QAnon: Ένα χωνευτήρι παράνοιας και ακραίου πολιτικού φανατισμού

Η συνωμοσιολογία αποτελούσε πάντα αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής πραγματικότητας στις ΗΠΑ. Από τη δολοφονία του Τζον Κέννεντι και την τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους μέχρι τη μελέτη εξωγήινης δραστηριότητας στην Area 51 και την προσσελήνωση του ««Απόλλων 11», το Αμερικανικό εκλογικό σώμα περιείχε πάντα ένα ποσοστό ανθρώπων που ήταν πρόθυμοι να πιστέψουν κάθε ακραία εναλλακτική εικασία που αμφισβητούσε την ευρύτερα αποδεκτή ή την επιστημονική εκδοχή κρίσιμων σημείων της ιστορίας.

Τίποτα όμως από τα παραπάνω δεν πλησίασε ποτέ στις εξωφρενικές ακροβασίες που εκφράζει η θεωρία συνομωσίας QAnon, ένα τέρας που μεγαλώνει επικίνδυνα στα δεξιά του Ρεπουμπλικανικού κόμματος από το 2017, και που κάνει σταδιακά αισθητή την παρουσία του στην Ευρώπη. 

Τι είναι και πως προέκυψε το QAnon

Είναι μάλλον δύσκολο να χωρέσει τόση παράνοια σε έναν ορισμό. Σύμφωνα με το QAnon, υπάρχει μια μυστική σέχτα πανίσχυρων σατανιστών παιδόφιλων, οι οποίοι ελέγχουν ένα δαιδαλώδες παγκόσμιο δίκτυο εμπορίου παιδικού σεξ, συνωμοτώντας παράλληλα εναντίον του Ντόναλντ Τραμπ – ο οποίος αποτελεί τον ορκισμένο εχθρό τους και τον μόνο που μπορεί να τους νικήσει. Βασικό σημείο στη θεωρία είναι και η «Καταιγίδα» η οποία ορίζεται ως η μέρα που ο Τραμπ θα προχωρήσει σε μαζικές συλλήψεις και εκκαθαρίσεις της σέχτας, πετυχαίνοντας την εξάλειψη της. Χωρίς καμία υπερβολή, αυτές αποτελούν τις δύο βασικές προϋποθέσεις της συνομωσίας, ενώ στη σέχτα υποτίθεται πως συμμετέχουν τόσο «συστημικοί» πολιτικοί όπως ο Μπαράκ Ομπάμα, ο Τζο Μπάιντεν, η Χίλαρι Κλίντον, όσο και Χολιγουντιανοί ηθοποιοί όπως ο Τομ Χανκς – αλλά και οικονομικοί παράγοντες σαν τον Τζορτζ Σόρος.

Το QAnon γεννήθηκε στο ίντερνετ, όπως οι περισσότερες σύγχρονες θεωρίες συνομωσίας. Τον Οκτώβριο του 2017, κάποιος με το ψευδώνυμο “Q” πόσταρε στο 4chan – σαν υψηλός μυστικός αξιωματούχος της Αμερικανικής Κυβέρνησης με πλήρη πρόσβαση στα δεδομένα της εθνικής ασφάλειας – αναλύοντας τους στόχους των εσωτερικών εχθρών της Κυβέρνησης Τραμπ. Στα ίδια φόρουμ ξεκίνησαν και οι συζητήσεις για το “Deep State” που υποτίθεται πως προσπαθούσε να καθαιρέσει τον Τραμπ από την Προεδρία υπό τον έλεγχο της σέχτας, οι οποίες πολύ σύντομα επεκτάθηκαν σε μεγαλύτερες πλατφόρμες όπως το Facebook και το Twitter. Το QAnon αποτελεί ουσιαστικά ένα παρακλάδι της διαδικτυακής εναλλακτικής δεξιάς στα πλευρά του Ρεπουμπλικάνων που θέριεψε μετά την ίδρυση του κινήματος του Tea Party το 2009,  ενώ στα πλαίσια της γεννήθηκε και η συνομωσία πως ο Μπαράκ Ομπάμα δεν είχε γεννηθεί στις ΗΠΑ και άρα δε μπορούσε να είναι Πρόεδρος – πάνω στην οποία ο Τραμπ έχτισε την πολιτική του καριέρα.

