Φάκελος «Κίνα»: Ο νέος τοποτηρητής στη Μέση Ανατολή

Μία σπονδυλωτή έρευνα για την αναδυόμενη υπερδύναμη του 21ου αιώνα.
Η εγχώρια και η παγκόσμια εξάπλωση ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος.
Προκλήσεις ασφαλείας – για τη Δύση, για τη δημοκρατία, για την έννομη τάξη και τα ανθρώπινα δικαίωματα, για την παγκόσμια ειρήνη.

Διαβάστε το πρώτο μέρος «Ο ολοκληρωτισμός του μέλλοντος» ΕΔΩ
Διαβάστε το δεύτερο μέρος «Γενοκτονία σε αργή κίνηση» ΕΔΩ
Διαβάστε το τρίτο μέρος «Μυστικά και ψέματα για τον κορωνοϊό» ΕΔΩ
Διαβάστε το τέταρτο μέρος «Ψηφιακοί Δούρειοι Ίπποι» ΕΔΩ
Διαβάστε το πέμπτο μέρος «Η Κίνα εξαπλώνεται στη Δύση» ΕΔΩ
Διαβάστε το έκτο μέρος «Μέσα στα πανεπιστήμια της Δύσης» ΕΔΩ

* * *

Η αρχιτεκτονική της στρατηγικής επέκτασης της Κίνας στη Μέση Ανατολή

Η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική (MENA) είναι ζωτικής σημασίας για τα συμφέροντα και τη στρατηγική παγκόσμιας κυριαρχίας της Κίνας, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει εντείνει σημαντικά την οικονομική και πολιτική παρουσία της στην περιοχή. Η εμπλοκή της Κίνας στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία «μεταμόρφωσε το τοπίο» και έχει «σημαντικές επιπτώσεις στην παγκόσμια πολιτική», καθώς η Κίνα χτίζει την πολιτική της επιρροή και εξασφαλίζει πρόσβαση σε ζωτικούς πόρους και αγορές.

Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν υποχωρήσει στρατηγικά από τη Μέση Ανατολή μετά τους πολέμους στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, η Κίνα επιδιώκει να καλύψει το κενό εξουσίας - μέσω στρατηγικών συνεργασιών, εμπορικών συμφωνιών, μαζικών έργων υποδομής, δανείων, οικονομικής βοήθειας, τηλεπικοινωνιών και στρατιωτικής τεχνολογίας:

• Ενέργεια: Το 2019, πάνω από 45% των κινεζικών εισαγωγών αργού πετρελαίου προήλθαν από την MENA.
• Επενδύσεις: Το 2016, η Κίνα έγινε η μεγαλύτερη πηγή ξένων επενδύσεων στη Μέση Ανατολή
• Εμπόριο: Το 2020, το εμπόριο μεταξύ Κίνας και Μέσης Ανατολής ανήλθε συνολικά σε 272 δισεκατομμύρια δολάρια.
• Δάνεια και βοήθεια: Το 2018, η Κίνα υποσχέθηκε 20 δισεκατομμύρια δολάρια σε δάνεια και 106 εκατομμύρια δολάρια σε οικονομική βοήθεια για ανοικοδόμηση στον αραβικό κόσμο, καθώς και 3 δισεκατομμύρια δολάρια για τη δημιουργία τραπεζικής κοινοπραξίας. Σε συνάντηση με εκπροσώπους 21 αραβικών εθνών στο Πεκίνο, ο Σι Τζινπίνγκ δήλωσε ότι η ανάπτυξη είναι το κλειδί για την επίλυση πολλών προβλημάτων ασφάλειας στη Μέση Ανατολή, ενώ υποσχέθηκε ότι η Κίνα θα προσφέρει βοήθεια 15 εκατομμυρίων δολαρίων στην Παλαιστίνη και 91 εκατομμύρια δολάρια στη Συρία, την Υεμένη, την Ιορδανία και τον Λίβανο. 
• Στρατηγικές σχέσεις: μετά από ενδελεχή μελέτη του ρόλου της Κίνας στη Μέση Ανατολή, ο Jonathan Fulton περιγράφει την «ιεραρχία των κινεζικών [διακρατικών] σχέσεων»: πέντε τύπους διμερών σχέσεων, που κυμαίνονται από μια «φιλική συνεργασία συνεργασίας» έως τον πιο σημαντικό τύπο, που είναι οι Ολοκληρωμένες Στρατηγικές Συνεργασίες (CSPs). Από τον Ιούνιο του 2019, η Κίνα είχε συνεργασίες με 13 κράτη της MENA: πέντε Ολοκληρωμένες Στρατηγικές Συνεργασίες (Αλγερία, Αίγυπτος, Ιράν, Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), και 8 Στρατηγικές Συνεργασίες (SPs) με Τζιμπουτί, Ιράκ, Ιορδανία, Κουβέιτ, Μαρόκο, Ομάν, Κατάρ και Τουρκία.
• Εκτός από τα CSP και τα SP, τον Απρίλιο του 2021 η Κίνα και η Τυνησία υπέγραψαν συμφωνία οικονομικής και τεχνικής συνεργασίας. Τον Ιανουάριο του 2022, η Κίνα και το Ισραήλ υπέγραψαν το Σχέδιο Δράσης Συνεργασίας Καινοτομίας Κίνας-Ισραήλ (2022-2024), καθώς και επτά συμφωνίες συνεργασίας στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας, της υγείας, του πολιτισμού, της προστασίας του περιβάλλοντος, της καθαρής ενέργειας και των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. 
• Ζωτικής σημασίας υποδομές: Η Κίνα έχει επίσης επενδύσει σε λιμάνια, βιομηχανικά πάρκα, τερματικούς σταθμούς εμπορευματοκιβωτίων σε όλη την περιοχή, καθώς και κρίσιμες υποδομές, συμπεριλαμβανομένων των τηλεπικοινωνιών και της στρατιωτικής τεχνολογίας.

