Βασιλιάς Κάρολος: Ο πρωτότοκος γιος της Βασίλισσας Ελισάβετ θα στεφθεί Βασιλιάς της Αγγλίας - Όλες πληροφορίες για τα έθιμα, τις διαδικασίες, τα σύμβολα και τα πρόσωπα της τελετουργίας.
«Επιχείρηση Χρυσή Σφαίρα»
Η βασίλισσα Ελισάβετ Β’ σβήνει στις 8 Σεπτεμβρίου του 2022 στο κάστρο Μπαλμόραλ. Την επομένη του θανάτου της ο πρωτότοκος γιος της Κάρολος, ανακηρύσσεται Βασιλιάς ενώπιον του Συμβουλίου Διαδοχής που συνέρχεται στο Παλάτι του Αγίου Ιακώβου παρουσία του βρετανού πρωθυπουργού και των υπουργών της κυβέρνησής του. Οκτώ μήνες αργότερα και περισσότερα από 70 χρόνια μετά την τελευταία ενθρόνιση μονάρχη στη Βρετανία, ο 74χρονος βασιλιάς Κάρολος Γ’, θα φορέσει και επίσημα το Στέμμα για να «υπάρξει» αυτό για το οποίο προοριζόταν μια ολόκληρη, κυριολεκτικά, ζωή.
Μια ζωή γεμάτη παράδοξα, μια ζωή προδιαγεγραμμένη, κομμένη και ραμμένη για έναν μοναδικό σκοπό. Τη διαδοχή. Γιατί σε αντίθεση με τη μητέρα του, εκείνος ξέρει από μικρό παιδί πως είναι ο επόμενος βασιλιάς της Αγγλίας. Μια ζωή όμορφα προσαρμοσμένη στη… σκιά. Στη σκιά ενός αυταρχικού πατέρα, στη σκιά του Στέμματος-μητέρας, στη σκιά της παράδοσης, στη σκιά του πρωτοκόλλου και του καθήκοντος, στη σκιά μιας γυναίκας που δεν επέλεξε, αλλά ζήλεψε βαθιά τη λάμψη και την αποδοχή της και ενός έρωτα που έμελλε να «φανερωθεί» 35 χρόνια αργότερα. Μια ζωή ταγμένη στην αναμονή, αλλά και την εκπλήρωση που έρχεται την 6η Μαΐου 2023. Διανύοντας πια την 7η δεκαετία της ζωής του, εκείνος την αποδέχεται με τον ενθουσιασμό και το πάθος ενός έφηβου «που ζει την εποχή του».
Αρχαία τελετουργικά για τη στέψη ενός μοντέρνου βασιλιά
Εν μέσω ενός «φθινοπώρου» που δε λέει να τελειώσει, στη δίνη σκανδάλων, οικονομικής αποσταθεροποίησης, αβεβαιότητας για το μέλλον και αμφισβήτησης του μακροβιότερου θεσμού της, η Βρετανία ψάχνει απεγνωσμένα το δρόμο και τη θέση της στον σύγχρονο κόσμο και σαν σε επίκληση σε αρχαίους θεούς, στρέφει το βλέμμα στο μεγαλόπρεπο παρελθόν της και ανασύρει από την ομίχλη του τις αρχαίες παραδόσεις και τα τελετουργικά εκείνα που θα ευφράνουν την καρδιά της, θα αναπτερώσουν το ηθικό της και θα της χαρίσουν μια νέα «σταθερά». Στις 6 Μαΐου 2023 ο Κάρολος Γ’ στέφεται ο νέος βασιλιάς του Ηνωμένου Βασιλείου και 14 ακόμη εθνών της Κοινοπολιτείας.
Η Αναγνώριση: Στο Αβαείο του Ουέστμινστερ, στο κέντρο της «σκηνής» του, θα σταθεί ο ηγεμόνας, και οι παρευρισκόμενοι θα αναγνωρίσουν την αδιαμφισβήτητη ιδιότητά του. Όπως γινόταν αιώνες πριν, στους αγγλοσαξονικούς χρόνους, όταν ο βασιλιάς καλούσε γύρω του τους «σοφούς» συμβούλους του (The Witan) για να συζητήσουν επείγοντα ζητήματα για την ασφάλεια της χώρας.
