Ο Ούγκο Τσάβες, στενός φίλος του Φιντέλ Κάστρο, όπως δήλωνε περήφανος, εξελέγη πρόεδρος σε μία ταραγμένη περίοδο και ενώ είχε προηγουμένως φυλακισθεί ως πραξικοπηματίας, το 1998. Παρέμεινε στη θέση του έως το 2013, οπότε και πέθανε. Και τότε ανέλαβε ο Νικολάς Μαδούρο ο οποίος, όσο κι αν προσπαθεί να μοιάσει στον προκάτοχό του, δεν τα καταφέρνει. Δεν έχει τα ίδια μέσα και δεν τον φτάνει ούτε στο δαχτυλάκι του Τσάβες σε δημοφιλία.
Ο Τσάβες κυβέρνησε τη Βενεζουέλα, όταν ήταν η πιο πλούσια χώρα της Νότιας Αμερικής και όταν το πετρέλαιό της πουλιόταν πράγματι σε τιμή μαύρου χρυσού σε όλο τον κόσμο. Με γεμάτα ταμεία, ξέχειλα για την ακρίβεια, είναι εύκολο να είσαι δημοφιλής. Ο Τσάβες χρησιμοποίησε τον πλούτο για να χρηματοδοτήσει τις κοινωνικές δαπάνες και τα λαϊκά στρώματα τον λάτρεψαν. Ήταν ένας παντοδύναμος πρόεδρος.
Αποφάσισε να χρίσει διάδοχό του τον Μαδούρο, έναν πρωτοστάτη του συνδικαλιστικού κινήματος που όμως πριν μπλέξει με την πολιτική (η οποία τον οδήγησε μέχρι και να γίνει για χρόνια υπουργός Εξωτερικών, χωρίς να γνωρίζει καμία ξένη γλώσσα) ήταν ένας απλός οδηγός λεωφορείου. Ορκίστηκε προσωρινός πρόεδρος μόλις λίγες ώρες μετά την κηδεία του Τσάβες, τον Μάρτιο του 2013. Έναν μήνα αργότερα, κέρδισε και επίσημα τις εκλογές αν και οριακά, με μόλις 50,76% έναντι του αντιπάλου του Ενρίκε Καπρίλες, που συγκέντρωσε το 49,07%. Μιλάμε για μία διαφορά 235.000 ψήφων σε σύνολο 19 εκατομμυρίων εγγεγραμμένων, που καθόλου μα καθόλου δεν άρεσε στον νέο πρόεδρο.
Λίγους μήνες πριν, στις τελευταίες προεδρικές εκλογές που συμμετείχε ο Ούγκο Τσάβες, η διαφορά του με τον ηγέτη της αντιπολίτευσης Καπρίλες ήταν 10 ολόκληρες μονάδες, δηλαδή 55% έναντι 44%.
Ένα χρόνο μετά την εκλογή του Μαδούρο, ξεκινούν οι πρώτες μεγάλες αντιδράσεις που οδήγησαν σε μεγάλες διαδηλώσεις. Ο πληθωρισμός είναι τεράστιος, τα βασικά είδη αρχίζουν να βρίσκονται σε έλλειψη, η εγκληματικότητα παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις. Η πτώση τις τιμής του πετρελαίου παγκοσμίως δεν αφήνει στον νέο πρόεδρο κανένα περιθώριο για γενναίες παροχές και τα λαϊκά στρώματα αντιδρούν έντονα.
Το 2017 είναι μία χρονιά εκρηκτική. Η δημοφιλία του Μαδούρο φτάνει το 24% με το ζόρι. Ο πληθωρισμός το 2610% και η Βενεζουέλα γίνεται η πιο βίαιη χώρα στην πλανήτη με 89 δολοφονίες ανά 100.000 πολίτες. Και μαζί με όλα αυτά, το αλεύρι γίνεται είδος υπό εξαφάνιση. Ο πρόεδρος όμως απτόητος, συγκεντρώνει όλο και περισσότερες εξουσίες και αγνοεί θεσμούς και εκλογές.