Εκτός από την εξαγωγή των δικών τους πολιτικών, οικονομικών και τεχνολογικών μοντέλων, «οι Κινέζοι επεκτείνουν επίσης την επιρροή τους δουλεύοντας μέσω τοπικών παραγόντων και θεσμών, προσαρμόζοντας και αφομοιώνοντας τοπικές και παραδοσιακές νόρμες, κανόνες και πρακτικές». Το 2022, η Κίνα πραγματοποίησε την πρώτη Σύνοδο Κορυφής Κίνας-Αραβικών Κρατών και την πρώτη Σύνοδο Κορυφής Κίνας – Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC), υπογραμμίζοντας «τη δέσμευσή της για την προώθηση στρατηγικών σχέσεων στην περιοχή». Επιστέγασμα της κινεζικής επιρροής στην περιοχή ήταν η μεσολάβηση φέτος σε μια σημαντική συμφωνία μεταξύ των δύο βασικών στρατηγικών αντιπάλων: του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας. 

Σύμφωνα με το ECFR, η Ευρώπη θα πρέπει να παρακολουθήσει προσεκτικά την αυξανόμενη επιρροή της Κίνας και τις επιπτώσεις αυτής στην περιφερειακή σταθερότητα και την γεωπολιτική δυναμική «ειδικά σε σχέση με ευαίσθητα θέματα όπως η τεχνολογία παρακολούθησης και οι πωλήσεις όπλων». 

Εκτός από τα CSP και τα SP, τον Απρίλιο του 2021 η Κίνα και η Τυνησία υπέγραψαν συμφωνία οικονομικής και τεχνικής συνεργασίας. Τον Ιανουάριο του 2022, η Κίνα και το Ισραήλ υπέγραψαν το Σχέδιο Δράσης Συνεργασίας Καινοτομίας Κίνας-Ισραήλ (2022-2024), καθώς και επτά συμφωνίες συνεργασίας στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας, της υγείας, του πολιτισμού, της προστασίας του περιβάλλοντος, της καθαρής ενέργειας και των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας

BRI

Η «Πρωτοβουλία Μιας Ζώνης και Ενός Δρόμου» (Belt & Road Initiative, BRI - γνωστό και ως ο Δρόμος του Μεταξιού του 21ου αιώνα) είναι ένα τεράστιο διεθνές αναπτυξιακό έργο. Περιλαμβάνει έργα υποδομής - θαλάσσιους λιμένες και αεροδρόμια, οδικά, σιδηροδρομικά και τηλεπικοινωνιακά δίκτυα και σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας - σε περίπου 150 χώρες σε όλο τον κόσμο, δηλαδή περισσότερα από τα τρία τέταρτα των κρατών μελών του ΟΗΕ. Περιλαμβάνει επίσης πενήντα Ειδικές Οικονομικές Ζώνες κατά μήκος των προγραμματισμένων δρομολογίων. Αυτό το τεράστιο δίκτυο σιδηροδρόμων, αγωγών, αυτοκινητοδρόμων και κόμβων, προς τα δυτικά (μέσω των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών), προς τα νότια (Πακιστάν, Ινδία και Νοτιοανατολική Ασία) και πιο πέρα, στην Ευρώπη και την Αφρική, έχει στόχο να εδραιώσει την παγκόσμια κυριαρχία της Κίνας.

