Η Ελλάδα μπορεί να εξάγει πολιτισμό

Ζούμε σε μια συνεχώς μεταβαλλόμενη κοινωνία. Τα τελευταία 12 χρόνια κανείς δεν μπορεί να προγραμματίσει τη ζωή του μακροπρόθεσμα. Πρώτα η οικονομική κρίση. Μετά η πανδημία. Τώρα η ακρίβεια και η ενεργειακή κρίση. Όλες οι χώρες της Δύσης ψάχνουν τον βηματισμό τους και επενδύουν στις δυνάμεις τους. Η Ελλάδα δεν έχει Βιομηχανία. Είμαστε μια χώρα που εισάγει και δεν εξάγει. Ποιο είναι λοιπόν το κυριότερο «όπλο» μας, αν εξαιρέσει κανείς τον τουρισμό, αφού ζούμε σε έναν πανέμορφο τόπο; Ποιο είναι το συγκριτικό μας πλεονέκτημα; Η Ελλάδα είναι μια χώρα με τεράστια ιστορία και σπουδαίο Πολιτισμό. Αποτέλεσε ένα πολιτιστικό και γεωγραφικό σταυροδρόμι που αφομοίωνε τις κουλτούρες και τα επιτεύγματα των άλλων πολιτισμών με τους οποίους ερχόταν σε επαφή. Αυτό την οδήγησε στο να ανυψώσει όλες τις μορφές τέχνης και να πρωτοπορήσει. Έτσι γεννήθηκε το θέατρο και τα σπουδαία έργα των μεγάλων τραγικών Αισχύλου, Σοφοκλή, Ευριπίδη και του μεγάλου Κωμωδιογράφου Αριστοφάνη. Αναρωτιέμαι όμως τι κάνουμε εμείς σήμερα για τον πολιτισμό μας. Πώς αξιοποιούμε και αναπτύσσουμε αυτήν την κληρονομιά. Γιατί είναι σίγουρο ότι μόνο η θύμηση της δεν αρκεί στον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Είναι σπουδαίο να γνωρίζουμε τις ρίζες μας, να στεκόμαστε με δέος και σεβασμό στα σπουδαία αυτά δημιουργήματα, να τα προβάλουμε στους ξένους. Όμως αυτό δεν αρκεί. Για την ακρίβεια αυτό μας κάνει απλώς ένα «μουσείο παλιών αναμνήσεων» και κάτι τέτοιο δεν μας αξίζει.

Τον 20ό αιώνα πέρασαν από την Ελλάδα σπουδαίοι καλλιτέχνες σε όλους τους χώρους. Ποιητές, μουσικοί, ηθοποιοί, σκηνοθέτες, ζωγράφοι, εικαστικοί που μέσα σε αντίξοες συνθήκες δημιούργησαν αριστουργήματα. Σε έναν αιώνα με κακουχίες, πολέμους, φτώχεια, διχασμό μετέτρεψαν τη δυσκολία σε δημιουργία. Το Θέατρο, στο οποίο έχω την τιμή να ανήκω με την ιδιότητα του ηθοποιού, το απέδειξε με τον πιο εμφατικό τρόπο. Ο Κάρολος Κουν με τους πρώτους μαθητές του έφτιαξαν στην κυριολεξία με τα χέρια τους το ιστορικό Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης και γνώρισαν στο κοινό έναν άλλο τρόπο έκφρασης και παράλληλα νέους Έλληνες και ξένους συγγραφείς. Οι παραστάσεις του Κουν μίλησαν στις ψυχές των ανθρώπων. Ο τρόπος που πάντρεψε το Αρχαίο Δράμα με την λαϊκή παράδοση έκανε τις παραστάσεις του «Όρνιθες» του Αριστοφάνη και «Πέρσες» του Αισχύλου να γίνουν σημείο αναφοράς σε παγκόσμιο επίπεδο.

Σε όλα αυτά συνέβαλε τα χρόνια της μεταπολίτευση η πολιτεία. Ιδιαίτερα η παρουσία της αείμνηστης Μελίνας Μερκούρη που από τη θέση της Υπουργού Πολιτισμού στις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ επί πρωθυπουργίας Ανδρέα Παπανδρέου έφερε το θέατρο σε κάθε γωνία της Ελλάδος φτιάχνοντας τα ΔΗΠΕΘΕ και παράλληλα τα περισσότερα από τα υπαίθρια και κλειστά θέατρα της Αθήνας. Εκείνη πίστευε ότι «ο πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία μας» και είχε δίκιο. Πίστευε στους καλλιτέχνες και στις δυνατότητες τους και έδινε κίνητρα δημιουργίας και καινοτομίας.