Κι αυτό γιατί έχουν μεσολαβήσει το 2015 βουλευτικές εκλογές όπου η αντιπολίτευση –για πρώτη φορά από το 1999– κέρδισε την πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση. Ο Μαδούρο δεν μπορεί να χωνέψει ότι δεν διαθέτει πια την απόλυτη εξουσία και απευθύνεται στο –φιλικό προς αυτόν– Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας που με συνοπτικές διαδικασίες τη νύχτα 29 προς 30 Μαρτίου 2017 παίρνει δύο τόσο σημαντικές, όσο και αυθαίρετες αποφάσεις. Πρώτον, αναλαμβάνει αυτόκλητα τη νομοθετική εξουσία που κανονικά ανήκει στην Εθνοσυνέλευση. Έτσι ο Μαδούρο καταφέρνει να συγκεντρώσει στα χέρια του και να ελέγχει πλήρως εκτελεστική, δικαστική και νομοθετική εξουσία. Και δεύτερον, καταργεί τη βουλευτική ασυλία, κάτι που ανοίγει επίσημα πια τον δρόμο στην κυβέρνηση για διώξεις αντιπολιτευόμενων μελών της Εθνοσυνέλευσης. Όλα δικά του, και φυλακή για τους αντιπάλους.
Εξαιτίας των έντονων αντιδράσεων της αντιπολίτευσης αλλά και των πολιτών που βγαίνουν στους δρόμους, έχοντας τη στήριξη του ΟΗΕ, των ΗΠΑ, της ΕΕ και πολλών χωρών της Λατινικής Αμερικής, ο Μαδούρο υποχωρεί αλλά δεν κάνει πίσω. Σε 4 μήνες επανέρχεται ακόμα πιο δυναμικά. Τον Ιούλιο του 2017 εκλέγει μία Συνταγματική Συνέλευση, ένα συμβούλιο με βασική υποχρέωση να νομοθετεί. Την ίδια μέρα, ο κόσμος διαμαρτύρεται, ξεσπούν επεισόδια και 15 διαδηλωτές χάνουν τη ζωή τους στις συγκρούσεις με την αστυνομία.
Η αντιπολίτευση κατηγορεί τον Μαδούρο ότι καταπατά το Σύνταγμα, δεν σέβεται τη διάκριση των εξουσιών και κυβερνά σαν αυτοκράτορας. Στο μεταξύ οι τιμές συνεχίζουν τα εκτοξεύονται στα ύψη, τα ράφια παραμένουν άδεια από βασικά προϊόντα και ένας πολίτης δολοφονείται κάθε 21 λεπτά στη χώρα.
Γειτονιά στο Καράκας
Γειτονιά στο Καράκας
Μία ρημαγμένη χώρα
Από το 2015, που ξεκίνησε η μεγάλη κοινωνική και πολιτική κρίση στη Βενεζουέλα, ο ΟΗΕ υπολογίζει ότι πάνω από 2 εκατομμύρια πολίτες έχουν μεταναστεύσει. Η κάθε διαδήλωση καταλήγει σε βίαιες συγκρούσεις και μόνο το 2017 καταγράφονται επίσημα εκατοντάδες νεκροί.
Οι προεδρικές εκλογές πραγματοποιούνται στις 20 Μαΐου 2018, μετά από αρκετές αναβολές. Οι κάτι λιγότερο από 20 εκατομμύρια πολίτες καλούνται να αποφασίσουν ποιος θα είναι ο νέος πρόεδρος, ενώ οι περισσότεροι ηγέτες της αντιπολίτευσης βρίσκονται σε κατ' οίκον περιορισμό στην καλύτερη, στη φυλακή στη χειρότερη, ή απλώς στο εξωτερικό ως φυγάδες για να γλιτώσουν τις διώξεις.