Το BRI έχει χαρακτηριστεί «η πιο σημαντική και εκτεταμένη πρωτοβουλία που έχει παρουσιάσει ποτέ η Κίνα» και έχει «επεκτείνει δραματικά» τα κινεζικά συμφέροντα και την επιρροή στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική.

Ο αριθμός των χωρών που έχουν υπογράψει Μνημόνιο Συνεργασίας (MoU) με την Κίνα για το BRI μέχρι τον Απρίλιο του 2023 ήταν 148. Ο μεγαλύτερος άξονας είναι ο Οικονομικός Διάδρομος Κίνας-Πακιστάν, αξίας 60 δισ. δολαρίων: ένα πακέτο έργων που συνδέουν την Κίνα με το λιμάνι Gwadar του Πακιστάν στην Αραβική Θάλασσα. Το συνολικό κονδύλι του BRI μπορεί να φτάσει τα 8 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Η παγίδα του BRI είναι ότι τα έργα του κατασκευάζονται με χαμηλότοκα δάνεια, από την Κίνα, με αδιαφανείς διαδικασίες υποβολής προσφορών και την απαίτηση χρήσης κινεζικών εταιρειών. Με άλλα λόγια, η Κίνα δανείζει χρήματα σε αναπτυσσόμενες χώρες για να προσλάβουν κινεζικές εταιρείες για την κατασκευή της υποδομής τους. Ως αποτέλεσμα, οι εργολάβοι έχουν διογκώσει το κόστος, οδηγώντας σε ακυρώσεις έργων και πολιτικές αντιδράσεις σε ορισμένες από τις χώρες του BRI. Μια έρευνα από το Κέντρο Παγκόσμιας Ανάπτυξης σχετικά με την πιθανότητα αδυναμίας αποπληρωμής του χρέους στις 68 χώρες που προσδιορίστηκαν ως πιθανοί δανειολήπτες του BRI αποκάλυψε ότι «οκτώ χώρες διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο χρέους με βάση έναν προσδιορισμένο ρυθμό δανεισμού για έργα που σχετίζονται με το BRI», ενώ το συνολικό χρέος προς την Κίνα έχει εκτιναχθεί στα ύψη από το 2013, ξεπερνώντας το 20% του ΑΕΠ σε ορισμένες χώρες.

Ως μέρος του «ψηφιακού Δρόμου του Μεταξιού», οι δορυφόροι αποτελούν επίσης προτεραιότητα για την Κίνα στη Μέση Ανατολή. Το σύστημα δορυφορικής πλοήγησης BeiDou της Κίνας έχει χρησιμοποιηθεί σε όλη τη Μέση Ανατολή, με εφαρμογές στις τηλεπικοινωνίες, τη θαλάσσια ασφάλεια και τη γεωργία ακριβείας.

Σαουδική Αραβία και κράτη του Κόλπου

Το Πεκίνο έχει πολύ σημαντική οικονομική παρουσία στον Περσικό Κόλπο, με το εμπόριο μεταξύ της Κίνας και των κρατών του Κόλπου να ξεπερνά τα 200 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021.

Η Σαουδική Αραβία - μαζί με το Ιράν - είναι ένας από τους στρατηγικούς συμμάχους της Κίνας στην περιοχή. Ενώ ο εμπορικός κύκλος εργασιών της Αμερικής με τη Σαουδική Αραβία παρουσίασε μέτρια αύξηση μεταξύ 2000 και 2021 (από 20,5 σε 24,8 δισ. δολάρια) – αυτός με την Κίνα εκτινάχθηκε στα ύψη, από 3 σε 67 δισ. δολάρια. Κινέζοι διπλωμάτες αποκάλεσαν πρόσφατα τη Σαουδική Αραβία «καλό φίλο», «καλό συνεργάτη» και «καλό αδερφό».

Τα κράτη του Κόλπου έχουν υπογράψει σημαντικές συμβάσεις υποδομών και κατασκευαστικών έργων με κινεζικές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων για το στάδιο Lusail του Κατάρ, το διυλιστήριο Yanbu της Σαουδικής Αραβίας και τη σιδηροδρομική γραμμή υψηλής ταχύτητας που συνδέει τη Τζέντα με τη Μέκκα και τη Μεδίνα.