Η Ελλάδα μπορεί να εξάγει πολιτισμό αρκεί να υπάρξει θέληση και πίστη. Αρκεί η πολιτεία να επενδύσει στους καλλιτέχνες, αντί να τους υποτιμά. Δεν αρκούν οι φανταχτερές εκδηλώσεις και τα μεγάλα λόγια. Ψάχνουμε την ουσία. Κάνουμε ένα δύσκολο επάγγελμα. Όχι το χόμπι μας. Αυτό δυστυχώς δεν έχει  γίνει αντιληπτό.

Σήμερα το θέατρο περνά μια από τις πιο δύσκολες περιόδους του. Η οικονομική κρίση και η πανδημία έφεραν και τις τέχνες σε ένα αχαρτογράφητο περιβάλλον. Καταργήθηκαν τα κεκτημένα. Οι συλλογικές συμβάσεις, οι κανόνες και κυρίως η ευγενής άμιλλα. Το τελευταίο είναι και το χειρότερο. Από τον συναγωνισμό και την νοοτροπία ότι όλοι πρέπει να πηγαίνουμε καλά για να υπάρχουν θέσεις εργασίας, φτάσαμε στον άκρατο ανταγωνισμό.

Αποτελεί -νομίζω απορία πολλών στον χώρο του θεάτρου- γιατί τόσα χρόνια δεν έχει δημιουργηθεί στην χώρα μας μια Σχολή Αρχαίου Δράματος. Σε όλο τον κόσμο διδάσκουν τα σπουδαία αυτά έργα. Πόσοι Έλληνες πηγαίνουν στο Λονδίνο για να κάνουν σπουδές μιούζικαλ; Γιατί να μην έρχονται και εδώ σπουδαστές να μαθαίνουν τα σπουδαία μας έργα; Η πρόταση αυτή έχει κατατεθεί στη Βουλή από τον Τομέα Πολιτισμού του ΠΑΣΟΚ εδώ και 5 χρόνια, αλλά κανείς δεν έχει ενδιαφερθεί. Τα εργαλεία για να κάνουμε πράξη αυτά που οραματιζόμαστε υπάρχουν. Θέληση πρέπει να υπάρξει και δουλειά! 

Προσωπικά πιστεύω πως ο ρόλος μας είναι να δημιουργήσουμε τους αυριανούς θεατές. Να κάνουμε τον κόσμο να καταλάβει ότι το θέατρο και ο Πολιτισμός είναι βάλσαμο για την ψυχή του και αυτό γίνεται μόνο αν ενώσουμε δυνάμεις. Τότε και μόνο τότε τα θέατρα θα είναι συνεχώς γεμάτα. Τότε και μόνο τότε θα έχουμε καταφέρει να μεταδώσουμε ένα κομμάτι του Πολιτισμού μας στον κόσμο. Τότε και μόνο τότε θα έχουμε κάνει πραγματικότητα την ιστορική  φράση του Κάρολου Κουν: «Δεν κάνουμε θέατρο για το θέατρο. Δεν κάνουμε θέατρο για να ζήσουμε. Κάνουμε θέατρο για να πλουτίσουμε τους εαυτούς μας, το κοινό που μας παρακολουθεί κι όλοι μαζί να βοηθήσουμε να δημιουργηθεί ένας πλατύς, ψυχικά πλούσιος και ακέριος πολιτισμός στον τόπο μας. Μόνος ο καθένας μας είναι ανήμπορος. Μόνος, ο καθένας από σας τους πιο κοντινούς στην προσπάθειά μας, είναι ανήμπορος. Μαζί ίσως κάτι μπορέσουμε να κάνουμε. Το θέατρο ως μορφή Τέχνης, δίνει τη δυνατότητα να συνδεθούμε, να συγκινηθούμε, ν' αγγίξουμε ο ένας τον άλλον, να νοιώσουμε μαζί μια αλήθεια. Να γιατί διαλέξαμε το θέατρο σα μορφή εκδήλωσης του ψυχικού μας κόσμου.»