Σχεδιάζοντας Πράσινες Πόλεις της «Αταξίας»

Οι λέξεις «οικονομία», «οικολογία» και «οικογένεια» έχουν τη ρίζα τους στη λέξη «οίκος», που σημαίνει κατοικία. Για τους αρχαίους Έλληνες, οι έννοιες αυτές ήταν αλληλένδετες. Η πόλη και η κατοικία αποτελούν τον πρώτο πυρήνα αυτών των αλληλοσυνδέσεων και το πρώτο επίπεδο των αναγκαίων αλλαγών.

Πώς αλλάζουν όμως οι πόλεις; Όταν οι ολλανδικές πόλεις άρχισαν να αφαιρούν τα αυτοκίνητα από τους δρόμους τη δεκαετία του 1990, οι επικριτές υποστήριζαν: «Δεν είμαστε Μεσόγειος». Εκείνη την εποχή, η χώρα τους δεν είχε την κουλτούρα του περπατήματος όλο το χρόνο που είχε η Ελλάδα, η νότια Ισπανία, η Γαλλία και η Ιταλία, λόγω του «σκληρού» κλίματος. Σήμερα οι ρόλοι αντιστράφηκαν, και οι Ολλανδοί είναι στην πρωτοπορία της βιώσιμης κινητικότητας.

Αν πάμε χρόνια πίσω, όταν η πανούκλα κατάτρωγε το Μιλάνο το 1570, η πόλη έπρεπε να αλλάξει και μία μεγάλη εκκλησία, το Λαζαρέτο, μετατρεπόταν σε νοσοκομείο. Το 2020, τη χρονιά με τις χαοτικές επιπτώσεις του κορωνοϊού στο Μιλάνο, το Λαζαρέτο έγινε και πάλι μέρος ενός φιλόδοξου αστικού πειράματος. Τον Απρίλιο του 2020, η περιοχή φιλοξένησε ένα πιλοτικό πρόγραμμα επανεξέτασης των ρυθμών της πρωτεύουσας της Λομβαρδίας, ώστε οι καθημερινές αστικές ανάγκες να είναι προσβάσιμες σε 15 λεπτά με τα πόδια ή με ποδήλατο.

Πρώτος είχε αναπτύξει αυτή την ιδέα ο καθηγητής Carlos Moreno της Σορβόννης το 2019.Μία σειρά από τέτοιου τύπου παρεμβάσεις συμβαίνουν σήμερα, από το Παρίσι (Paris Respire) μέχρι τη Γλασκώβη, με επιπλέον έμφαση στο πράσινο. Έτσι, το Παρίσι σχεδιάζει επιπλέον να καλύψει με πράσινο μέχρι το 2030 το 50% του δημόσιου χώρου, έναντι 10% που είναι σήμερα. Η Βαρκελώνη έχει σκοπό να διπλασιάσει τους ποδηλατόδρομους και να πολλαπλασιάσει τις “superillas”, τα «σούπερ τετράγωνα» δηλαδή που δίνουν προτεραιότητα στους πεζούς, στα ποδήλατα και στο πράσινο. Σε αυτή την ιδέα ενσωματώθηκε και η κυκλική οικονομία στα κτίρια, μέσω των υπηρεσιών πολλαπλών χρήσεων για εξοικονόμηση χρόνου και ενέργειας. Ένα δημόσιο κτίριο για παράδειγμα μπορεί να έχει πολλές εφαρμογές κατά τη διάρκεια της ημέρας / εβδομάδας (ένα σχολείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για άλλες δραστηριότητες το Σαββατοκύριακο).

Η Ευρώπη συνολικά δίνει πολύ μεγάλη σημασία στις πόλεις, ενσωματώνοντάς τες στην καρδιά της στρατηγικής της για την πράσινη μετάβαση. Στην Ελλάδα, γίνονται ουσιαστικές προσπάθειες ενεργειακού και περιβαλλοντικού σχεδιασμού σε αρκετές ελληνικές πόλεις, με σημαντικά θετικά αποτελέσματα όσον αφορά στη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος και στην βιώσιμη μετακίνηση. Μάλιστα, με βάση τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, στην αξιολόγηση πράσινων πόλεων, ελληνικές πόλεις όπως η Καλαμάτα, είναι πολύ ψηλά στην κατάταξη. Η Αθήνα, με τις πολύ περιορισμένες πράσινες υποδομές της, δεν βρίσκεται ψηλά στις σχετικές αξιολογήσεις. Η πρωτεύουσα με το υψηλότερο ποσοστό πράσινου σε αυτό τον τομέα είναι το Όσλο της Νορβηγίας, με το 77% να καλύπτεται από πράσινες υποδομές.

Ένα κρίσιμο όμως ερώτημα είναι, ποιος τελικά ωφελείται από το πράσινο στις πόλεις; Ανατρέχοντας στον Λεφέβρ, οι πόλεις δεν είναι ουδέτεροι, στατικοί χώροι, αλλά κοινωνικές πρακτικές και σχέσεις που χαρακτηρίζονται από ένα ρυθμό αλληλεπιδράσεων τόπου-χρόνου-δαπάνης ενέργειας. Από την οπτική αυτή, η ταυτόχρονη προσπάθεια είναι να μη δημιουργούνται πράσινοι γυάλινοι, αποστειρωμένοι κόσμοι, περιορισμένης και διαβαθμισμένης πρόσβασης (όπως συμβαίνει στις «καλύτερες» γειτονιές του Μαϊάμι ή του Λος Άντζελες). Η αλληλεγγύη δεν χτίζεται στο Twitter, αλλά στις γειτονιές της πόλης. Επιτυγχάνεται δηλαδή στην τριβή, στην κοινωνική ζωή, μέσα από τον σχεδιασμό πράσινων πόλεων «αταξίας», που προσαρμόζονται σαν ένας ζωντανός οργανισμός που συμμετέχει στην καθημερινή ζωή.

Έτσι, στη Βαρκελώνη, στην Ολλανδία και στη Νορβηγία, αστικοί κήποι και καλλιέργειες έδωσαν ευκαιρίες για κοινωνική ένταξη, πρόσβαση σε υγιεινή τροφή και περιβαλλοντική εκπαίδευση σε χαμηλότερες εισοδηματικές ομάδες. Σε γειτονιές της Κοπεγχάγης με μεγάλη ποικιλομορφία πληθυσμού, σχεδιάζονται προγράμματα που φέρνουν κοντά πρόσφυγες και ντόπιους. Μάλιστα, η «αταξία» αυτή αποτελεί ολόκληρη αρχιτεκτονική σχολή που αυξάνει τη συμμετοχή των κατοίκων και τη συνεργασία σε μια κατάσταση διαρκούς αλλαγής.

Οι πόλεις που κάνουν καταπληκτικά πράγματα είναι αυτές που έχουν σταματήσει να δικαιολογούν, αλλά σχεδιάζουν και υλοποιούν πράσινες, κοινωνικές καινοτομίες.