Η συνεργασία πρόσφατα επεκτάθηκε σε νέους τομείς: το Μπαχρέιν και τα Εμιράτα ήταν οι πρώτες χώρες που ενέκριναν τα κινεζικά εμβόλια κατά του κορωνοϊού και τα Εμιράτα συνεργάστηκαν με κινεζικές εταιρείες για την παραγωγή τους.

Ιράν

Το Ιράν, που είναι ο κύριος στρατηγικός αντίπαλος της Σαουδικής Αραβίας στη Μέση Ανατολή, είναι επίσης στενός στρατηγικός εταίρος της Κίνας.

Τον Ιούνιο του 2020, η Κίνα και το Ιράν συνέταξαν μια «σαρωτική» συμφωνία μεγέθους 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων, διάρκειας 25 ετών, η οποία το 2021 επισημοποιήθηκε ως Συνολική Στρατηγική Συνεργασία (CSP). Η συνεργασία αυτή θα επεκτείνει την παρουσία της Κίνας στον τραπεζικό τομέα, τις τηλεπικοινωνίες, τα λιμάνια, τους σιδηρόδρομους, το μετρό, το GPS και τον κυβερνοχώρο μέσω εκατό έργων με αντάλλαγμα την τακτική (και με μεγάλη έκπτωση) προμήθεια ιρανικού πετρελαίου.

Η συμφωνία περιλαμβάνει επίσης στρατιωτική συνεργασία με κοινή εκπαίδευση και ασκήσεις, κοινή έρευνα και ανάπτυξη όπλων και ανταλλαγή πληροφοριών. Σύμφωνα με τον Simon Watkins, ο οποίος αποκάλυψε πρώτος τη συνεργασία, οι δύο χώρες συμφώνησαν επίσης στην παρουσία 5.000 Κινέζων στελεχών ασφαλείας στο Ιράν για την προστασία των κινεζικών έργων.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η εφαρμογή του CSP φαίνεται να εξαρτάται από την αποκατάσταση του Κοινού Συνολικού Σχεδίου Δράσης (JCPOA – γνωστού και ως «συμφωνίας για τα πυρηνικά του Ιράν») που υπογράφτηκε το 2015 μεταξύ του Ιράν, των πέντε μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (Κίνα, Γαλλία, Ρωσία, ΗΠΑ και ΗΒ), της Γερμανίας και της ΕΕ.

Ιράκ

Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες υποχωρούν από τη Μέση Ανατολή, η Κίνα συνεχίζει να ρίχνει κεφάλαιο στο Ιράκ. Το 2019, ο πρώην πρωθυπουργός του Ιράκ Adel Abdul Hahdi περιέγραψε τις σινοϊρακινές σχέσεις ως «έτοιμες για ένα κβαντικό άλμα».

Τον Φεβρουάριο του 2022 αποκαλύφθηκε ότι η Κίνα είχε συνάψει νέες κατασκευαστικές συμφωνίες στο Ιράκ αξίας 10,5 δισ. δολαρίων. Αναλυτές στο Green Finance & Development Center είπαν ότι η εξάπλωση της Κίνας στη Μέση Ανατολή και τα αραβικά κράτη περνάει μέσα από το Ιράκ, το οποίο είναι ο μεγαλύτερος ωφελούμενος από το BRI το 2021.

Οι νέες συμφωνίες που υπογράφηκαν μεταξύ Κίνας και Ιράκ περιλαμβάνουν τον σταθμό ηλεκτροπαραγωγής αργού πετρελαίου Al-Khairat, την ανοικοδόμηση του διεθνούς αεροδρομίου στη Nasiriyah, την ανάπτυξη του κοιτάσματος φυσικού αερίου Mansuriya κοντά στα σύνορα με το Ιράν, και την κατασκευή 1.000 σχολείων (και τον σχεδιασμό 7.000 σχολείων στο το μέλλον) σε αντάλλαγμα για προϊόντα πετρελαίου.

Συρία

Καθ' όλη τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου, η Κίνα, μαζί με τη Ρωσία, χρησιμοποίησαν το βέτο τους στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, εμποδίζοντας επτά σχέδια ψηφισμάτων του ΣΑ, συμπεριλαμβανομένων των επεμβάσεων κατά του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ, ακόμη και μετά τη χρήση χημικών όπλων. Το 2016 ο κινεζικός στρατός συμφώνησε να υποστηρίξει την κυβέρνηση Άσαντ με εκπαίδευση και ανθρωπιστική βοήθεια.