Η βασική συμμαχία της αντιπολίτευσης, που αποτελείται κυρίως από σοσιαλδημοκρατικά κόμματα που συμμετείχαν ενεργά στις διαδηλώσεις του 2017, το Προεδρείο Δημοκρατικής Ενότητας (ΜUD - Mesa de UnidadDemocratica), μποϊκοτάρει τις εκλογές. Έχουν προηγηθεί στα τέλη του 2017 περιφερειακές και δημοτικές εκλογές τις οποίες έχει νικήσει το κόμμα του Μαδούρο, με το σύνολο της αντιπολίτευσης να καταγγέλλει νοθείες, να απέχει και να αμφισβητεί τελικά το αποτέλεσμα.
Με πάνω από 300 πολιτικούς κρατουμένους στις φυλακές της Βενεζουέλας και με τον βασικό αντίπαλο του Μαδούρο, τον Ενρίκε Καπρίλες, να έχει στερηθεί τα πολιτικά του δικαιώματα για 15 χρόνια, η παγκόσμια κοινή γνώμη δεν μένει σιωπηλή. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με ψήφισμά του ζητάει τη ματαίωση των προεδρικών εκλογών, με την πλειοψηφία των ευρωβουλευτών να υποστηρίζει πως «δεν υπάρχουν οι δημοκρατικές εγγυήσεις» για να γίνουν «καθαρές εκλογές» στη χώρα. Υπάρχει βέβαια πάντα και η μειοψηφία, οι ευρωβουλευτές δηλαδή της ομάδας της Αριστεράς που όχι μόνο διαφώνησαν με το ψήφισμα αλλά υποστήριξαν πως το θέμα «δεν έπρεπε να μπει καν στην ημερήσια διάταξη».
Νέα θητεία για Μαδούρο
Παρ' όλη τη νοθεία, τη φίμωση της αντιπολίτευσης, την εξαγορά ψηφοφόρων, την αβέρτα χρησιμοποίηση κρατικών πόρων και την τεράστια αποχή, ο Μαδούρο νικάει αλλά δεν σαρώνει όπως θα ήθελε. Συγκεντρώνει το 67% και εξασφαλίζει νέα εξαετή θητεία που θα ξεκινήσει επίσημα στις 10 Ιανουαρίου 2019.
Η εκλογική επιτροπή μιλάει για συμμετοχή ύψους 46%, ενώ η αντιπολίτευση επιμένει ότι δεν ξεπέρασε το 30%. Να σημειωθεί ότι την πρώτη φορά που ο Μαδούρο εκλέχτηκε πρόεδρος, το 2013 και έχοντας ακόμα στο χέρι φρέσκο το δαχτυλίδι του Τσάβες, η συμμετοχή στις προεδρικές εκλογές κυμάνθηκε στο 80%.
Οι προεδρικές εκλογές δεν αναγνωρίζονται από τις ΗΠΑ, την Ε.Ε. αλλά και 12 χώρες της Λατινικής Αμερικής.
Κάπου εκεί εμφανίζεται και ο, γεννημένος μόλις το 1983, Χουάν Γκουαϊδό. Έχει εκλεγεί μέλος της Εθνοσυνέλευσης στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές με το κόμμα Λαϊκή Βούληση του οποίου είναι μέλος από το 2009. Έχει κάνει καλές σπουδές σε ΗΠΑ και Βενεζουέλα και ήδη από φοιτητής έχει μπλέξει με την πολιτική. Χάρη στην ηλικία του, βρέθηκε γρήγορα στην πρώτη γραμμή της αντιπολίτευσης, αφού η προηγούμενη γενιά είτε είχε οδηγηθεί στην εξορία, είτε βρισκόταν σε κατ’ οίκον περιορισμό.
Το 2018 εκλέγεται πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης, μία θητεία που επίσημα ξεκινάει στις αρχές του Ιανουαρίου 2019, όταν ξεκινάει και η νέα θητεία του προέδρου Μαδούρο. Λέγεται έντονα ότι πίσω από τον Γκουαϊδό βρίσκεται ο Λεοπόλδο Λόπεζ, ο πιο δημοφιλής ίσως ηγέτης της αντιπολίτευσης ο οποίος, αφού αποφυλακίστηκε από τον Μαδούρο (ως μία ένδειξη καλής θέλησης απέναντι στις μαζικές διαδηλώσεις), βρίσκεται σε κατ’ οίκον περιορισμό.