Ο Όρκος: Ο μονάρχης παραμένει σιωπηλός με μόνη εξαίρεση τη στιγμή που καλείται να δώσει τον Όρκο που τον δεσμεύει ενώπιον Θεού κι ανθρώπων πως θα κυβερνά τους λαούς του Ηνωμένου Βασιλείου δίκαια, και θα διαφυλάξει την Αγγλικανική Εκκλησία και την προτεσταντική πίστη. Η διατύπωση του Όρκου, ενός κειμένου που συντάχθηκε το 1688, άλλαζε μέσα στους αιώνες για να εξυπηρετεί τις δεδομένες συνθήκες. Η βασίλισσα Ελισάβετ ορκίστηκε να κυβερνά σύμφωνα με τους νόμους και τα έθιμα των εδαφών του βασιλείου της, να αποδίδει δικαιοσύνη με έλεος και να προστατεύει την Εκκλησία της Αγγλίας. Ο όρκος που θα δώσει ο Κάρολος, εκτός από τα προφανή, θα «αγκαλιάζει», σύμφωνα με τις επιθυμίες του, και την θρησκευτικο-εθνοτική πολυμορφία της σύγχρονης Βρετανίας.
Το Χρίσμα: Σε έναν ισχυρό συμβολισμό των δεσμών του Βρετανού μονάρχη με τους Αγίους Τόπους, ο βασιλιάς λαμβάνει το χρίσμα με ιερό μύρο που καθαγιάστηκε στον Ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα. Όπως και στη στέψη της νεαρής Ελισάβετ Β’, έτσι και τώρα, το ιερό μύρο από αιθέρια έλαια τριανταφυλλιάς, γιασεμιού, νεραντζιάς, πορτοκαλιάς, μοσχολίβανου, σησαμιού και κανέλας από την εύφορη γη της Ιεράς Μονής της Αναλήψεως και της Εκκλησίας της Μαρίας Μαγδαληνής στο Όρος των Ελαιών, θα «ευλογήσει» τα χέρια, το κεφάλι και το στήθος του βασιλιά Κάρολου Γ’. Ο Κάρολος θα κάθεται στην πανάρχαια, ξύλινη «καρέκλα του βασιλιά Εδουάρδου», κάτω από την οποία θα είναι τοποθετημένη η «Πέτρα του Σκόουν», αλλιώς «πέτρα του πεπρωμένου», ιερό σύμβολο της μοναρχίας της Σκωτίας. Ο ογκώδης παραλληλόγραμμος ψαμμίτης φυλάσσεται στο Κάστρο του Εδιμβούργου και μεταφέρεται μόνο για τη στέψη ενός νέου μονάρχη, ενώ η καρέκλα που χρονολογείται από το 1300 και χρησιμοποιείται στις τελετές στέψεις από το 1626, φυλάσσεται στο παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου στο Αββαείο του Ουέστμινστερ.
Η Απονομή: Τα εμβλήματα-σύμβολα των καθηκόντων του, παρουσιάζονται στον νέο μονάρχη: τα τελετουργικά ξίφη, σύμβολα εξουσίας, δύναμης αλλά και ιπποσύνης, η Σφαίρα που το σχήμα της «περικλείει» τον χριστιανικό κόσμο και παραπέμπει στο «όλον», το Σκήπτρο με τον Σταυρό, πάνω στο οποίο φιγουράρει το «αστέρι της Αφρικής», αλλιώς το εντυπωσιακό διαμάντι Cullinan I, σύμβολο προάσπισης της Πίστης, η Ράβδος με το περιστέρι, σύμβολο ειρήνης και ενότητας και το Δακτυλίδι της Στέψης με το οκτάγωνο ζαφείρι και τα ρουμπίνια που θα φορέσει ο μονάρχης στο τέταρτο δάκτυλο, σύμβολο της «ένωσής» του με τον λαό, σαν βέρα σε γαμήλια τελετή.
