Η καταπληκτική δυναμική της Ενωμένης Ευρώπης

Οι ευρωσκεπτικιστές επιζητούν λιγότερη Ευρώπη κι εγώ περισσότερη. Θα ήταν ωραίο να γίνει η ολόκληρη η Ευρώπη σαν την Ελβετία με αρκετά στοιχεία από την Ιταλία: κάπως έτσι φαντάζομαι τον Παράδεισο. Δεν το λέω μόνο από την άποψη της ευταξίας, του πολιτισμού ή της ομορφιάς: το λέω από την άποψη της διοίκησης. Η Ελβετία χωρίζεται σε 26 καντόνια και η Ιταλία σε 20 regioni. Είναι έθνη κράτη με μεγάλη γλωσσική και ιστορική ποικιλία- και ταυτοχρόνως, ενιαίες χώρες με κοινή συνείδηση. Όσοι φοβούνται ότι η ΕΕ χτίζει ένα υπερκράτος νομίζω ότι έχουν νοσηρές φαντασιώσεις οι οποίες προέρχονται από εθνικιστικά αισθήματα και συμπλέγματα.

Το μεταπολεμικό σύστημα έθεσε κάποιους κανόνες συνύπαρξης και συνεργασίας που ύψωσαν την ευρωπαϊκή ήπειρο σε ένα επίπεδο πολιτισμού άγνωστο μέχρι τότε. Οι καταστροφικοί πόλεμοι μάς έδωσαν ένα μάθημα. Και παρότι τα ίχνη τους είναι ακόμα φανερά και η μνήμη ζωντανή φαίνεται σαν μην υπάρχει πια Ευρωπαίος που να έχει τον πόλεμο στο πρόγραμμα της ζωής του. Εμείς οι νεότεροι δεν θυμόμαστε ούτε τους πολέμους στη Γιουγκοσλαβία - εγώ προσωπικά έχω πολύ αμυδρές αναμνήσεις από ειδήσεις που έβλεπαν οι μεγάλοι στην τηλεόραση· το ότι αυτοί οι πόλεμοι δεν διαχύθηκαν στις γειτονικές χώρες και το ότι η Σλοβενία, η Σερβία, ακόμα και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, έχουν σταθεί στα πόδια τους το οφείλουμε στην ευρωπαϊκή βοήθεια και διπλωματία.

Πολλοί κατηγορούν την ΕΕ ότι είναι ιμπεριαλιστικό πρόγραμμα. Έναντι ποιων; Ο εθνικισμός και ο ιμπεριαλισμός βρίσκονται πίσω μας: αντιθέτως, η σημερινή Ευρώπη προσφέρει καταφύγιο σε πολλούς ανθρώπους στον κόσμο, χωρίς να οξύνει τις συγκρούσεις ή να επεμβαίνει εμπρηστικά σε εύφλεκτα σημεία. Δεν πρέπει να συγχέουμε την ΕΕ με τις ΗΠΑ. Το πομπώδες παρελθόν είναι παρελθόν - λίγοι είναι όσοι το νοσταλγούν.

Πράγματι, μερικές χώρες και αρκετοί πολίτες όλων των χωρών θέλουν όλα όσα θεωρούν «καλά» της ΕΕ -επιδόματα, επιχορηγήσεις, συντονισμένα προγράμματα υγείας- χωρίς τις υποχρεώσεις που συμβαδίζουν με αυτά. Πολλοί εκμεταλλεύονται τη νομική επιείκεια ή απολαμβάνουν ό,τι έχει να προσφέρει καταγγέλλοντας την ΕΕ με υπερβολές και ψέματα. Με υπερβολές και ψέματα οι Βρετανοί ψήφισαν υπέρ του Brexit, στερώντας την ΕΕ από μια μεγάλη οικονομική και πολιτιστική δύναμη. Στην πραγματικότητα, οι Βρετανοί παρέμειναν προσκολλημένοι στο νόμισμά τους σαν να ήταν ιερό. Θα δούμε πού θα τους βγάλει αυτή η απόφαση.

Οι ιδρυτές της Ευρώπης είχαν ένα πολύ συγκεκριμένο όραμα που χρειάστηκε δεκαετίες για να εφαρμοστεί πλήρως: δεν ξεπήδησε από το κεφάλι του Δία. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση έγινε σιγά-σιγά με επιμέρους συνθήκες και αναρίθμητους συμβιβασμούς μεταξύ των χωρών και με σκοπό καταστάσεις win-win. Κανείς δεν έχει το μονοπώλιο στην ΕΕ, αν και όντως υπάρχουν ισχυρές και λιγότερο ισχυρές χώρες. Ο πλουραλισμός που επικρατεί στο εσωτερικό των κοινωνιών επικρατεί και σε επίπεδο πανευρωπαϊκής διαχείρισής: η ΕΕ δεν είναι «ένας» θεσμός, είναι ένα σύνολο θεσμών.

Το ομοσπονδιακό μοντέλο που επιθυμούμε όσοι είμαστε ευρωπαϊστές είναι λιγότερο μια μεταβίβαση κυριαρχίας από τα εθνικά όργανα στα υπερεθνικά-ευρωπαϊκά, και περισσότερο μια αναγνώριση κοινών ριζών και μοίρας. Η ΕΕ είναι ένα τείχος μπροστά στον σκοταδισμό, στον εθνικισμό, στον ολοκληρωτισμό, σε όλους τους -ισμούς που προκάλεσαν τραγωδίες κατά τους περασμένους αιώνες. Αν λοιπόν γίνουμε σαν την Ελβετία με τα 26 καντόνια θα έχουμε κάνει μια μεγάλη, ιστορική δήλωση πολυμορφίας και ενότητας. Ξέρω πως υπάρχουν πολλά ακόμα για να γίνουν: κυρίως, να γεφυρωθεί η οικονομική διαφορά μεταξύ Βορρά και Νότου. Ωστόσο, η εμπειρία της Πορτογαλίας και της Ισπανίας, που διένυσαν μακρύ δρόμο σε σύντομο χρονικό διάστημα, αποδεικνύει την καταπληκτική δυναμική της Ενωμένης Ευρώπης.