Ρωσο-oυκρανικός πόλεμος: Τι συμβαίνει τώρα. Όλη η ιστορία

Οι λαοί της Ρωσίας και της Ουκρανίας συνδέονται με μια χιλιετία ιστορίας, ρίζες που ανάγονται στην Κιεβινή Ρωσία -ένα μεσαιωνικό σλαβικό κράτος με το Κίεβο ως πρωτεύουσα που εκτεινόταν σε ένα τμήμα της Ουκρανίας και της ευρωπαϊκής Ρωσίας όπως οι χώρες αυτές υπάρχουν σήμερα - τη ρωσική αυτοκρατορία και την ΕΣΣΔ. Ενώ το μεγαλύτερο μέρος του σημερινού εδάφους της Ουκρανίας ενσωματώθηκε στην τσαρική Ρωσία, ορισμένες δυτικές περιοχές γνώρισαν διάφορες κυριαρχίες.

Αυτό που σήμερα παρουσιάζεται ως «δυτικό» κομμάτι της Ουκρανίας, εκεί δηλαδή που κατοικεί η «δυτικόφιλη» πλειονότητα του πληθυσμού, έχει τις ρίζες του στον 16ο αιώνα. Η Συνθήκη του Λούμπλιν (1569), η οποία στην πραγματικότητα ήταν μια χάρτα για τη θεσμική ένωση της μέχρι πρότινος δυναστικής ένωσης Πολωνίας-Λιθουανίας, ορίζει πως τα εδάφη της Ουκρανίας θα αποτελούν στο εξής κτήσεις του Πολωνικού Στέμματος. Πολωνοί γαιοκτήμονες, αλλά και αγρότες, μετοίκησαν στο νέο «άκρο» της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας προκειμένου να εκμεταλλευτούν τα εύφορα εδάφη ανακουφίζοντας παράλληλα την πίεση στο εσωτερικό της Πολωνίας από την υπερσυσσώρευση εδαφών-λατιφούντιων στα χέρια ελάχιστων ευγενών.

Παρ’ όλα αυτά, η άνοδος της Ρωσίας ως αυτοκρατορικής δύναμης, η οποία χρονολογείται από το 1721, δεν επηρεάζει ουσιαστικά τις ρωσοουκρανικές σχέσεις σε επίπεδο πληθυσμών. Ακόμα και η προσάρτηση εδαφών ανατολικά του Δνείπερου από τη Ρωσία το 1667 δεν κατοχυρώνεται οριστικά παρά μετά τη νίκη επί των Σουηδών στην Πολτάβα το 1709. Συνέπεια των ρωσοοθωμανικών πολέμων, το τατάρικο χανάτο της Κριμαίας θα αποροφηθεί και στη συνέχεια θα διαλυθεί οριστικά από τη Μεγάλη Αικατερίνη το 1783.

Μετά την επανάσταση των μπολσεβίκων, η Ουκρανία έγινε σοβιετική δημοκρατία, αλλά, από την ανεξαρτησία της το 1991 και μετά, οι εντάσεις με τη Ρωσία αυξήθηκαν μέχρι την κορύφωσή τους το 2014 με μια φιλοδυτική επανάσταση. Στον απόηχο της, η Μόσχα προσάρτησε τη χερσόνησο της Κριμαίας, στον νότο, και έκτοτε υποστηρίζει αυτονομιστές αντάρτες στα ανατολικά, σε μια σύγκρουση που συνεχίζεται ακόμα και που έχει στοιχίσει τη ζωή σε περισσότερους από 14.000 ανθρώπους.

Ρωσία - Ουκρανία: Τι συμβαίνει τώρα. Το άρθρο του Πούτιν

Σήμερα, οι εντάσεις έχουν κλιμακωθεί και πάλι, αυτή τη φορά με τον φόβο μιας μεγάλης ρωσικής εισβολής. Αν κάποιος λοιπόν θέλει να καταλάβει τι συμβαίνει πρέπει να ανατρέξει στην ιστορία των δυο χωρών και σε ένα άρθρο 5.000 λέξεων που δημοσίευσε τον Ιούλιο ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν, με τίτλο «Αναφορικά με την ιστορική ενότητα Ρώσων και Ουκρανών». Ο Πούτιν, που περιέγραψε την κατάρρευση της ΕΣΣΔ ως «τη μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του 20ού αιώνα» έχει επανειλημμένα υποστηρίξει πως η Ουκρανία αδίκως κληρονόμησε ιστορικά τμήματα της Ρωσίας κατά την πτώση της ΕΣΣΔ.