Η Στέψη: Παραμένοντας στον ξύλινο θρόνο του Εδουάρδου, ο Κάρολος θα στεφθεί βασιλιάς από τον Αρχιεπίσκοπο του Κάντεμπουρι που του παρουσιάζει το Στέμμα του Βασιλιά Εδουάρδου, το πολυτιμότερο κομμάτι των κοσμημάτων του Στέμματος. Είναι φτιαγμένο από ατόφιο χρυσάφι και διακοσμημένο με 444 πολύτιμους και ημιπολύτιμους λίθους. Ζυγίζει 2.23 κιλά. Το στέμμα έχει από καιρό «βγει» από τον Πύργο του Λονδίνου όπου φυλάσσεται και μεταφερθεί σε μυστική τοποθεσία, ώστε εξαίρετοι τεχνίτες και διαμαντοποιοί να κάνουν τις απαραίτητες τροποποιήσεις στο μέγεθος και αλλού, για να ταιριάζει απόλυτα στον νέο βασιλιά.
Η τιμή: Παραδοσιακά μετά τη στέψη, οι πρίγκιπες της βασιλικής οικογένειας, ο Αρχιεπίσκοπος, ανώτεροι αξιωματούχοι και σύσσωμη η βρετανική αριστοκρατία αποτίνουν φόρο τιμής στον νέο μονάρχη και, γονατίζοντας μπροστά του, δηλώνουν την αφοσίωσή τους στο πρόσωπό του.
Το επίσημο προσκλητήριο της Στέψης του Βασιλιά Καρόλου
Το επίσημο προσκλητήριο της Στέψης του Βασιλιά Καρόλου
Διαμάντια, ρουμπίνια και «ανακύκλωση»
Στο πλάι του νέου βασιλιά στέκεται και η νέα βασίλισσα. Η βασιλική σύζυγος Καμίλα, θα στεφθεί βασίλισσα αμέσως μετά τη στέψη του Καρόλου, στο πλαίσιο μιας παρόμοιας αν και με λιγότερους «συμβολισμούς» τελετής.
Το στέμμα της βασίλισσας
Τα ρούχα και τα κοσμήματα ήταν πάντα κάτι περισσότερο από «ρούχα και κοσμήματα» για τη βασιλική οικογένεια. Από τους συμβολισμούς των χρωμάτων στα, όλο νόημα, και προσεκτικά επιλεγμένα, διακριτικά και μη, κοσμήματα και καρφίτσες. Όπως το φόρεμα που φόρεσε η Ελισάβετ την ημέρα που εκείνη στέφθηκε βασίλισσα στις 2 Ιουνίου του 1953, το οποίο ήταν κεντημένο με λουλούδια και φυτά που αντιπροσώπευαν τη χλωρίδα διαφορετικών περιοχών του Ηνωμένου Βασιλείου, τριφύλλι, τριαντάφυλλο, κίρσιο (γαϊδουράγκαθο).
Το στέμμα που επέλεξε η Καμίλα είναι αυτό που φόρεσε η Βασίλισσα Μαρία του Τεκ, βασιλική σύζυγος του Γεωργίου Ε’, η οποία επίσης στέφθηκε βασίλισσα δίπλα στον σύζυγό της το 1911. Είναι η πρώτη φορά, μάλιστα, στην πρόσφατη ιστορία της βρετανικής μοναρχίας που χρησιμοποιείται ένα ήδη «φορεμένο» στέμμα για τη στέψη της βασιλικής συζύγου, αντί της δημιουργίας ενός καινούργιου, αναφέρουν τα Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ, μια απόφαση που αντανακλά την αρχή της «βιωσιμότητας».
Το στέμμα βγήκε από την προθήκη του στον Πύργο του Λονδίνου ώστε να τροποποιηθεί για να ταιριάζει στη νέα βασίλισσα αλλά και να αποκτήσει επιπλέον «λάμψη» με τα διαμάντια Cullinan III, IV και V. Αυτές οι μικρές, όλο νόημα, μετατροπές, είναι ο φόρος τιμής στην εκλιπούσα Βασίλισσα Ελισάβετ ΙΙ, αφού τα συγκεκριμένα διαμάντια αποτελούσαν κομμάτια της προσωπικής συλλογής κοσμημάτων της και τα φορούσε συχνά ως καρφίτσες. Το Δακτυλίδι που, επίσης, θα φορέσει η βασιλική σύζυγος είχε φορέσει πρώτη η βασίλισσα Βικτώρια στη στέψη της το 1838, η οποία είχε «εμπνευστεί» για τη δημιουργία του από το δακτυλίδι που φόρεσε στη στέψη της ως βασίλισσα η Αδελαΐδα της Σαξονίας, στο πλάι του βασιλιά Γουλιέλμου Δ’, το 1831. Το τελετουργικό δακτυλίδι χρησιμοποιείται ξανά στη στέψη της Βασιλομήτορος Ελισάβετ, μητέρας της Βασίλισσας Ελισάβετ Β΄ και το ίδιο θα περάσει στα δάκτυλα της Καμίλα αυτόν τον Μάιο.