Λέγεται επίσης ότι η μεγάλη ικανότητα του νέου προέδρου της Βενεζουέλας είναι η σύνθεση, αυτό δηλαδή που είχε ανάγκη η αντιπολίτευση. Μπορεί να χτίζει νέες συμμαχίες στην πολυδιασπασμένη αντιπολίτευση και να ενώνει τις διχασμένες από την κρίση πολιτικές δυνάμεις. Ο 32χρονος βουλευτής Χουάν Ανδρές Μεχία έχει δηλώσει στο γαλλικό πρακτορείο AFP ότι «μία από τις κυριότερες αρετές του Γκουαϊδό είναι να ενώνει τις διαφορετικές ομάδες». «Αντιλαμβάνεται τις διαφορές και κάνει ό,τι μπορεί για να τους συσπειρώσει όλους», διευκρίνισε ο Μεχία.
Στις 10 Ιανουαρίου ξεκινά επίσημα η θητεία του Μαδούρο, που όμως επέλεξε να μην ορκιστεί ενώπιον της Εθνοσυνέλευσης, όπως προβλέπεται, αφού αυτή ήταν ελεγχόμενη από την αντιπολίτευση, αλλά ενώπιον του ελεγχόμενου από τον ίδιο Ανώτατου Δικαστηρίου. Για άλλη μια φορά η αντιπολίτευση, οι ΗΠΑ και πολλές άλλες χώρες αρνούνται να αναγνωρίσουν τη νομιμότητα της δεύτερης αυτής θητείας του προέδρου.
Ήδη πέντε ημέρες πριν έχει αναλάβει πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης ο Γκουαϊδό και έχει κατορθώσει μέσα σε λίγα 24ωρα να πείσει τους βουλευτές να κηρύξουν απάτη την επανεκλογή του Μαδούρο και να υποσχεθούν αμνηστία σε όσους στρατιωτικούς και κυβερνητικούς αξιωματούχους τον αποκηρύξουν.
Και εδώ ξεκινάει το μεγαλύτερο ίσως δεκαήμερο που έχει ζήσει η χώρα...
21/1: Μία ομάδα οπλισμένων αντρών που δηλώνουν μέλη του στρατού κυκλοφορεί βίντεο στα κοινωνικά δίκτυα δηλώνοντας ότι δεν στηρίζουν τον Μαδούρο και καλούν τον λαό να βγει στους δρόμους. Οι «27 στασιαστές» συλλαμβάνονται και το ίδιο βράδυ ξεσπούν επεισόδια στο Καράκας. Το Ανώτατο Δικαστήριο βρίσκει αφορμή να κρίνει παράνομη την Εθνοσυνέλευση.
22/1: Ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο με δηλώσεις του εκφράζει την αλληλεγγύη του στη διαμαρτυρία που οργανώνεται την επόμενη ημέρα, ενώ ο Μαδούρο κατηγορεί τις ΗΠΑ ότι ζητούν ένα «φασιστικό πραξικόπημα».
23/1: Οπαδοί αλλά και αντίπαλοι του Μαδούρο διαδηλώνουν μαζικά και συγκρούονται στο δρόμο. Το –πιστό στο καθεστώς– Ανώτατο Δικαστήριο ανακοινώνει ποινική έρευνα ενάντια στους βουλευτές κατηγορώντας τους ότι «σφετερίζονται τις εξουσίες του προέδρου».