Ένα χωνευτήρι παράνοιας

Το QAnon θα ήταν εξίσου – αν όχι περισσότερο – γελοίο με τις υπόλοιπες κοινότυπες θεωρίες συνωμοσίας, αν δεν ήταν παράλληλα τόσο επικίνδυνο. Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι πως αποτελεί ουσιαστικά μια μαζική πλατφόρμα πολιτικού φανατισμού, ο οποίος δε στηρίζεται σε απολύτως κανένα πραγματικό δεδομένο, αλλά ερμηνεύει κάθε συνθήκη με τρόπο που να εξυπηρετεί το αφήγημα του. Ενδεικτικά, η «Καταιγίδα» γεννήθηκε ως έννοια μετά από ένα σχόλιο του Τραμπ τον Οκτώβριο του 2018, στο οποίο είχε πει απλώς πως επικρατούσε «η ησυχία πριν την καταιγίδα». Αυτή η απόλυτη κοινοτυπία – που αποτελεί σταγόνα στον ωκεανό αμετροέπειας του Τραμπ – έδωσε το έναυσμα για έναν συνομωσιολογικό παροξυσμό, αποδίδοντας στον Ρεπουμπλικάνο Πρόεδρο το στάτους του μεσσία που προετοιμάζει την ημέρα της κρίσης. Σαφώς, το QAnon δε θρέφεται μόνο από την επικαιρότητα, αλλά και από κάθε άλλη συνομωσιολογική αφορμή· ενδεικτικά, οι οπαδοί του πιστεύουν πως ο Κιμ Γιογκ Ουν αποτελεί μαριονέτα της CIA, πως η Άνγκελα Μέρκελ είναι εγγονή του Χίτλερ αλλά και πως κάθε ένοπλη επίθεση σε Αμερικανικά σχολεία αποτελεί προβοκάτσια της σέχτας ώστε να εξυπηρετηθεί η ατζέντα της και να ισχυροποιηθεί η θέση της.

Η παρερμήνευση των πάντων αποτελεί υπαρξιακή λειτουργία του QAnon. Τόσο τα ποστ του “Q”, όσο και των πιστών της θεωρίας – ή “bakers” – είναι γεμάτα ασάφειες και λογικά άλματα, τα οποία όμως συνθέτουν μια εναλλακτική «πραγματική» πραγματικότητα, την αλήθεια της οποίας μόνο το QAnon κατέχει, ακριβώς επειδή παρέχει μια ελευθερία ερμηνείας. Με άλλα λόγια, το QAnon έχει εξελιχθεί ουσιαστικά σε ένα καταφύγιο οργισμένων ημιπαρανοϊκών, οι οποίοι βρήκαν τη δυνατότητα να συνθέσουν μια ψυχολογία όχλου προβάλλοντας τις ατομικές τους συνομωσιολογικές ασυναρτησίες, ψάχνοντας να συγκρουστούν με τις «ελίτ» που κυβερνάνε τον κόσμο – και οτιδήποτε άλλο τους ενοχλεί. Άλλωστε, η παράμετρος της παιδοφιλίας και του εμπορίου παιδικού σεξ λειτουργεί εξαγνιστικά για τους οπαδούς του QAnon αλλά και καταγγελτικά για όποιον διαφωνεί μαζί τους· αυτή η διεστραμμένη λογική ορίζει πως αν δε συντάσσεσαι με το αφήγημα του QAnon, τότε είσαι συνυπεύθυνος για τις σεξουαλικές ακολασίες της σέχτας που πολεμάει τον Τραμπ, και κάθε συζήτηση σταματάει εκεί – ενώ είσαι παράλληλα και σατανιστής.

Οι πρακτικές προεκτάσεις

Το κρίσιμο στοιχείο είναι πως το QAnon ξεπερνά τα όρια του πληκτρολογίου και βρίσκει πλέον πολιτική έκφραση. Ενδεικτικά, εναλλακτικοί δεξιοί σχολιαστές και θιασώτες του Τραμπ, όπως ο Σον Χάνιτι και ο Άλεξ Τζόουνς, έχουν προωθήσει θεωρίες του QAnon – ενώ συγκεκριμένα ο Τζόουνς έχει υποστηρίξει πως έχει προσωπική επαφή με τον “Q”. Δεν είναι τυχαίο πως σε πολλές ομιλίες του Τραμπ, έχουν εμφανιστεί υποστηρικτές με διακριτικά του QAnon ενώ στα πλαίσια των εκλογών του 2020 πολλές εταιρίες θησαύρισαν πουλώντας σχετικό merchandise. Ο ίδιος ο Τραμπ έχει αρνηθεί οποιαδήποτε γνώση πάνω στο θέμα, αναγνωρίζοντας όμως πως οι οπαδοί της συνομωσίας αγαπάνε εκείνον αλλά και τις ΗΠΑ.

Παράλληλα, το QAnon έχει μεγαλώσει στα social media. Όπως είπε ο πρώην αναλυτής του FBI, Ντάνιελ Τζόουνς, παρά τις προσπάθειες των κολοσσών της Silicon Valley, «η δραστηριότητα των οπαδών του QAnon στο διαδίκτυο είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί, κάτι που υποβαθμίζει την εμπιστοσύνη πολλών πολιτών στους θεσμούς»· πράγματι, ενώ μεγάλες πλατφόρμες όπως το Facebook, το Twitter και το Reddit έχουν καταφέρει να περιορίσουν την εξάπλωση του φαινομένου σε μεγάλο βαθμό, οι οπαδοί του έχουν δείξει προσαρμοστικότητα μετακομίζοντας σε λιγότερο – ή και καθόλου – ελεγχόμενες πλατφόρμες.

