Το κομμάτι που ανέλαβα αφορά την ηγεσία σε καιρούς κρίσης και τις υγιείς επικοινωνίες στον χώρο εργασίας. Με λίγα λόγια, πώς συνεχίζω να είμαι ηγέτης ή να λειτουργώ ηγετικά σε περιπτώσεις ακραίου στρες σε θέσεις δημόσιας υγείας. Αναφερόμαστε σε μεθόδους προτεραιοποίησης αρμοδιοτήτων, καλύτερη διαχείριση του χρόνου, διεύθυνση ομάδας ώστε όλοι να είναι αποδοτικοί και να μπορούν να χειρίζονται τους υφισταμένους τους με ενσυναίσθηση».

«A leader leads by example, not by force» είχε πει κάποτε ο Σουν Τζου. Το να αναπτύσσει κάποιος τα ηγετικά του χαρακτηριστικά στον χώρο εργασίας ή ευθύνης του δεν είναι μια απλή διαδικασία. Οι ενότητες που ανέλαβε να καλύψει η Ζωή Φράγκου για το course του ΠΟΥ Ευρώπης κάλυπτε, επί της ουσίας, το πώς οι επαγγελματίες δημόσιας υγείας μπορούν να μμετατραπούν σε ηγέτες/ηγέτιδες.

«Συζητήθηκαν διεξοδικά και πολλά άλλα κομμάτια, όπως η ισότητα και η δημόσια ομιλία. Εκεί είχαμε και την πολύτιμη βοήθεια πολλών εξαίρετων επιστημόνων και συνεργατών του ΠΟΥ, όπως της Edie Lush η οποία είναι communication expert και δουλεύει σε διεθνή fora με βάση την Αγγλία. Σε αυτές τις ενότητες οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να μάθουν για τον τρόπο που πρέπει να παρουσιάζει κανείς όταν μιλά δημόσια. Αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με την εικόνα του προς τους άλλους, αλλά και με τον τόνο της φωνής ή τον ρυθμό της ομιλίας, κάτι που φανερώνει πολλά για την ψυχολογική μας ή συναισθηματική κατάσταση» εξέφρασε η κ. Φράγκου.

«Για να γίνει το course πιο ευχάριστο και διαδραστικό υπήρξαν δραστηριότητες και role play ανάμεσα στους συμμετέχοντες. Είχαμε να αντιμετωπίσουμε και τη δυσκολία της γλώσσας, καθώς οι περισσότεροι δεν μιλούσαν καλά αγγλικά, χρησιμοποιήσαμε όμως διερμηνέα και το πρόβλημα ξεπεράστηκε. Νομίζω πως η δουλειά μας κρίνεται απολύτως επιτυχημένη. Καταφέραμε να γελάσουμε, να μάθουμε πράγματα και όλοι έδειξαν να κατανοούν όσα λέγαμε. 

»Το τμήμα του ΠΟΥ στην Ελλάδα δουλεύει πολύ σκληρά προσπαθώντας να προσφέρουν την ύψιστη ποιότητα σε όλες τις χώρες. Όλοι προσπαθούν για το καλύτερο και είναι πάντα χαμογελαστοί. Πολλοί που βρέθηκαν μαζί μου στην Ουκρανία άφησαν τις οικογένειές τους για μια ολόκληρη εβδομάδα διότι πίστεψαν στη σημαντικότητα αυτού του course».

Η εμπόλεμη Ουκρανία και οι ιδιαιτερότητες της καθημερινότητας

Μπορεί το Κίεβο να μη βρίσκεται στην καρδιά του πολέμου, όμως αυτό δεν παύει να σημαίνει πως η περιοχή και οι κάτοικοι είναι σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Αρχικά το ταξίδι από και προς την Ουκρανία δεν είναι κάτι εύκολο. «Το ταξίδι είναι πολύ δύσκολο και κουραστικό. Αυτή τη στιγμή δεν γίνονται ταξίδια για το Κίεβο. Πήραμε αεροπλάνο για Βαρσοβία και μόλις φτάσαμε μπήκαμε σε ένα βαν και ταξιδέψαμε οδικώς για 16 ώρες. Το ίδιο συνέβη και στον γυρισμό.

»Απόλυτα συνυφασμένα με την καθημερινότητα των κατοίκων της Ουκρανίας είναι τα air strike alerts. Πρόκειται για έναν μηχανισμό άμυνας της πόλης όταν αυτή δέχεται επίθεση από αέρος. Οι κάτοικοι της πόλης προειδοποιούνται από εφαρμογή στο κινητό και αμέσως πρέπει να κατευθυνθούν στο κοντινότερο αυτοσχέδιο καταφύγιο. Εγώ κατέβασα την εφαρμογή μια εβδομάδα πριν το ταξίδι για να τη δοκιμάσω. Μια μέρα στις 3 τα ξημερώματα ο ήχος ακούστηκε πολύ δυνατά – ήταν ένας ήχος που δεν μπορώ να τον συγκρίνω με άλλον. Εκεί κατάλαβα περίπου τι πάω να κάνω, γιατί μέχρι τότε δεν το είχα αντιληφθεί. Ο πόλεμος είναι κάτι πολύ μακρινό από εμάς».