Το άρθρο αυτό είναι γεμάτο με εκδηλώσεις αιώνιας αγάπης για τους Ουκρανούς –συνδυασμένων με απειλές για βία αν δεν υπάρξει ανταπόκριση. Οι Ουκρανοί παρουσιάζονται και ως αδελφοί εξ αίματος των Ρώσων, αλλά και ως νεοναζιστές.

Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολόντιμιρ Ζελένσκι αστειεύτηκε λέγοντας πως ο Βλαντιμίρ Πούτιν θα πρέπει να έχει πολύ ελεύθερο χρόνο, για να μπορεί να γράψει ένα τόσο μεγάλο άρθρο. Αλλά το περιεχόμενο της έκθεσης του Πούτιν μοιάζει όλο και πιο ανησυχητικό όταν το διαβάσει κανείς παρατηρώντας παράλληλα τις στρατιωτικές κινήσεις στην Μόσχα για μια εισβολή στην Ουκρανία.

Ρωσία - Ουκρανία: Ο πόλεμος του 2014

Ανατρέχοντας στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν, το φθινόπωρο του 2013 υπήρξε αναζωπύρωση της φλόγας των εχθροπραξιών μεταξύ αυτών των δύο χωρών, όταν η ουκρανική κυβέρνηση επρόκειτο να υπογράψει συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση και να μπει σε τροχιά ένταξης. Η εξέλιξη αυτή έθεσε σε κίνδυνο τις σχέσεις τής Ουκρανίας με τη Ρωσία - τον στενότερο σύμμαχο της χώρας και μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της. Ακολούθησαν μαζικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας όταν ο - τότε Πρόεδρος- Βίκτορ Γιανουκόβιτς αποφάσισε -την τελευταία στιγμή- να μην υπογράψει τη συμφωνία. Έπειτα, υποχρεώθηκε σε φυγή στην Κριμαία και στη συνέχεια στη νότια Ρωσία.

Έναν χρόνο μετά, την 1η Μαρτίου 2014, ο Πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντίμιρ Πούτιν, έλαβε την έγκριση του ρωσικού κοινοβουλίου για την αποστολή ρωσικών στρατευμάτων στην Ουκρανία. Τις επόμενες ημέρες, στρατιώτες τού ρωσικού στρατού έθεσαν υπό τον έλεγχό τους το μεγαλύτερο μέρος τής Κριμαίας, ενώ η μεταβατική κυβέρνηση του Κιέβου κήρυξε γενική επιστράτευση, χαρακτηρίζοντας τις ρωσικές ενέργειες ως «κήρυξη πολέμου».

Το τοπικό κοινοβούλιο της Κριμαίας προκήρυξε δημοψήφισμα, στις 16 Μαρτίου 2014, για την αυτονομία της περιοχής ή την ένωσή της με τη Ρωσία. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν, σε ποσοστό… 97%, υπέρ της ένωσης, κάτι που επικυρώθηκε αργότερα, επίσημα. Το αμέσως επόμενο διάστημα η κρίση, όμως, συνέχισε να υφίσταται, με ρωσόφωνες επαρχίες να ζητούν -η μία μετά την άλλη- επίσης ανεξαρτησία ή ένωση με τη Ρωσία. Τον Μάιο τού 2014 εξελέγη νέος Πρόεδρος στην Ουκρανία, ο Πέτρο Ποροσένκο, ο οποίος ανέλαβε καθήκοντα τον επόμενο μήνα. Ακολούθησε ειρηνευτική συμφωνία του 2015 με τη μεσολάβηση της Γαλλίας και της Γερμανίας βοήθησε να τερματιστούν οι μάχες μεγάλης κλίμακας, αλλά οι προσπάθειες για την επίτευξη πολιτικού διακανονισμού απέτυχαν και σποραδικές αψιμαχίες συνεχίζονται κατά μήκος της τεταμένης γραμμής επαφής.