Το μομέντουμ του QAnon επιβεβαιώθηκε στις εκλογές του 2020. Πέρα από την αμέριστη στήριξη στον Τραμπ, η συνομωσία μετράει πλέον δύο εκπροσώπους στο Κογκρέσο, με τις Μάρτζορι Τέιλορ-Γκριν από τη Τζώρτζια και τη Λόρεν Μπόεμπερτ από το Κολοράντο να εκλέγονται με τους Ρεπουμπλικάνους. Παρότι και οι δύο έχουν προσπαθήσει πλέον να αποστασιοποιηθούν από το QAnon, προεκλογικά έπαιξαν πολύ με τις ασυναρτησίες του καταφέρνοντας να κερδίσουν τις έδρες τους. Παράλληλα, και οι δύο εκλέχθηκαν σε εκλογικά διαμερίσματα της υπαίθρου δύο πολιτειών που ψήφισαν στο σύνολο τους τον Τζο Μπάιντεν για Πρόεδρο, κάτι που αποτελεί άλλη μια ένδειξη σχετικά με την πολιτική και πολιτισμική απόσταση ανάμεσα στα αστικά κέντρα και την ύπαιθρο πολλών πολιτειών.

Πάντως, η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση έχει προσπαθήσει να ελέγξει την εξάπλωση του φαινομένου. Τον Οκτώβριο, το Κογκρέσο ψήφισε με 371 ψήφους υπέρ της καταδίκης της συνομωσίας, καλώντας τους πολίτες να απορρίπτουν αβάσιμες θεωρίες που καλλιεργούν το μίσος· μόλις 18 βουλευτές ψήφισαν εναντίον, ενώ ένας ψήφισε παρών. Αντίστοιχα, το FBI θεωρεί το QAnon ως πιθανή απειλή εσωτερικής τρομοκρατίας – με τους πιστούς της θεωρίας, βέβαια, να ερμηνεύουν αυτή την απόφαση ως απόδειξη της συνομωσίας. Σε κάθε περίπτωση όμως, οι δράσεις του Κογκρέσου, όσο και του FBI εναντίον του QAnon αποδεικνύουν τη δυναμική του – αλλά και τη δυνητική επικινδυνότητα του. 

Η εισβολή στην Ευρώπη και το μέλλον 

Κάπως ανησυχητικά, το QAnon έχει περάσει πλέον τον Ατλαντικό. Με τη δεκαετία του λαϊκισμού να έχει αφήσει νωπές μνήμες, βαθιές πληγές και εκατομμύρια απογοητευμένους αντισυστημικούς λαϊκιστές, το QAnon χρησιμοποιεί ως όχημα τον Covid-19 και την άποψη πολλών πως αποτελεί μια φτιαχτή πανδημία που στόχο έχει την υποδούλωση, τον έλεγχο και την παρακολούθηση των πολιτών, είτε μέσω των περιοριστικών μέτρων, είτε του εμβολιασμού. Παράλληλα, παρότι ακόμα δεν έχει υπάρξει κάποια ξεκάθαρη πολιτική έκφραση της θεωρίας στην Ευρώπη, το QAnon δείχνει πως αποκτά δημοφιλία στη Γερμανία, όπου η εναλλακτική δεξιά της χώρας έχει ορίσει από καιρό τη Μέρκελ ως τον απόλυτο εχθρό, ενώ περιορισμένα περιστατικά έχουν παρατηρηθεί σε Γαλλία, Ολλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο.

Το κρίσιμο ερώτημα αφορά το μέλλον της απήχησης της συνομωσίας. Η ήττα του Ντόναλντ Τραμπ στις εκλογές, τα διαφαινόμενα εμβόλια κατά του Covid-19, τα μέτρα αποτροπής τόσο σε κυβερνητικό όσο και σε εταιρικό επίπεδο – σε ό,τι αφορά τα social media – αλλά και οι αμέτρητες αποτυχημένες προβλέψεις του “Q” και των ακολούθων του ίσως θα ανακόψουν τη φόρα της εξωφρενικότερης θεωρίας συνομωσίας της ιστορίας. Όμως, το γεγονός πως εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες βρήκαν καταφύγιο στο QAnon είναι ανησυχητικό· στο τέλος της ημέρας, το QAnon αποτελεί τερατογένεση της λαίλαπας του λαϊκισμού που σάρωσε τη Δύση τα τελευταία χρόνια, και τον οποίο πρέπει να περιορίσουν όσο είναι δυνατό τόσο οι Ρεπουμπλικάνοι – και οι Δημοκρατικοί – στις ΗΠΑ, όσο και τα Ευρωπαϊκά πολιτικά συστήματα. Όπως έχουμε πει ξανά, η φιλελεύθερη δημοκρατία απειλείται από μέσα.