Δεν είναι δύσκολο να καταλάβεις κανείς το στρες των ανθρώπων του Κιέβου, πόσω μάλλον αν αυτοί είναι υπεύθυνοι ώστε να λαμβάνουν σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον της χώρας. Αυτό καταδεικνύει και πόσο σημαντικό είναι το έργο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας να συνεχίζει να προάγει τη γνώση, ακόμη και σε εμπόλεμες ζώνες, αλλά και των συνεργατών που επιλέγουν να συμμετάσχουν στηρίζοντας την προσπάθεια. «Τα air strike alerts από μόνα τους δημιουργούν αρκετό άγχος. Συνήθως δεν ξέρεις πόσο σημαντική είναι η απειλή ή πόση ώρα θα χρειαστείς ώστε να φτάσεις στα καταφύγια», όπως μου εκμυστηρεύτηκε η 32χρονη οργανωσιακή ψυχολόγος.

Για έναν επισκέπτη της Ουκρανίας όλα τα παραπάνω δεν ανήκουν στην καθημερινότητά του, είναι λοιπόν αναγκαίο να ενημερωθεί για τους κινδύνους. «Πριν κάνεις οτιδήποτε, υπάρχει λεπτομερέστατη ενημέρωση ασφαλείας» όπως λέει η κ. Φράγκου.

Όταν κάποιος επιχειρεί ένα τέτοιο ταξίδι, η επιστροφή στην πραγματικότητα και στις σκοτούρες της δικής του καθημερινότητας φαίνεται κάπως αστεία. Το ίδιο συνέβη και στην περίπτωση της Ζωής Φράγκου. «Γύρισα με πολλές σκέψεις από αυτό το ταξίδι. Το μυαλό σου εστιάζει στο πώς θα χειριζόσουν μια παρόμοια κατάσταση, πόσο πολύ θα άλλαζε η ζωή σου. Μου έκανε εντύπωση που πολλοί από τους συμμετέχοντες μας έλεγαν ότι ήμασταν γενναίοι που βρεθήκαμε εκεί με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Χαμογελούσα αμήχανα, διότι εγώ πίστευα το αντίθετο. Οι πραγματικά γενναίοι στην αίθουσα ήταν όσοι ζουν αυτή την κατάσταση εδώ και δύο χρόνια καθημερινά, παρ’ όλα αυτά επέλεξαν να κάνουν ένα course ηγεσίας και να εξελιχθούν».

Σημαντικό στο να πραγματωθεί αυτό ταξίδι είναι να νιώθουν όλοι άνετα, ακόμη και υπό αυτές τις συνθήκες, ώστε να βγει και η αποστολή εις πέρας. Το γραφείο του ΠΟΥ στην Ουκρανία φρόντισε γι’ αυτό από την πρώτη στιγμή μέχρι την τελευταία. «Παρά τις ιδιαίτερες συνθήκες, οι συνεργάτες στην Ουκρανία έκαναν ό,τι ήταν δυνατό για να μας βοηθήσουν. Ο τρόπος φιλοξενίας τους ήταν λες και δεν ήμασταν σε πόλεμο...

»Αυτό είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του οργανισμού και ένας από τους λόγους που με έκαναν να επιλέξω να δουλεύω γι’ αυτόν. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είναι ένας συμπεριληπτικός οργανισμός, που διέπεται από σεβασμό σε όλα τα μέλη του. Ο υπεύθυνος του γραφείου στην Ελλάδα, Δρ Ζοάο Μπρέντα, φροντίζει ώστε να υπάρχει ομαδικότητα και ψυχολογική ασφάλεια. Νομίζω πως είναι ο λόγος για την αποτελεσματικότητα της δουλειάς μας, ακόμη και στις πιο δύσκολες συνθήκες» εξέφρασε η Ζωή Φράγκου.

Κάθε ταξίδι της με τον ΠΟΥ έχει τη σημασία του και αλλάζει πολύ τον τρόπο που μπορεί να αξιολογεί τις καταστάσεις η ίδια. Δεν ενδιαφέρεται απλώς και μόνο να παραδώσει το course της για την Ηγεσία σε καίριες θέσεις του τομέα Δημόσιας Υγείας στους ενδιαφερόμενους, αλλά και όλα όσα παρατηρεί και μαθαίνει στη διαδρομή. «Είναι συναρπαστικό το πώς έρχεσαι σε επαφή με φανταστικούς ανθρώπους που σε άλλες περιπτώσεις μάλλον δεν θα γνώριζες ποτέ. Για παράδειγμα ο εξαιρετικός συγγραφέας του βιβλίου “Δημόσια Υγεία”, κύριος Θάνος Μυλωνέρος, ένα από τα παιδιά θαύματα της Πορτογαλίας, ο Dr Valter Fonseca, η δυναμική ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα Charlotte Marchandise είναι κάποιοι μόνο από τα άτομα που ήταν μαζί μου στο Κίεβο και βγήκαν από τη βολή τους και την ασφάλειά τους για να δώσουν την ενέργεια και τη γνώση τους σε αυτό το course. Πλέον έχω την τύχη, εκτός από συνεργάτες, να τους αποκαλώ και φίλους».