Όπως συμβαίνει με άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής, η υποχώρηση της Αμερικής από την περιοχή δημιουργεί ένα κενό που η Κίνα θέλει να καλύψει. Η Κίνα ενδιαφέρεται όλο και περισσότερο να ηγηθεί της ανοικοδόμησης της Συρίας και τον Ιανουάριο του 2022 η Συρία προσχώρησε στo BRI. Αυτό δημιουργεί «τεράστιο κεφάλαιο» για την Κίνα έναντι χωρών όπως η Τουρκία, το Ιράκ, το Ισραήλ, η Ιορδανία, καθώς και οι ΗΠΑ και η Ρωσία. Επιπλέον, η Κίνα βλέπει χώρες όπως η Συρία και το Ιράκ ως το κλειδί για την καταστολή του αυτονομισμού των Ουιγούρων και των εξτρεμιστικών ομάδων που εδρεύουν στην επαρχία Σιντζιάνγκ όπως το Ισλαμικό Κόμμα του Τουρκιστάν, παλαιότερα γνωστό ως Κίνημα Ανεξαρτησίας του Ανατολικού Τουρκεστάν.

Αφγανιστάν

Η αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν έχει δημιουργήσει ένα ακόμη κενό ισχύος στη Μέση Ανατολή που η Κίνα επιδιώκει να καλύψει.

Τον Σεπτέμβριο του 2021, ο εκπρόσωπος των Ταλιμπάν δήλωσε ότι «η Κίνα είναι ο σημαντικότερος εταίρος μας και αντιπροσωπεύει μια θεμελιώδη και εξαιρετική ευκαιρία για εμάς». Ειδικοί όπως η Jennifer Brick Murtazashvili πιστεύουν ότι, για την Κίνα, οι σχέσεις με τους Ταλιμπάν «δεν είναι πολυτέλεια, αλλά αναγκαιότητα».

Η Κίνα θέλει τη βοήθεια των Ταλιμπάν για να σταματήσει την επέκταση του ισλαμικού κινήματος που υποστηρίζει τον αυτονομισμό των Ουιγούρων, και θέλει επίσης να προστατεύσει τις επενδύσεις που έχει ήδη κάνει ή θα κάνει μέσω του BRI, συμπεριλαμβανομένων προτάσεων για την εξόρυξη χαλκού και πετρελαίου από το Αφγανιστάν. Μετά τον σεισμό του Ιουνίου 2022, η Κίνα δεσμεύτηκε να παράσχει ανθρωπιστική βοήθεια αξίας 7,5 εκατομμυρίων δολαρίων στο Αφγανιστάν.

Ισραήλ

Οι σχέσεις Κίνας-Ισραήλ έχουν επεκταθεί σημαντικά τα τελευταία είκοσι χρόνια σε πολλούς τομείς, όπως η διπλωματία, το εμπόριο, οι επενδύσεις, οι κατασκευές, οι εκπαιδευτικές συνεργασίες, η επιστημονική συνεργασία και ο τουρισμός.

Το 2013, ο Li Ka-shing, ένας επιχειρηματίας με έδρα το Χονκ Κονγκ δώρισε 130 εκατομμύρια δολάρια στο Technion, το Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Ισραήλ για την κατασκευή μιας πανεπιστημιούπολης στην επαρχία Γκουανγκντόνγκ της Κίνας. Το 2017, η Technion ανακοίνωσε ένα ταμείο επιχειρηματικού κεφαλαίου 200 εκατομμυρίων δολαρίων για επενδύσεις σε εταιρείες επιστήμης και τεχνολογίας, με το ταμείο να το διαχειρίζεται από κοινού η Technion και η UG Capital Management που εδρεύει στο Χονγκ Κονγκ. Ο Li Ka-shing πρωτοστάτησε στο πρότζεκτ, ενώ έχει αναπτύξει σημαντικό χαρτοφυλάκιο συμφερόντων και επενδύσεων στο Ισραήλ.

Σε μια επίσκεψη του στην Κίνα το 2017, ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπέντζαμιν Νετανιάχου, δήλωσε: «Πιστεύω ότι αυτός είναι ένας γάμος που έγινε στον παράδεισο».

Το νέο λιμάνι της Χάιφα, που είναι ο συγκοινωνιακός και βιομηχανικός κόμβος του Ισραήλ, κατασκευάστηκε κατά κύριο λόγο από τη Shanghai International Port (Group) Co Ltd, η οποία έχει την επικαρπία του λιμανιού για 25 χρόνια.

