Αλληλεγγύη, μετεγκατάσταση, σεβασμός των συνόρων: τρεις αρχές για το μεταναστευτικό

Όταν κανείς συζητά για το μεταναστευτικό σε πολιτικό επίπεδο πρέπει να ξεκινά από μία θεμελιώδη παραδοχή: πρόκειται για ένα φαινόμενο που επηρεάζει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και δεν πρόκειται να εξαφανιστεί. Αντίθετα, λόγω της εντεινόμενης κλιματικής αλλαγής, μεγάλη μερίδα ειδικών και επιστημόνων υποστηρίζει πως θα ενταθεί. Είναι αυτό που ονομάζεται κλιματική μετανάστευση. Η εμπειρία της Ελλάδας από το 2015 κυρίως και εντεύθεν μας κάνει να γνωρίζουμε από πρώτο χέρι τις προκλήσεις που θέτει σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο η μετανάστευση από την Μέση Ανατολή και την Αφρική. Γνωρίζουμε, δηλαδή, καλά την άσκηση ισορροπίας μεταξύ ασφάλειας και σεβασμού της ανθρώπινης ζωής. Επομένως, οφείλουμε να επεξεργαστούμε νέες στο ζήτημα αυτό με πυξίδα μας το διεθνές δίκαιο.

Αν έπρεπε να αναφερθούν τρεις βασικές αρχές για το μεταναστευτικό, θεωρώ πως θα ήταν αυτές της αλληλεγγύης, της μετεγκατάστασης και του σεβασμού των εξωτερικών ευρωπαϊκών συνόρων. Όλες αυτές είναι sinequanon η μία για την άλλη, αναγκαίες και αρκετές συνθήκες.

Αρχικά η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Τούτη προσπαθεί να επιτύχει και το αενάως υπό διαπραγμάτευση Σύμφωνο Μετανάστευσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε μεγάλο βαθμό ως σήμερα, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. που δεν αποτελούν χώρες υποδοχής υποστηρίζουν την αρχή της αλληλεγγύης μέσω της παροχής χρηματικής βοήθειας σε χώρες που δέχονται κύματα προσφύγων και μεταναστών, όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Μάλτα. Μολαταύτα, παρόλο που η χρηματική βοήθεια αποτελεί έμπρακτη εκδήλωση αλληλεγγύης δεν είναι αρκετή. Πρέπει να πηγαίνει χέρι-χέρι με τη δεύτερη αρχή, αυτή της μετεγκατάστασης.

Για να λειτουργήσει ένα μοντέλο μετεγκατάστασης και άρσης των βαρών εντός της Ε.Ε. πρέπει να λαμβάνει δύο χαρακτηριστικά: να είναι αναλογική και αναγκαστική. Το πρόγραμμα που υιοθέτησε η Ελλάδα για την εθελοντική μετεγκατάσταση ασυνόδευτων ανήλικων προσφύγων σε άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε. αποτελεί ένα καλό παράδειγμα, αλλά αφορά μία μικρή και ευαίσθητή ομάδα μόνον. Αυτό που χρειάζεται, ειδικά στην επαύριο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και στα εκατομμύρια νέων προσφύγων στην ευρωπαϊκή ήπειρο, είναι μία αναγκαστική αναλογική ανακατανομή των προσφυγικών και μεταναστευτικών βαρών σε όλες τις χώρες.

Το τρίτο απαραίτητο στοιχείο μίας συνεκτικής ευρωπαϊκής πολιτικής σχετίζεται με το σεβασμό της κυριαρχίας των κρατών-μελών και με την προστασία των εξωτερικών τους συνόρων. Εδώ επιχειρείται σε καθημερινή βάση η άσκηση ισορροπίας μεταξύ ασφάλειας και σεβασμού της ανθρώπινης ζωής. Και η Ελλάδα αποδεικνύει πως αυτή η άσκηση μπορεί να είναι ισορροπημένη. Καθημερινά, οι γυναίκες και οι άνδρες του Λιμενικού Σώματος παλεύουν με τις πρακτικές των διακινητών από τα τουρκικά παράλια και σώζουν ανθρώπινες ζωές προστατεύοντας, παράλληλα, τα σύνορα της Ελλάδας.

Τελικά, το ερώτημα «Ευρώπη-φρούριο ή Ευρώπη-ανοικτή σε όλους» αποτελεί ένα ψευδοδίλημμα. Διότι, στην πραγματικότητα είναι αναγκαία η μέση οδός, η πραγματική ευρωπαϊκή οδός μεταξύ των δύο άκρων. Πυρήνα αποτελούν οι διεθνείς συνθήκες, όπως αυτή της Γενεύης του 1951. Μονάχα όταν εξευρεθεί σε πανευρωπαϊκό επίπεδο αυτή η χρυσή τομή θα έχουμε μία βιώσιμη λύση για το μεταναστευτικό.