Ο Χουάν Γκουαϊδό, μπροστά στο συγκεντρωμένο πλήθος, ορκίζεται πρόεδρος και υπόσχεται μία μεταβατική κυβέρνηση που θα οδηγήσει σε ελεύθερες εκλογές. Στηρίζεται τυπικά στο Σύνταγμα που προβλέπει ότι εν απουσία προέδρου, ο πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης αναλαμβάνει την εξουσία. Χωρίς να έχει ορκιστεί ενώπιων του εκλεγμένου αυτού οργάνου, ο Μαδούρο, έχει κάνει το μεγάλο το λάθος αφήνοντας και θεσμικά περιθώρια αμφισβήτησης της θητείας του.
Οι πρώτες δηλώσεις υποστήριξης έρχονται από τις ΗΠΑ ενώ σε λίγες ώρες ακολουθεί ο Καναδάς, η Βραζιλία και η Κολομβία. Ρωσία, Κίνα, Κούβα, Μεξικό και Τουρκία στηρίζουν δημόσια τον Μαδούρο με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μάλιστα να τον αποκαλεί «αδερφό του». Ο Μαδούρο δίνει περιθώριο λίγων ημερών στους αμερικανούς διπλωμάτες να εγκαταλείψουν τη Βενεζουέλα.
24/1: Ο στρατός επιβεβαιώνει την πίστη του στον Μαδούρο, ενώ κυβερνητικά στελέχη μιλούν ανοιχτά για πραξικόπημα. Στην ίδια γραμμή και ο Βλαντιμίρ Πούτιν, που καταγγέλλει την «καταστροφική εξωτερική παρέμβαση» ως στήριξη στους πραξικοπηματίες.
25/1: Ο Γκουαϊδό δίνει δεκάδες συνεντεύξεις σε όλο τον κόσμο. Μεταξύ άλλων δηλώνει ότι δεν αποκλείει να δοθεί αμνηστία στον Μαδούρο, αν δεχτεί να εγκαταλείψει την εξουσία. Ο Μαδούρο δηλώνει έτοιμος να καθίσει στο ίδιο τραπέζι με τον Γκουαϊδό ο οποίος, μπροστά σε εκατοντάδες υποστηρικτές του στο Καράκας, αρνείται κάθε διάλογο. Καλεί τον κόσμο σε διαδηλώσεις τις επόμενες ημέρες.
26/1: Ο Εμανουέλ Μακρόν χαιρετίζει το θάρρος των πολιτών που διαδηλώνουν για την ελευθερία τους και μιλάει ανοιχτά για «παράνομη εκλογή Μαδούρο» τον Μάιο. Μετά τη Γαλλία, η Ισπανία, η Γερμανία, η Πορτογαλία και το Ηνωμένο Βασίλειο δηλώνουν ότι αναγνωρίζουν τον «μεταβατικό πρόεδρο». Οι ΗΠΑ φέρνουν πρόταση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ με την οποία στηρίζουν την Εθνοσυνέλευση, αλλά Ρωσία και Κίνα μπλοκάρουν την απόφαση.
27/1: Ο Γκουαϊδό καλεί σε νέες διαδηλώσεις, ενώ οι υποστηρικτές του μοιράζουν κείμενο με νόμο που προσφέρει αμνηστία σε δημοσίους αξιωματούχους και στρατιωτικούς που δέχονται να στηρίξουν το νέο πρόεδρο. Ο Μαδούρο απευθύνεται στον στρατό και ζητά «μέγιστη ενότητα, μέγιστη πειθαρχία και μέγιστη συνοχή».
28/1: Ενώ έχουν ήδη καταγραφεί 35 νεκροί στη διάρκεια των διαδηλώσεων και έχουν πραγματοποιηθεί πάνω από 800 συλλήψεις, οι ΗΠΑ ανακοινώνουν κυρώσεις κατά της κρατικής πετρελαϊκής εταιρείας της Βενεζουέλας. Ο Πάπας Φραγκίσκος ζητά να βρεθεί «μία δίκαιη και ειρηνική λύση με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα».
