H ενεργειακή κρίση απειλεί τη συνοχή της ΕΕ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πυκνώσει τις συγκλίσεις των θεσμικών της οργάνων και την συμμετοχή της σε διεθνείς οργανισμούς. Κλιμακούμενες συνεδριάσεις από την έναρξη της πανδημικής κρίσης με αποκορύφωμα την ενεργειακή.

Ταυτόχρονα, όμως η «αδυναμία» της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να καταθέτει έγκαιρα προτάσεις για ενιαίες πολιτικές, ρόλος θεσμικά κατοχυρωμένος από το ίδιο το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, θεωρείται ως η αφορμή όλων των ασυντόνιστων κινήσεων και συμπεριφορών, για τη λήψη ουσιαστικών μέτρων αντιμετώπισης των αλλεπάλληλων κρίσεων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σταδιακά και αθόρυβα έχει εκχωρήσει το ρόλο της στο ίδιο το Συμβούλιο Υπουργών και στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

Έτσι, έχει διαπιστωθεί η προτεραιοποίηση των εθνικών πολιτικών και προσεγγίσεων σε κρίσιμα θέματα (όπως στην πανδημία, το μεταναστευτικό, την ενεργειακή κρίση) έναντι των κοινών ευρωπαϊκών πολιτικών. Έχουν ενταθεί, οι ετεροχρονισμένες εθνικές αντιδράσεις, οι πολλαπλές ταχύτητες προσαρμογής και εποπτείας των εθνικών κυβερνήσεων στις πολιτικές διαχείρισης κρίσεων. Έχει απενοχοποιηθεί η a la carte εφαρμογή των μέτρων, έστω και αν αυτά διαταράσσουν τα θεμέλια βασικών ευρωπαϊκών πολιτικών, όπως προσφάτως της ενέργειας, της Δημόσιας Υγείας,της κοινωνικής συνοχής, της δημοσιονομικής πολιτικής.

Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα είναι πλέον διάτρητο. Η επανεθνικοποίηση όμως του τρόπου λήψης αποφάσεων και πολιτικών δεν εγκυμονεί μόνο τον κίνδυνο θεσμικής αστάθειας. Η όλη αυτή πορεία δυστυχώς, αποδεικνύει τις δομικές διαφορές που υπάρχουν στις οικονομίες, στη δομή των αγορών των χωρών-μελών, στον διαφορετικό τρόπο διακυβέρνησης αλλά και στην εμφάνιση και ισχυροποίηση αμιγώς εθνικών και νεοδεξιών σχημάτων, που σαρώνουν και υποκινούν την κοινωνική αντίδραση έναντι των ευρωπαϊκών διεργασιών.

Οι καταστάσεις αυτές φυσικά δρομολογούνται εδώ και καιρό, πολύ πριν την ενεργειακή κρίση και χωρίς την υβριδική συνωμοσιολογία του ρώσικου παράγοντα. Οι εκλογικές αναμετρήσεις στις χώρες-μέλη και η σταδιακή ενίσχυση της ακροδεξιάς, παίρνει πλέον διαστάσεις κανονικότητας στην ΕΕ, εφόσον αυτή συμμετέχει πλέον με πολλούς τρόπους, στη διακυβέρνηση ορισμένων χωρών.

Η ενεργειακή κρίση επανέφερε στο προσκήνιο μετά από δεκαετίες, πληθωριστικές πιέσεις, ύφεση, γεωπολιτικές ανακατατάξεις, δημοσιονομικές και νομισματικές αλλαγές, αυξήσεις του δημόσιου και ιδιωτικού χρέους, επανεθνικοποιήσεις και κρατικοποιήσεις, επισφάλειες στην διαβίωση και τη στέγαση των πολιτών, διατροφική και εφοδιαστική κρίση, ανισότητες κοινωνικές και περιφερειακές. Η κρίση αυτή, θα αφήσει το ιστορικό της αποτύπωμα στις επόμενες γενιές και θα δρομολογήσει νέους θεσμούς, αρκετά σύντομα. 

Οι εξαγγελίες τύπου, «τρεις το λάδι, τρεις το ξύδι» δεν αντιμετωπίζουν ριζικά το θεσμικό και δημοσιονομικό ζήτημα, που είναι «ωρολογιακή βόμβα» στα θεμέλια της ΕΕ.

Οι διαπραγματεύσεις για την αντιμετώπιση της σημερινής κρίσης δεν μπορεί να έχουν συγκυριακό χαρακτήρα. Πρέπει να έχουν βάθος. Ορίζοντα προοπτικών για μια νέα ΕΕ, με την κλιματική αλλαγή και το δημογραφικό να είναι οι σημαντικότεροι κίνδυνοι αλλά και οι προκλήσεις για νέες πολιτικές, χρηματοδοτήσεις και θεσμούς.