Οι κινεζικές εταιρείες που επενδύουν στο Ισραήλ συνδέονται ευθέως με την κινεζική κυβέρνηση, τον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό και το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα, ενώ οι επενδύσεις και τα μεγάλα έργα θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε διαρροές τεχνολογιών κυβερνοκατασκοπείας και ευαίσθητων δεδομένων.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, η Κίνα έχει ξεκινήσει μια εκστρατεία επιρροής στο Ισραήλ, μέσω μηνυμάτων σε τοπικές εβραϊκές εφημερίδες, σε κινεζικά μέσα που στοχεύουν στο ισραηλινό κοινό (όπως το China Radio International) και εξέχοντα δημόσια πρόσωπα που χρησιμοποιούνται για την ενίσχυση και διασπορά των ευνοϊκών μηνύματων.

Μέρος της «εργαλειοθήκης» της κινεζικής κυβέρνησης είναι οι πιέσεις και οι απειλές από κινεζικές πρεσβείες σε όλο τον κόσμο, εναντίον ακαδημαϊκών, δημοσιογράφων και διανοουμένων. Τον Μάιο του 2022, ο υπουργός Εξωτερικών της Ταϊβάν έδωσε μια συνέντευξη στην Jerusalem Post στην οποία είπε ότι η Κίνα ετοιμάζεται να εισβάλει στην Ταϊβάν. Η κινεζική πρεσβεία κάλεσε τον συντάκτη και απαίτησε να διαγραφεί το άρθρο, διαφορετικά η Κίνα θα διέκοπτε τους δεσμούς της με την εφημερίδα και θα υποβάθμιζε τις σχέσεις της με το κράτος του Ισραήλ.

Διασπορά πυρηνικών όπλων

Η διττή στρατηγική σχέση της Κίνας τόσο με το Ιράν όσο και με τη Σαουδική Αραβία, καθώς και η έμφαση που δίνει στην ανάπτυξη των υποδομών, μπορεί να έχει σταθεροποιητικό αντίκτυπο στην περιοχή. Η μεγαλύτερη επιτυχία της Κίνας, διπλωματικά και γεωπολιτικά, ήταν η επίτευξη συμφωνίας μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας τον Μάρτιο του 2023 για την αποκατάσταση των διπλωματικών τους σχέσεων και το άνοιγμα εκ νέου των πρεσβειών τους στην Τεχεράνη και το Ριάντ.

Η Κίνα διαδραμάτισε επίσης καθοριστικό ρόλο στην υπογραφή και εφαρμογή του Κοινού Συνολικού Σχεδίου Δράσης (JCPOA) για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Ωστόσο, η Κίνα προωθεί ενεργά τη διάδοση των πυρηνικών αντιδραστήρων και την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας με σημαντικές επιπτώσεις στην παγκόσμια ασφάλεια, αφού οι πυρηνικοί αντιδραστήρες για πολιτική χρήση μπορεί να μετατραπούν σε εργοστάσια παραγωγής πυρηνικών όπλων, ενώ η διαχείριση πυρηνικών αποβλήτων δημιουργεί πάντα κινδύνους για την ασφάλεια. Η China Nuclear Engineering Group Corporation υπέγραψε Μνημόνιο Συνεργασίας (MoU) με μια σαουδαραβική εταιρεία για την αφαλάτωση του θαλασσινού νερού χρησιμοποιώντας αερόψυκτους πυρηνικούς αντιδραστήρες, μέρος μιας ευρύτερης στροφής της Κίνας υπέρ της κατασκευής πυρηνικών σταθμών στη Μέση Ανατολή και τη Βόρειο Αφρική.

Τον Ιούλιο του 2015, ο Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας του Ιράν ανακοίνωσε ότι η Κίνα θα κατασκευάσει δύο από τους επόμενους τέσσερις αντιδραστήρες πυρηνικής ενέργειας σε μια τοποθεσία στη νοτιοανατολική ακτή Μάκραν στον Κόλπο του Ομάν. Επιπλέον, στο Κέντρο Πυρηνικής Τεχνολογίας του Ισφαχάν λειτουργούν τέσσερις μικροί πυρηνικοί αντιδραστήρες έρευνας τους οποίους προμήθευσε η Κίνα, ενώ με έναν αντιδραστήρα MNSR 30 kW (Miniature Neutron Source Reactor) έχει επίσης προμηθεύσει η Κίνα και τη Γκάνα, το Πακιστάν, τη Νιγηρία και τη Συρία.

Η Κίνα έχει κατακτήσει την τέταρτη γενιά τεχνολογίας πυρηνικής ενέργειας και τον τελευταίο χρόνο έχει εξάγει 14 μονάδες πυρηνικής ενέργειας και έρευνας στη διεθνή αγορά, συμπεριλαμβανομένων έξι μονάδων πυρηνικής ενέργειας στο Πακιστάν.

