Έβη Τουλούπα, 1924 - 2021

Γράφει η Θεώνη Ζερβού

Στις τόσες απώλειες αυτού του σημαδιακού έτους, στεκόμαστε με σεβασμό στον θάνατο της Έβης Τουλούπα, της «Μεγάλης Κυρίας της αρχαιολογίας», όπως δικαίως χαρακτηρίζεται.

Η Έβη Τουλούπα πέθανε στις 11 Οκτωβρίου 2021. Δεν λέμε «πλήρης ημερών», γιατί οι άνθρωποι του είδους της δεν γερνάνε ποτέ και όσο ζουν προσφέρουν. H παρουσία τους μόνο αρκεί να κινητοποιήσει πράγματα.

Μέχρι το διδακτικό έτος 2017-2018, η Έβη Τουλούπα παρακολουθούσε ανελλιπώς, κάθε Τετάρτη, τα μαθήματα Ιστορίας Τέχνης στη Σχολή Διδασκαλίας της Αρχαιολογικής Εταιρείας, μαζί με φοιτητές και άλλους ενδιαφερόμενους, τιμώντας τους συναδέλφους της και ενισχύοντας τον θεσμό. Αυτό σημαίνει ότι ποτέ δεν απομακρύνθηκε από το αντικείμενό της και έδινε σημασία στη φυσική παρουσία.

Η Έβη Τουλούπα, το γένος Στασινοπούλου, αποφοίτησε από την Γερμανική Σχολή Αθηνών και σπούδασε Αρχαιολογία στην Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών. Μετά το τέλος των σπουδών της το 1950 εργάστηκε ως καθηγήτρια σε σχολείο, αφού το επάγγελμα του αρχαιολόγου απέκλειε τις γυναίκες.

Μια ιταλική υποτροφία τής έδωσε τη δυνατότητα να παρακολουθήσει μαθήματα στο Pontificio Istituto di Archaeologia Cristiana, και να επισκεφθεί μουσεία στην Ιταλία και την Γαλλία.

Επιστρέφοντας, είχε την ευκαιρία το 1955 να εργαστεί ως επιστημονική βοηθός στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο κοντά στον Χρήστο Καρούζο και την Σέμνη Καρούζου. Μαζί με την Αγνή Σακελλαροπούλου έβγαλαν από τα κιβώτια, ταύτισαν και επανεξέθεσαν τα αντικείμενα της Προϊστορικής Συλλογής του Μουσείου, που είχαν καταχωνιαστεί για προστασία στην Κατοχή.

Αργότερα της ανατέθηκε η τακτοποίηση της Συλλογή Χαλκών αντικειμένων, τα οποία είχαν κακοπάθει με την απόκρυψη. Εδώ η Έβη Τουλούπα μνημονεύει τους άριστους συνεργάτες της: τον χημικό Βασίλη Ζήση και τον αρχιτεχνίτη Χρήστο Χατζηλιού, στον οποίο αφιερώνει μια επιφυλλίδα στα «Νέα», 30.11.1995.

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο θα επανέλθει και αργότερα, το 1965, ως υπεύθυνη της Συλλογής Χαλκών και θα συνεργαστεί με νεοδιορισμένους αρχαιολόγους, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει ο Γεώργιος Δεσπίνης.

Στο μεταξύ το 1960 εισέρχεται -με διαγωνισμό- στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και τοποθετείται στην Εφορεία Επτανήσου με έδρα την Κέρκυρα.

Το διάστημα 1963-1965 εκτελεί χρέη προϊσταμένης Βοιωτίας και Φθιώτιδας με έδρα την Θήβα. Την εποπτεία έχει ο έφορος Αττικής Νικόλαος Πλάτων, με τον οποίο διεξάγουν αγώνες για τη διάσωση του μυκηναϊκού συγκροτήματος του Καδμείου. Παράλληλα η Έβη Τουλούπα φροντίζει την οργάνωση και την επανέκθεση του Μουσείου Θήβας.

Το 1973 τοποθετείται προϊσταμένη στην Αρχαιολογική Εταιρεία Ηπείρου με έδρα τα Ιωάννινα. Με επιμελητή τον Ντίνο Τσάκο περιοδεύουν όλη την περιοχή και διέσωσαν πολλά μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους με σωστικές ανασκαφές και κηρύξεις: στην Άρτα, την Νικόπολη, τον Αμμότοπο, την Λευκάδα.