Το παλαιότερο αγγλικό στέμμα στην ιστορία του βασιλείου της Αγγλίας χρονολογείται από την Εποχή του Σιδήρου και αυτό χρησιμοποιούσαν οι μονάρχες ανά τους αιώνες. Σήμερα, η βασιλική οικογένεια έχει στη διάθεσή της μια μεγάλη «γκάμα» από στέμματα, τιάρες και διαδήματα, είναι δυο όμως αυτά που χρησιμοποιούνται στις τελετές στέψεις. Το Στέμμα του Βασιλιά Εδουάρδου και το Αυτοκρατορικό Στέμμα. Και τα δυο σχεδιάστηκαν το 1661 για τη στέψη του Βασιλιά Καρόλου Β΄ και τροποποιημένα, θα χρησιμοποιηθούν και στις 6 Μαΐου για τη στέψη του Καρόλου Γ’.
Το στέμμα του Εδουάρδου δεν έχει αλλάξει πολύ από την επίσημη «πρώτη» του, παρά μόνο στην αντικατάσταση κάποιων πολύτιμων πετραδιών. Αυτό θα τοποθετήσει στο κεφάλι του νέου βασιλιά ο Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι, την ίδια στιγμή που οι παρευρισκόμενοι θα αναφωνούν: «Ο Θεός σώζει τον Βασιλιά». Στο τέλος της τελετής και αποχωρώντας από το Αββαείο, ο Κάρολος Γ’ θα φορέσει το Αυτοκρατορικό στέμμα, αυτό που μετά τους γονείς της, φόρεσε την ημέρα της στέψης της και η βασίλισσα Ελισάβετ Β’. Το «δημοφιλές» στέμμα με τη λευκή ερμίνα στο τελείωμα και το μωβ βελούδο κοσμούν 2.868 διαμάντια - ξεχωρίζει το Cullinan II - 17 ζαφείρια, 11 σμαράγδια και 269 μαργαριτάρια.
Και κάπου εδώ η παραμυθένια τελετή στέψης της τελευταίας βασίλισσας το 1953, μοιάζει πιο αρχαία από ποτέ. Νέες εποχές, σύγχρονοι άνθρωποι «ετών 74». Αν και το εθιμικό της τελετής διατηρεί τα σημαντικότερα στοιχεία της μακραίωνης ιστορίας του, κάποια σημεία επισπεύδονται, παραλείπονται ή αλλάζουν προς χάριν των μοντέρνων καιρών και των επιθυμιών του νέου βασιλιά, ο οποίος θέλει μια τελετή μικρότερης διάρκειας, μικρότερου κόστους και πιο αντιπροσωπευτική της σύγχρονης βρετανικής κοινωνίας.
-Στη στέψη της μητέρας του, βασίλισσας Ελισάβετ, το 1953, περισσότεροι από 8.000 καλεσμένοι από 129 διαφορετικά έθνη ταξίδεψαν στη Βρετανία για να παρακολουθήσουν την τελετή. Στη στέψη του βασιλιά Καρόλου η λίστα των προσκεκλημένων μειώνεται σε 2.000.
-Μειώνεται, επίσης, και η διάρκεια της τελετής στέψης σε μόλις 1 ώρα, με κάποια από τα πιο χρονοβόρα τελετουργικά να γίνονται «συνοπτικά», όπως η παράδοση των σκήπτρων και ράβδων. Η τελευταία τελετή, πριν από 71 χρόνια, διήρκησε 3 ώρες.
-Οι ευγενείς δεν θα χρειαστεί να ανασύρουν και να φρεσκάρουν τις τελετουργικές τους ρόμπες, τα βελούδα και οι ερμίνες θα παραμείνουν στα μπαούλα, αφού ο «νέος» ενδυματολογικός κώδικας δείχνει να χαλαρώνει σε, μάλλον, «επίσημο ένδυμα».