Απαιτούνται αλλαγές και νέες διεκδικήσεις. Απαιτείται να διασφαλίζονται οριζόντια μέτρα ισότητας ,ίσων προσβάσεων και πολιτικής συνοχής. Απαιτείται ένα νέο πακέτο χρηματοδοτήσεων τύπου «Μεσογειακών προγραμμάτων». Μετά από δεκαετίες, η δημοσιονομική ανισότητα μεταξύ Βορά και Νότου, εκδηλώνεται και κατά στην τρέχουσα διαδικασία των συζητήσεων και λήψης αποφάσεων της σημερινής ΕΕ. Θα μπορούσε άραγε μια Νότια χώρα-μέλος που πέρασε από στενή δημοσιονομική προσαρμογή και εποπτεία την προηγούμενη περίοδο, να κρατικοποιήσει ή να αναλάβει την διαχείριση εταιρειών ενέργειας που έχουν πληγεί από την κρίση; Θα μπορούσε μια Νότια χώρα να προχωρήσει σε ορισμό πλαφόν στην πώληση φυσικού αερίου (πρόταση Ντράγκι) χωρίς την έγκριση της ΕΕ;

Οι άξονες μιας εθνικής πολιτικής και πολιτικής συνεργασιών και συμμαχιών, εντός και εκτός Ελλάδος, θα μπορούσαν να στηριχθούν σε ορισμένες στρατηγικές επιλογές βάσει των νέων προκλήσεων.

Η πολιτική συνοχής πρέπει να στηρίζει τη δυναμική ενσωμάτωση της διάστασης του κλίματος και του δημογραφικού στην νέα πραγματικότητα.

Η πολιτική συνοχής θα πρέπει να εφαρμόζεται σύμφωνα με τις αρχές της χρηστής διακυβέρνησης, με πλήρη σεβασμό των κοινών αξιών της ΕΕ και να συμβάλει στην ενίσχυση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου.

Η αρχή «μη πρόκλησης βλάβης στη συνοχή», που σημαίνει ότι καμία δράση δεν θα πρέπει να παρακωλύει τη διαδικασία σύγκλισης ή να συμβάλλει στις περιφερειακές ανισότητες, να τηρείται και να αξιολογείται.

Οι ορισμοί, αφενός της «ενεργειακής ασφάλειας» απαιτεί έναν ευρύτερο και πιο ολοκληρωμένο ορισμό, ενώ εκείνου της «ενεργειακής φτώχειας» απαιτεί να συμπεριληφθούν μέτρα αντιμετώπισης και στήριξης των καταναλωτών και επιχειρήσεων στον τομέα της ενέργειας. Είναι σκόπιμο να αξιολογούνται, να χρηματοδοτούνται τα μέτρα του RepowerEU, της «ενεργειακής δημοκρατίας» ώστε να μην απομακρύνονται από τον στόχο της πολιτικής συνοχής.

Το τρέχον Πρόγραμμα Δημοσιονομικών Προοπτικών(ΠΔΠ) έχει ήδη φθάσει στα όριά του και η ΕΕ πρέπει να αντιμετωπίσει τις σημαντικές, νέου τύπου, χρηματοδοτικές ανάγκες. Πρέπει το ΠΔΠ να αναθεωρηθεί σύντομα, να συνδυαστεί με αύξηση των ιδίων πόρων, και να εφαρμοστεί με νέα κριτήρια η ανακατανομή των κονδυλίων σε χώρες και περιφέρειες. Ένα αναθεωρημένο χρηματοδοτικό πλαίσιο του Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη. Είναι κρίσιμο επίσης, οι δαπάνες από τον προϋπολογισμό της Ένωσης, που σχετίζονται με την αποπληρωμή του Μέσου Ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να μην οδηγούν σε αδικαιολόγητη μείωση των δαπανών προγραμμάτων ή των επενδυτικών μέσων στο πλαίσιο του ΠΔΠ.

Τα νέα χρηματοδοτικά μέσα, προγράμματα και οι δημοσιονομικοί κανονισμοί, να είναι μην εθνικοποιούν πολιτικές, να μη θέτουν περιοριστικά μέτρα, όπως εκείνου του Συμφώνου Σταθερότητας, αλλά να προσβλέπουν στην μείωση των ανισοτήτων μεταξύ των χωρών μελών και μεταξύ περιφερειών.

Η ενεργειακή κρίση «ως γεγονός» θα περάσει, εφόσον ολοκληρώσει τον κύκλο της νέας αναδιανομής. Οι κοινωνικοί κραδασμοί, οι αμφιβολίες για την ανθεκτικότητα της ΕΕ, των κυβερνήσεων και των θεσμών, οι προκλήσεις της νέας ελίτ, η ακραία συντηρικοποίηση και τα ρήγματα στα μικρομεσαία στρώματα, θα ομαλοποιηθούν μόνο όταν από τώρα υπάρξει στρατηγική επαναδιαπραγμάτευσης των προοπτικών της ΕΕ.

Διεκδικούμε για το σήμερα αλλά με στρατηγική κοινωνικής συνοχής και δημοκρατικής διακυβέρνησης, θεσμών και πολιτείας.