Επίλογος: περιφερειακή επιρροή, παγκόσμιες επιπτώσεις

Οι αναλυτές της παγκόσμιας πολιτικής και οι περιφερειακοί ειδικοί διαφωνούν σχετικά με το εάν η Κίνα είναι σε θέση, ή ακόμη και αν έχει την πρόθεση, να δημιουργήσει σημαντική στρατιωτική παρουσία στη Μέση Ανατολή δεδομένων των βαθιών θρησκευτικών και γεωπολιτικών διαιρέσεων στην περιοχή. Ένα καλό παράδειγμα αυτού είναι η στρατηγική σχέση της Κίνας τόσο με το Ιράν όσο και με τη Σαουδική Αραβία – τις δύο μεγάλες περιφερειακές δυνάμεις που βρίσκονται σε στρατηγικό ανταγωνισμό σε κλίμα ψυχρού πολέμου. Εάν μία από αυτές τις δύο δυνάμεις πίστευε ότι η Κίνα θα εμβαθύνει τη συνεργασία της με τον στρατηγικό της αντίπαλο και στον στρατιωτικό τομέα, τότε είναι αμφίβολο ότι θα συνέχιζε να συνεργάζεται μαζί της.

Ισχύει, επίσης, ότι οι χώρες της Μέσης Ανατολής – και ειδικά εκείνες που προσπαθούν να αποκομίσουν υποστήριξη από τις Ηνωμένες Πολιτείες – τείνουν να υπερτονίζουν τους δεσμούς τους με την Κίνα για να το χρησιμοποιήσουν ως διαπραγματευτικό χαρτί. Τέλος, ορισμένα από τα έργα του BRI που ανακοινώθηκαν είτε εγκαταλείφθηκαν είτε έχουν καθυστερήσει σε μεγάλο βαθμό, ενώ υπάρχει πλέον καχυποψία για τους επαχθείς όρους των κινεζικών δανείων. Η εμπλοκή με το BRI έχει μειωθεί κατά 48% μετά την πανδημία, ενώ οι ειδικοί δεν αναμένουν ότι το BRI θα επιστρέψει στο υψηλό επίπεδο της δεκαετίας του 2010 λόγω του στενότερου ελέγχου των συμφωνιών και της προτίμησης για μικρότερα και πιο βιώσιμα έργα.

Ωστόσο, αυτός ο αντίλογος παραβλέπει τον βαθμό στον οποίο η Κίνα έχει ήδη διεισδύσει και ενσωματώσει τα στρατηγικά συμφέροντά της στις χώρες και τις δομές της περιοχής, συμπεριλαμβανομένης της ασφάλειας και των υποδομών ζωτικής σημασίας. Η Κίνα έχει συνάψει σημαντικές συμφωνίες με τις περισσότερες χώρες της Μέσης Ανατολής:

«Συμμετέχει σε αποστολές κατά της πειρατείας και της θαλάσσιας ασφάλειας στην Αραβική Θάλασσα και τον Κόλπο του Άντεν και έχει διεξαγάγει επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας για τη διάσωση των υπηκόων της από τη Λιβύη το 2011 και την Υεμένη το 2015. Αύξησε τις προσπάθειες διαμεσολάβησής της σε κρίσεις όπως στη Συρία και την Υεμένη· έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να πείσει την Τεχεράνη να υπογράψει την πυρηνική συμφωνία του Ιράν. Επιπλέον, η ίδρυση της πρώτης υπερπόντιας στρατιωτικής βάσης της Κίνας στο Τζιμπουτί, καθώς και η πιθανή στρατιωτικοποίηση του πακιστανικού λιμανιού Gwadar, συμβάλλει στην ανάπτυξη της στρατιωτικής παρουσίας της κοντά σε κρίσιμα θαλάσσια σημεία, στα στενά του Ορμούζ και στο Μπαμπ ελ-Μαντέμπ. Τέλος, η Κίνα έχει προμηθεύσει όπλα σε αρκετές χώρες της Μέσης Ανατολής, αν και σε μικρή κλίμακα».

Σε αντίθεση με τους περιορισμούς που αντιμετωπίζει η κυβέρνηση των ΗΠΑ - συμπεριλαμβανομένης της επίβλεψης του Κογκρέσου - κινεζικές εταιρείες που υποστηρίζονται από το κράτος μπορούν να παρέχουν συστήματα και υπηρεσίες σε τομείς όπως τα drones και οι βαλλιστικοί πύραυλοι χωρίς να αντιμετωπίζουν πολιτικές τριβές.

