Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η εμπειρία του InterRail

Όταν ήμουν νέος ταξιδεύαμε με το InterRail: αυτό το ευρωπαϊκό τρένο υπάρχει ακόμα, αλλά νομίζω ότι οι νέοι πλέον παίρνουν συχνότερα αεροπλάνο. Με το Pass InterRail διασχίζαμε την Ευρώπη χωρίς πολλά έξοδα και χωρίς πολλές ανέσεις. Αυτό που θυμάμαι -ήταν η εποχή πριν την ένταξή μας στην ΕΕ- είναι ότι ανάμεσα σε μερικές χώρες δεν υπήρχαν σύνορα: περνούσες από την Αυστρία στην Ελβετία σαν να μην άλλαζες χώρα· το ίδιο κι από την Ιταλία στη Γαλλία. Αντιθέτως, στην τότε Γιουγκοσλαβία γίνονταν έλεγχοι, όπως και στο λιμάνι του Ντόβερ στην Αγγλία. Οι έλεγχοι διαβατηρίων είχαν κάτι αναχρονιστικό, κάτι που θύμιζε ταινία με κατασκόπους: η καχυποψία φαινόταν παράλογη· γιατί να μην είμαι αυτός που γράφει το διαβατήριό μου; Και ποιος θα μπορούσε να είναι ο παράνομος σκοπός μου;

Στο InterRail έκανα διεθνείς γνωριμίες: μερικοί επιβάτες ήταν φοιτητές που κυριολεκτικά διέσχιζαν τον κόσμο - globe-trotters. Έρχονταν από την Ισλανδία και έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο. Μερικοί έκαναν τον γύρο της Μεσογείου. Συνεννοούμασταν στα αγγλικά -ήδη τα αγγλικά είχαν γίνει η lingua franca- τα οποία μιλούσαμε στα τρένα και στα hostels όπου διανυκτερεύαμε. Το InterRail ήταν η πρώτη μεγάλη ευρωπαϊκή μου εμπειρία, μια πρόγευση των ταξιδιών που έκανα αργότερα με αυτοκίνητο για να γνωρίσω καλύτερα την Ευρώπη, το χωριό μας. Ξαναεπισκέφτηκα τα ίδια μέρη: πήγα στη Γερμανία που στο μεταξύ είχε ενοποιηθεί, πήγα στην Ιρλανδία που από αγροτική και καθυστερημένη είχε γίνει trendy, πήγα στην Ισπανία και στη Πορτογαλία που είχαν απαλλαγεί από τον Φράνκο και τον Σαλαζάρ. Τη μεγαλύτερη εντύπωση μού έκανε η Σλοβενία, την οποία είχα δει όταν ήταν ακόμα μέρος της Γιουγκοσλαβίας: η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ίδιο το πέρασμα του χρόνου την είχαν μεταμορφώσει. Η Λιουμπλιάνα και το Μάριμπορ είναι από τις ωραιότερες ευρωπαϊκές πόλεις, τις πιο υποβλητικές, με τη δική τους τοπική κουλτούρα. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση βοήθησε πολλές χώρες να βγουν από το οικονομικό και πολιτιστικό τέλμα: όταν ταξίδευα με το InterRail υπήρχαν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στη δυτική και τη νότια Ευρώπη - και βέβαια ανάμεσα στη δυτική και την ανατολική. Στα τελευταία μου ταξίδια διαπιστώνω ότι η Βουδαπέστη δεν έχει πια τίποτα να ζηλέψει από καμιά δυτικοευρωπαϊκή πρωτεύουσα, η ΕΕ έβγαλε στην επιφάνεια τη μακρά της ιστορία και τον πολιτισμό που ο κομμουνισμός δεν ήθελε να αναδεικνύει. Πάνω απ’ όλα βελτιώθηκαν τα πλοία: παλιά, όταν παίρναμε το φέρι από την Πάτρα για να πάμε στην Ιταλία, αν και δεν ήταν σαπιοκάραβο όπως εκείνα που έκαναν συγκοινωνία στο Αιγαίο, ήταν αργοκίνητα και βρόμικα. Όλα τα μέσα συγκοινωνίας αναβαθμίστηκαν όταν οι χώρες ενώθηκαν εμπορικά και οικονομικά: διευκολύνθηκαν οι συμπράξεις, ο συντονισμός.

Αν και η κάθε χώρα διατηρεί τα χαρακτηριστικά της -περνώντας τα «θεωρητικά» σύνορα μεταξύ Γαλλίας και Ιταλίας στη Ριβιέρα, είναι φανερό ότι περνάς σε άλλη χώρα- το τοπίο δεν έχει πια δραματικές διαφορές. Παλιά, μονάχα η Αυστρία και η Ελβετία έμοιαζαν, ενώ τώρα οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης προσφέρουν τις ίδιες υπηρεσίες και τα ίδια προϊόντα. Αυτό ισχύει ακόμα και στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία που είναι σχετικά πρόσφατα μέλη. Αναρωτιέμαι πώς θα ένιωθα αν ξαναέπαιρνα το InterRail, 50 χρόνια από τη δημιουργία του. Το 1972 το Pass είχε θεσπιστεί για να γιορτάσει τα 50 χρόνια από τη Διεθνή Ένωση Σιδηροδρόμων  (U.I.C.) που είχε έδρα στο Παρίσι. Εκείνη την πρώτη χρονιά, είχαν ταξιδέψει 100.000 νέοι κάτω των 22 ετών. Το 1972 το δίκτυο κάλυπτε 18 ευρωπαϊκές χώρες. Το 1976 η ηλικία επεκτάθηκε μέχρι τα 25 και το 1985 με το Pass μπορούσε να πάρεις και το πλοίο από την Ελλάδα για την Ιταλία. Το 1994 29 από 30 ώρες μπήκαν στο πρόγραμμα και το 1998 έγινε διαθέσιμο για όλες τις ηλικίες - ήταν ήδη κάπως αργά για μένα που είχα αρχίσει να ταξιδεύω με αυτοκίνητο. Έτσι κι αλλιώς, το ΙnterRail ήταν μια εκδήλωση της ενωμένης Ευρώπης, χωρίς φυλάκια, χωρίς στρατιώτες, χωρίς έλεγχο διαβατηρίων ανάμεσα στις χώρες-μέλη. Όσο για μας τους νεαρούς Έλληνες φαινόταν σαν μια υπόσχεση ελευθερίας που την είχαμε πολύ, πολύ μεγάλη, ανάγκη.