Η κρίση του Αζόφ το 2018

Toν Νοέμβριο του 2018, η Ρωσία εμπόδισε τρία ουκρανικά πλοία να εισέλθουν στη Θάλασσα του Αζόφ μέσω του Στενού του Κερτς, τοποθετώντας ένα τεράστιο εμπορικό πλοίο κάτω από μια γέφυρα που ελέγχει η Μόσχα.  Με πλάτος μόλις 15 χιλιόμετρα ο Πορθμός Κερτς θεωρείται στρατηγικής σημασίας, καθώς ενώνει την Εύξεινο Πόντο με τη Θάλασσα του Αζόφ. Η συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή έχει γίνει πολλές φορές το μήλο της έριδος ανάμεσα σε Ουκρανία και Ρωσία με το τελευταίο γεγονός να εντείνει το ήδη επιβαρυμένο κλίμα μεταξύ των δύο χωρών, από το 2014 οπότε και η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία. Ο συγκεκριμένος πορθμός είναι η δίοδος της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα μέσω της Θάλασσας του Αζόφ, ζωτικής σημασίας καθώς παράσχει πρόσβαση στη Μεσόγειο και ακόμα πιο μακριά.

Ένα στοιχείο κλειδί για την καθιέρωση της ισχύος της Μόσχας στην περιοχή ήταν η κατασκευή της γέφυρας τους Κερτς. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε ότι θα ενσωμάτωνε τη χερσόνησο στο ρωσικό δίκτυο μεταφορών. Εκτός όμως από αυτό το Κρεμλίνο θα μπορούσε να παρακολουθεί και τα πλοία που περνούν από τον Πορθμό Κερτς, δίνοντάς του έτσι τον πλήρη έλεγχο όλων των θαλάσσιων διαδρομών εντός και εκτός της Θάλασσας του Αζόφ. Η απόφαση να ενισχυθεί αυτός ο έλεγχος ήταν που πυροδότησε την ένταση εκείνη ανάμεσα σε Μόσχα και Κίεβο. Οι Ρώσοι ισχυρίστηκαν τότε ότι ουκρανικά πλοία μπήκαν στα ρωσικά χωρικά ύδατα παράνομα, ενώ οι Ουκρανοί έλεγαν ότι τα πλοία τους δεν έχουν κάνει καμία παραβίαση καθώς η περιοχή είναι υπό κοινή κυριαρχία, βάσει του διεθνούς δικαίου.

Η απόσχιση της Ουκρανικής εκκλησίας το 2018

Η αποφασιστικότητα της Ουκρανίας να αποσχιστεί από τη Ρωσία για πάντα αποδείχθηκε όταν το Κίεβο διεμήνυσε ότι επιζητεί την ανεξαρτησία του από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Η Εκκλησία της Ουκρανίας είχε δεσμούς εκατοντάδων ετών με το Πατριαρχείο της Μόσχας, τις δύο τελευταίες δεκαετίες όμως οι σχέσεις είχαν διαρραγεί. Μετά την σύγκρουση στο Στενό του Κέρτς, εντάθηκαν οι φωνές που ζητούσαν ανεξαρτησία. Έτσι, τον Νοέμβριο του 2018, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος έκανε τον Οκτώβριο το πρώτο βήμα, αναγνωρίζοντας την ανεξαρτησία της Εκκλησίας της Ουκρανίας, παρά τις ηχηρές διαμαρτυρίες της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και του Κρεμλίνου.

H εκλογή του Βολοντίμιρ Ζελένσκι

Ο φιλοευρωπαίος και φιλονατοϊκός Ζελένσκι, κωμικός στο επάγγελμα, έγινε το 2015 δημοφιλής στη πατρίδα του χάρη στην τηλεοπτική σειρά «Υπηρέτης του Λαού», στην οποία πρωταγωνιστούσε υποδυόμενος τον ρόλο του προέδρου της χώρας. Τον Μάρτιο του 2018 δημιούργησε πολιτικό κόμμα με όνομα τον τίτλο του σίριαλ, έθεσε υποψηφιότητα και εξελέγη το 2019. Ο Ζελένσκι υποστηρίζει ότι η Ουκρανία θα πρέπει να ορίσει στόχο να βάλει υποψηφιότητα για μέλος του ΝΑΤΟ το 2024 και να υποβάλει αίτηση για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2024.