Ίσως το πιο σημαντικό, η αυξανόμενη εξάρτηση των χωρών της ΜΕΝΑ από την Κίνα έχει ήδη επιπτώσεις στην παγκόσμια γεωπολιτική και στην έννομη διεθνή τάξη. Τα κράτη της Μέσης Ανατολής παρέμειναν εκκωφαντικά σιωπηλά σε ζητήματα όπως η καταστολή των πολιτικών ελευθεριών στο Χονγκ Κονγκ και οι απειλές του Πεκίνου κατά της Ταϊβάν.

Τον Ιούλιο του 2019, τριάντα επτά χώρες, μεταξύ των οποίων η Αλγερία, το Μπαχρέιν, η Αίγυπτος, το Κουβέιτ, το Ομάν, το Κατάρ, η Σαουδική Αραβία, το Σουδάν, η Συρία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα υπέγραψαν επιστολή τιμώντας τα «αξιοσημείωτα επιτεύγματα της Κίνας στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» και υποστηρίζοντας ότι η δίωξη των Ουιγούρων είχε «πρόθεση να καταπολεμήσει την τρομοκρατία, τον αυτονομισμό και τον θρησκευτικό εξτρεμισμό». Η επιστολή επαίνεσε συγκεκριμένα τα «κέντρα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης» (δηλαδή τα στρατόπεδα συγκέντρωσης) της Κίνας. «Ορισμένα αραβικά κράτη έχουν απελάσει ακόμη και Ουιγούρους στην Κίνα, αγνοώντας τις ανησυχίες ότι θα μπορούσαν να βασανιστούν ή να σκοτωθούν».

Σύμφωνα με έρευνα του Carnegie, «η κινεζική κυβέρνηση επιδιώκει να χρησιμοποιήσει το Ισραήλ ως πεδίο δοκιμών για νέες στρατηγικές και πρακτικές στην επιδίωξη μεγαλύτερης διεθνούς επιρροής, παρατηρώντας πώς άλλες χώρες (ειδικά μια μικρή, στρατηγικής σημασίας και δυτικού προσανατολισμού όπως το Ισραήλ) ανταποκρίνονται στις κινεζικές ενέργειες και ποιες διεθνείς επιπτώσεις έχουν τέτοιες πράξεις».

Η στρατηγική της Κίνας φαίνεται να λειτουργεί. Σε μια έρευνα του Ιουνίου 2022, «το 57% των Ισραηλινών δήλωσαν ότι θα υποστήριζαν την ενίσχυση των οικονομικών σχέσεων με το Πεκίνο ακόμα κι αν αυτό σήμαινε ότι αγνοούνται τα ζητήματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». 

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ 

* * *

Η έρευνα που παρουσιάζουμε είναι δευτερογενής∙ βασίζεται δηλαδή σε αποδελτίωση Τύπου και συλλογή, διασταύρωση, αξιολόγηση και σύνθεση στοιχείων που έχουν ήδη δημοσιευτεί σε διεθνή μέσα, ερευνητικά ινστιτούτα, δεξαμένες σκέψεις, διεθνείς, κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς οργανισμούς κλπ.

Αν και έχουμε καταβάλλει κάθε προσπάθεια για την διασταύρωση των πληροφοριών που συμπεριλάβαμε, η ερευνητική και συντακτική ομάδα και η Athens Voice δεν φέρουν καμία ευθύνη για την ακρίβεια των στοιχείων που παρουσιάζονται. Κάθε στοιχείο συνοδεύεται ενδεικτικά από αντίστοιχες πηγές ώστε οι αναγνώστες να μπορούν, αν θέλουν, να μελετήσουν τις πληροφορίες και να κάνουν τη δική τους αξιολόγηση.

* * *

Μια έρευνα σε συνεργασία με φοιτητές δημοσιογραφίας, πολιτικής, και επικοινωνίας & ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο του Bournemouth.

Συντονισμός έρευνας και αρχισυνταξία: Ρωμανός Γεροδήμος

Συντακτική και ερευνητική ομάδα: Oliver Ferris, Martyna Ivanauskaite, Saga Oskarson Kindstrand, Rommel Hatem, Freya Griffiths, Sophie Harris, Hannah Knight

Με την υποστήριξη του Τμήματος Επικοινωνίας και Δημοσιογραφίας και του Centre for the Study of Conflict, Emotion & Social Justice στο Πανεπιστήμιο του Bournemouth.