Στα Ιωάννινα θα επανέλθει το διάστημα 1980-1982 και θα συνεργαστεί με νέους αρχαιολόγους ακόμα και σε βυζαντινά και νεώτερα μνημεία της Αιτωλοακαρνανίας και της Κέρκυρας, ελλείψει άλλων εφόρων.

Το 1975 μετατίθεται στην Γ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και εργάζεται ένα εξάμηνο στο Μουσείο της Ελευσίνας. Αποσπάται στην Κεντρική Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού ως στενή συνεργάτις του Γενικού Επιθεωρητή Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεως Δημήτρη Λαζαρίδη.

Το διάστημα 1976 - 1978 προΐσταται της νεοσύστατης Εφορείας Ευβοίας, Εδώ αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα από έλλειψη προσωπικού και στοιχειωδών μέσων για σωστικές ανασκαφές, ιδίως στο Λευκαντί και την Ερέτρια. Με τη συνδρομή της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής διασώζονται οι τάφοι και το Ηρώον στη θέση Τούμπα.

Στην Σκύρο αναλαμβάνει την επανέκθεση του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου και μια πρώτη έρευνα στον προϊστορικό οικισμό Παλαμάρι. Στο νησί αυτό την βρήκαν το 1978 τα άσχημα νέα: ο θανάσιμος τραυματισμός του συζύγου της Τάκη Τουλούπα, δικηγόρου. Από το 1962 που παντρεύτηκαν στην Κέρκυρα δεν έλειψαν οι δυσκολίες: συχνές μετακινήσεις εκείνης, φυλακές και εξορίες εκείνου,. Πάντως τα 16 αυτά χρόνια ήταν «χρόνια ευτυχίας», θυμάται.

Η δράση της συνεχίζεται. Το επόμενο έτος 1979 το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ιστιτούτο την στέλνει με υποτροφία στο Βερολίνο για εννέα μήνες. Εκεί βρίσκει τον χρόνο να ασχοληθεί με το αγαπημένο της από παλιά θέμα: τα γλυπτά του ναού του Δαφνηφόρου Απόλλωνα, στην Ερέτρια. Τη διατριβή αυτή θα παρουσιάσει το 1982 στα Ιωάννινα, στο Πανεπιστήμιο. Τον ίδιο χρόνο της ανατέθηκε η διεύθυνση της Α΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, όπου είχε άριστη συνεργασία, και από όπου συνταξιοδοτήθηκε στις 31.12.1989.

Συνέχισε όμως να συμμετέχει στα Συμβούλια: της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως, της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Νοτίου Κλιτύος Ακροπόλεως, του Οργανισμού Ανεγέρσεως Νέου Μουσείου Ακροπόλεως.

Η Έβη Τουλούπα ίδρυσε την Ένωση Φίλων της Ακροπόλεως, της οποίας υπήρξε ισόβιος Αντιπρόεδρος. Η δραστήρια αυτή Ένωση εξέδωσε το 2004 ένα βιβλίο-δώρο για τα 80 χρόνια της Έβης Τουλούπα, υπό τον τίτλο «Από την Πνύκα στο Παγκράτι» (τόπος εργασίας-τόπος κατοικίας). Περιέχει τις επιφυλλίδες της Έβης Τουλούπα στην εφημερίδα «Τα Νέα» (1990-2001), επιμέλεια: Φανή Μαλούχου-Tufano. Το βιβλίο κοσμείται με τη χάλκινη γοργόνα της Ακρόπολης, την οποία έχει μελετήσει η Ε.Τ. Από το βιβλίο αυτό πήραμε το βιογραφικό και πιστεύουμε ότι το έχει γράψει η ίδια η αρχαιολόγος. Όπως και το ενδιαφέρον σημείωμα που το υπογράφει (Έβη Τουλούπα 2003), για την πρόσκληση της Μικέλας Χαρτουλάρη να συνεργαστεί με «Τα Νέα», και τους δισταγμούς της αρχικά, γιατί «δεν ήταν καλή στην έκθεση, και δεν ξέρει να γράφει παρά μόνο υπηρεσιακά έγγραφα και αρχαιολογικές μελέτες». Στο βιβλίο υπάρχει και η πλούσια εργογραφία της Έβης Τουλούπα, στα Γερμανικά, τα Αγγλικά, τα Ιταλικά, τα Ελληνικά.