29/1: Η Ρωσία μέσω του υπουργού Εξωτερικών χαρακτηρίζει τις αμερικανικές κυρώσεις στην πετρελαϊκή εταιρεία παράνομες, ενώ ξεκαθαρίζει πως θα λάβει «όλα τα απαραίτητα μέτρα» για τη στήριξη του προέδρου Μαδούρο. Την ίδια μέρα, ο γενικός εισαγγελέας της χώρας ζητά να παγώσουν τα περιουσιακά στοιχεία του Γκουαϊδό και να του απαγορευτεί η έξοδος από τη Βενεζουέλα. Η βρετανική Guardian σχολιάζει ότι πρόκειται για την πρώτη έμπρακτη αντίδραση του καθεστώτος Μαδούρο απέναντι στον νέο ηγέτη της χώρας.
Στο μεταξύ στην Ελλάδα ασχολούμαστε με την υποστήριξη του Αλέξη Τσίπρα στον Μαδούρο, αλλά και την πρόσκληση που απεύθυνε ο Γκουαϊδό στον πρωθυπουργό μας να πάει για μία βδομάδα στη Βενεζουέλα να δει από κοντά την πείνα, την εξαθλίωση και την απόγνωση των κατοίκων. Η εφημερίδα Independent απορεί «πού στο καλό πήγε η ελληνική παράδοση αλληλεγγύης στη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα;».
30/1: Το Ανώτατο Δικαστήριο επιβάλλει πράγματι απαγόρευση εξόδου από τη χώρα στον Γκουαϊδό, ενώ παγώνει όλους τους τραπεζικούς λογαριασμούς του. Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει τηλεφωνική συνομιλία με τον Γκουαϊδό και τον συγχαίρει για την προσπάθειά του, ενώ οι δύο συμφωνούν να επικοινωνούν τακτικά μέχρι η σταθερότητα να επανέλθει στη χώρα.
31/1: Με μία άνετη πλειοψηφία (αλλά με ελληνικές ψήφους κατά), το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναγνωρίζει τον Γκουαϊδό «ως νόμιμο προσωρινό πρόεδρο της Βενεζουέλας» ενώ καταδικάζει τη «βάρβαρη καταστολή και τις βιαιότητες που έχουν προκαλέσει θανάτους και τραυματισμούς».
Στο μεταξύ ο Γκουαϊδό καταγγέλλει δημόσια ότι ειδικές αστυνομικές δυνάμεις επισκέφτηκαν το σπίτι της οικογένειάς του, αναζητώντας τη σύζυγό του.
Στην Αθήνα πραγματοποιείται πορεία αλληλεγγύης στον λαό της Βενεζουέλας καταδικάζοντας την «ιμπεριαλιστική παρέμβαση» και το «πολιτικό πραξικόπημα» του «αντιδραστικού ηγέτη της δεξιάς αντιπολίτευσης».
Το μέλλον
Ο ατελείωτος αυτός Ιανουάριος τελείωσε και οι επόμενες μέρες είναι ακόμα πιο κρίσιμες από αυτές που πέρασαν. Σύμφωνα με όσα διαβάζουμε, η χώρα μπορεί να οδηγηθεί σε εμφύλιο, σε (κανονικό στρατιωτικό) πραξικόπημα, στην πολυπόθητη λύση μέσα από διαπραγμάτευση και πλήρη υποχώρηση του καθεστώτος, σε πόλεμο με τις ΗΠΑ ή σε επιβολή του στρατού και μία ακόμα παράταση ζωής του Μαδούρο, μέχρι την επόμενη κρίση.
Οι πολιτικοί αναλυτές διεθνώς γράφουν σελίδες επί σελίδων, αναλύοντας γεγονότα και πιθανότητες, ενώ η Βενεζουέλα ζει έναν απίστευτο διχασμό. Σε ένα παράδοξο μπρα ντε φερ αναμετριούνται κάθε μέρα από τη μία ο στρατός, η κυβέρνηση και ο Μαδούρο και από την άλλη η Εθνοσυνέλευση, ο λαός, ο Γκουαϊδό και η δύση. Και στη μέση; Μία χώρα με τεράστια αποθέματα πετρελαίου αλλά ελάχιστα καρβέλια ψωμί.
15°