Τι θέλει να επιτύχει ο Πούτιν;

Στο άρθρο του περασμένου Ιουλίου, ο Πούτιν που συχνά κατηγορείται ότι νοσταλγεί την ΕΣΣΔ, καταδικάζει τους Σοβιετικούς ηγέτες που έβαλαν μια «επικινδυνότατη ωρολογιακή βόμβα» στους δεσμούς μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, όταν έδωσαν σε οποιοδήποτε μέρος της ΕΣΣΔ το δικαίωμα να αποσχιστεί από την ένωση. «Ληστεψαν τη Ρωσία», γράφει οργισμένα ο Ρώσος πρόεδρος και συνεχίζει με μια χαρακτηριστική έκφραση «η Δύση, λέει, παίζει ένα επικίνδυνο πολιτικό παιχνίδι που στόχο έχει να χρησιμοποιήσει την Ουκρανία ως εφαλτήριο κατά της Ρωσίας».

Στη Μόσχα τώρα, ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν πρωταγωνιστεί στην τηλεφωνική διπλωματία. Θέλει πράγματι να εισβάλει στην Ουκρανία; Njet, όχι, λέει σε όλους τους συνομιλητές του, αλλά στη Δύση κανείς δεν τον πιστεύει πραγματικά. Μάλιστα ο Πούτιν έχει τονίσει στον αμερικανό ομόλογό του Τζο Μπάιντεν, αλλά και στον πρόεδρο της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, ότι ο ίδιος θέλει να πιέσει την Ουκρανία να υλοποιήσει δεσμεύσεις, που απορρέουν από τη μέχρι στιγμής συμφωνία για την ειρήνευση στην κοιλάδα του Ντονμπάς. Η Μόσχα έχει εξοργιστεί από δηλώσεις του ουκρανού προέδρου ότι δεν λαμβάνει σοβαρά υπόψη του τη συγκεκριμένη συμφωνία. 

Ο Πούτιν υπενθυμίζει συνεχώς το επίμονο αίτημα της Ρωσίας για «εγγυήσεις ασφαλείας» από το ΝΑΤΟ. Η Μόσχα αισθάνεται να απειλείται από το ΝΑΤΟ και θέλει να αποτρέψει την επέκταση της Ατλαντικής Συμμαχίας στην Ουκρανία. Ήδη τα τελευταία χρόνια τα πολυάριθμα στρατιωτικά γυμνάσια του ΝΑΤΟ, καθώς και οι προμήθειες όπλων στην Ουκρανία από τους Αμερικανούς, αλλά και από άλλες δυτικές κυβερνήσεις, έχουν προκαλέσει εκνευρισμό στους ρώσους στρατιωτικούς. Η αυξημένη στρατιωτική παρουσία στη ρωσική πλευρά των συνόρων θεωρείται μέσο πίεσης για απτά αποτελέσματα στις διαβουλεύσεις περί «εγγυήσεων ασφαλείας».

Τι κερδίζει η Ρωσία από έναν πόλεμο;

Ειδικοί εκτιμούν ότι μία πολεμική αναμέτρηση μόνο μειονεκτήματα θα είχε για τη Ρωσία. Ο Βλάντιμιρ Πούτιν κατηγορεί μάλιστα τις ΗΠΑ ότι χρησιμοποιούν την Ουκρανία ως υποχείριο για να εξυπηρετήσουν δικούς τους γεωπολιτικούς στόχους και να αποσταθεροποιήσουν τη Ρωσία. Αλλά και η Ευρώπη θα επηρεαζόταν από το ωστικό κύμα μίας πολεμικής σύγκρουσης. Ιδιαίτερα για τη ρωσική οικονομία, που βασίζεται σε εξαγωγές πρώτων υλών, οι οικονομικές συνέπειες θα ήταν οδυνηρές. «Ο Πούτιν θέλει να κερδίσει σεβασμό, επιδεικνύοντας στρατιωτική ισχύ» λέει ο Αντρέι Κλεσνίκοφ, ερευνητής στι Carnegie Center της Μόσχας. «Αλλά δεν πρόκειται να κερδίσει κάτι με τον πόλεμο, ούτε να κινητοποιήσει την κοινή γνώμη. Με πόλεμο σίγουρα δεν βελτιώνεται η πιστοληπτική ικανότητα της ρωσικής οικονομίας».