-Κανείς δεν θα γονατίσει μπροστά στον βασιλιά. Λέγεται πως ο Κάρολος επέλεξε μια πιο διακριτική και σύγχρονη προσέγγιση στην τελευταία φάση της στέψης, αφού παραβλέποντας την παράδοση, δεν θα επιτρέψει να γονατίσουν οι αφοσιωμένοι «υπήκοοί» του, μπροστά του. Αυτό δεν ισχύει για τον πρίγκιπα Ουίλιαμ, πρίγκιπα της Ουαλίας πλέον, ο οποίος θα είναι και ο μόνος που θα γονατίσει μπροστά στον βασιλιά-πατέρα του.
«Με τις κάλτσες»
Στο πλαίσιο των εορτασμών που προηγούνται της μεγάλης μέρας, πραγματοποιούνται ξεναγήσεις στο ιστορικό Αββαείο του Ουέστμινστερ, κατά τη διάρκεια των οποίων και για πρώτη φορά, επισκέπτες θα μπορούν να σταθούν «φορώντας μόνο τις κάλτσες τους» ακριβώς στο σημείο εκείνο όπου θα στεφθεί βασιλιάς ο Κάρολος Γ’, πάνω στο εντυπωσιακό μωσαϊκό Cosmati. Το περίτεχνο μωσαϊκό, συνήθως αποκλεισμένο για το κοινό, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους θησαυρούς της μεσαιωνικής τέχνης της Βρετανίας, χρονολογείται τον 13ο αιώνα και βρίσκεται στην καρδιά της αίθουσας με τον θρόνο της στέψης.
Ο βασιλιάς Κάρολος και η βασιλική σύζυγος Καμίλα θα φτάσουν στο Αββαείο του Ουέστμινστερ με την ιππήλατη επιχρυσωμένη και στολισμένη με διαμάντια άμαξα που είχε χρησιμοποιήσει η βασίλισσα Ελισάβετ Β’ στο Διαμαντένιο Ιωβηλαίο και τους εορτασμούς για τα 60 χρόνια της στον θρόνο. Η διαδρομή μέχρι το Αββαείο θα είναι πιο σύντομη από εκείνη που είχε διανύσει η Ελισάβετ και σαφώς πιο «άνετη» αφού η άμαξα διαθέτει ειδικά αμορτισέρ, ηλεκτρικά παράθυρα και κλιματισμό. Η εντυπωσιακή μαύρη άμαξα είναι επενδυμένη με περισσότερα από 400 φύλλα χρυσού και κομμάτια ξύλου από το θρυλικό «Μαίρη Ρόουζ», τη ναυαρχίδα του στόλου του βασιλιά Ερρίκου του 8ου που βυθίστηκε το 1545. Με μήκος μεγαλύτερο των 5 μέτρων και ύψος περίπου 3 μέτρα, η άμαξα ζυγίζει πάνω από τρεις τόνους και τη σέρνουν 6 άλογα. Η πομπή θα περάσει από την μικρή αψίδα του ναυαρχείου (Admiralty Arch), από την πλατεία Τραφάλγκαρ και το άγαλμα του Καρόλου Α’, του μονάρχη που αποκεφαλίστηκε το 1649. Θα συνεχίσει μπροστά από το Κοινοβούλιο για να φτάσει στις 11 το πρωί στο Αββαείο για την έναρξη της τελετής στέψης. Τον ίδιο σύντομο δρόμο θα ακολουθήσουν επιστρέφοντας από το Αββαείο στο Μπάκιγχαμ, μόνο που αυτή τη φορά θα βρίσκονται μέσα στην εμβληματική χρυσή βασιλική άμαξα του 1762, η οποία ανακαινίστηκε για τους εορτασμούς του Πλατινένιου Ιωβηλαίου της Ελισάβετ Β’. Ζυγίζει 4 τόνους, έχει ύψος 4 μέτρα, μήκος 7 μέτρα και τη σέρνουν οκτώ άλογα.