Σε περίπτωση επιθετικής ενέργειας από την πλευρά της Ρωσίας η Δύση απειλεί με σημαντικές κυρώσεις, ιδιαίτερα με ένα «τέλος» για τον αγωγό φυσικού αερίου Nord Stream 2. Σχετικές δηλώσεις έχει κάνει ήδη ο αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, αν και η Γερμανία δεν έχει εκφράσει ξεκάθαρη στάση. Υπό συζήτηση είναι επίσης τιμωρητικά μέτρα της ΕΕ, της Βρετανίας και των ΗΠΑ, που θα εστιάζουν σε ρωσικές τράπεζες ή άλλους κομβικούς κλάδους της οικονομίας. Ένα είδος «πυρηνικής βόμβας» για τη ρωσική οικονομία θεωρείται ο ενδεχόμενος αποκλεισμός από το διεθνές σύστημα διατραπεζικών πληρωμών SWIFT, που όμως θα είχε συνέπειες και για τους δυτικούς εμπορικούς εταίρους της Μόσχας. Για πρώτη φορά πάντως η Δύση απειλεί με μέτρα που θα στρέφονται άμεσα εναντίον ολιγαρχών που διατηρούν προνομιακές σχέσεις με το Κρεμλίνο.

Η στάση των ΗΠΑ

Οι ΗΠΑ έχουν θέσει σε επιφυλακή 8.500 στρατιώτες, οι οποίοι θα είναι έτοιμοι να αναπτυχθούν στην ανατολική Ευρώπη σε περίπτωση εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ταυτόχρονα, έχουν αναφερθεί σε ιδιαιτέρως σκληρές κυρώσεις που θα μπορούσαν να αποκόψουν τη Ρωσία από ηλεκτρονικά αγαθά, αλλά και από προηγμένης τεχνολογίας στρατιωτικό εξοπλισμό. Επιπλέον, υπάρχει η επιλογή να αποκλείσουν πλήρως τη Ρωσία από το διεθνές τραπεζικό σύστημα, πράγμα που οι περισσότεροι αναλυτές αξιολογούν ως απίθανο.

Παρά το γεγονός ότι οι απειλές των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ μοιάζουν ικανές να προκαλέσουν ανησυχία στον Πούτιν, δεν λείπουν και οι αναλύσεις που κρίνουν ότι το Κρεμλίνο θα μπορούσε σύντομα να αισθανθεί εγκλωβισμένο και ανίκανο για υπαναχώρηση, αφού μια τέτοια κίνηση θα συνιστούσε διεθνή παραδοχή αδυναμίας, ενώ παράλληλα όχι απλώς δεν θα κατόρθωνε να διασφαλίσει τον αρχικό στόχο του περιορισμού της εξάπλωσης του ΝΑΤΟ, αλλά θα είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της στρατιωτικής του παρουσίας στην ανατολική Ευρώπη.

Η κρίση Ρωσίας - Ουκρανίας και τι διακυβεύεται για την Ευρώπη 

Οι Times του Λονδίνου τονίζουν ότι οι κινήσεις του Πούτιν απειλούν να διασαλεύσουν την ίδια τη δομή επί της οποίας στηρίχτηκε η ευρωπαϊκή ασφάλεια και ειρήνη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή τη στιγμή, η Ευρώπη εμφανίζεται διχασμένη στην αντίδρασή της, εξαιτίας των επιμέρους σχέσεων των κρατών με τη Ρωσία, αλλά και την ενεργειακή εξάρτησή τους από αυτή. Ταυτόχρονα, το ζήτημα επαναφέρει στο προσκήνιο την περιβόητη «στρατηγική αυτονομία» που απασχολεί την ΕΕ με αυξημένη ένταση μετά το φιάσκο του Αφγανιστάν, χωρίς ωστόσο μέχρι στιγμής να μοιάζει να προσεγγίζει την πραγμάτωσή της. Σε κάθε περίπτωση, καταλήγουν οι Times, η Ευρώπη έχει πολλά περισσότερα να χάσει σε σχέση με τις ΗΠΑ σε περίπτωση επιβολής κυρώσεων στη Ρωσία – και αυτό είναι κάτι που ο Πούτιν γνωρίζει καλά.