Από ξένους εστεμμένους και εκπροσώπους ξένων βασιλικών Οίκων, σε επικεφαλής και εκπροσώπους φιλανθρωπικών οργανώσεων που ο Κάρολος και η Καμίλα στηρίζουν, και απλούς πολίτες, οι προσκεκλημένοι δημιουργούν μια μοντέρνα, πολυταξική και πολυπολιτισμική «ταπισερί». Φυσικά θα παραστεί σύσσωμη η βρετανική βασιλική οικογένειακαι είναι δεδομένη και η παρουσία της οικογένειας της Καμίλα. Στο ερωτηματικό για την παρουσία του πριγκιπικού ζεύγους Χάρι-Μέγκαν, η απάντηση είναι πως τελικά ο Χάρι θα σταθεί μόνος στο Αβαείο, αφού η Μέγκαν δεν θα ταξιδέψει στο Λονδίνο, με τη δικαιολογία - μεταξύ άλλων τυπικών ανακοινώσεων - ότι την ίδια ημέρα γιορτάζει τα τέταρτα γενέθλια του ο μικρός Άρτσι. Αν και στη στέψη της βασίλισσας Ελισάβετ Β’ δεν παρευρέθηκαν ξένοι μονάρχες, είναι αρκετοί εκείνοι που έχουν ήδη ανταποκριθεί στην πρόσκληση του Καρόλου, όπως ο πρίγκιπας Αλβέρτος του Μονακό και η σύζυγός του πριγκίπισσα Σαρλότ, ο διάδοχος του Ιαπωνικού θρόνου πρίγκιπας Ακισίνο και η πριγκίπισσα Κίκο. Ο βασιλιάς Κάρολος ΙΣΤ΄Γουσταύος και η βασίλισσα Βικτώρια της Σουηδίας. Ο βασιλιάς Φίλιπποςκαι η βασίλισσα Λετίσιατης Ισπανίας. Η πριγκίπισσα Mαίρηκαι ο πρίγκιπας Φρέντερικτης Δανίας. Ο Παύλος,ηΜαρί-Σαντάλκαι ηΆννα-Μαρίατης άλλοτε βασιλικής οικογενείας της Ελλάδας, επίσης θα ταξιδέψουν στο Λονδίνο για να παραβρεθούν στην τελετή στέψης. Βρετανοί αρχηγοί κομμάτων, υπουργοί και βουλευτές του Ηνωμένου Βασιλείου, ανάμεσά τους και ο νέος πρωθυπουργός της Σκωτίας και πρώτος μουσουλμάνος ηγέτης δυτικοευρωπαϊκού έθνους, Χάμζα Γιούσαφ. Ο αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν δεν θα τα καταφέρει, θα «στείλει» όμως την πρώτη κυρία, Τζιλ Μπάιντεν. Εκπρόσωποι άλλων θρησκειών είναι επίσης προσκεκλημένοι, όπως οΕφραίμ Μίρβις, ο ανώτατος ραββίνος της Μεγάλης Βρετανίας. Ανάμεσα στους υψηλούς προσκεκλημένους φιγουράρουν και οι πιο «ταπεινοί», εκπρόσωποι των φιλανθρωπικών οργανώσεων που στηρίζει το βασιλικό ζεύγος με περίπου 850 εξ αυτών να έχουν λάβει πρόσκληση. Επιπλέον τουλάχιστον 450 απλοί πολίτες - εργαζόμενοι σε κρατικές ή δημοτικές υπηρεσίες και εθελοντές - που έχουν τιμηθεί με το «Μετάλλιο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας» θα παρακολουθήσουν από κοντά την τελετή στο Αββαείο του Ουέστμιντερ.
Και όταν η γιορτή τελειώσει…
Η βασίλισσα Ελισάβετ Β’ μοιραζόταν τη σοφία της μέσα από τις χριστουγεννιάτικες κάρτες της. Σε μια από τις πιο πρόσφατες, έγραφε: «Αξίζει να θυμόμαστε ότι συχνά είναι τα μικρά βήματα, όχι τα γιγαντιαία άλματα, που επιφέρουν την πιο διαρκή αλλαγή». Άραγε ο νέος βασιλιάς να είναι το μικρό βήμα ή το τεράστιο άλμα που υπερπηδά την παράδοση και τη μαγεία που την περικλείει, με ό,τι αυτό συνεπάγεται;
12°
