Χάμερσταϊν, Ή περί ιδιορρυθμίας

Ο Κουρτ φον Χάμερσταϊν ήταν ο επικεφαλής του γερμανικού επιτελείου στρατού λίγο πριν και έως την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Αριστοκρατικής καταγωγής, μολαταύτα φιλελεύθερων πεποιθήσεων, αποστασιοποιήθηκε από το ναζιστικό καθεστώς και φέρεται αναμεμειγμένος σε μια ατελέσφορη απόπειρα ανατροπής του Χίτλερ. Οι δε κόρες του ήταν κομμουνίστριες που συνδέονταν με Εβραίους διανοούμενους που συμμετείχαν στην Αντίσταση (στους οποίους μάλιστα παρέδιδαν μυστικά στρατιωτικά έγγραφα), ενώ οι γιοι του πήραν μέρος ενεργά στη δολοφονική απόπειρα κατά του Χίτλερ τον Ιούλιο του 1944. Την ιστορία αυτής της ιδιόρρυθμης οικογένειας αφηγείται σε τούτο το βιβλίο του ο 81χρονος πλέον Χανς Μάγκνους  Έντσενμπέργκερ, γνωστός μας κυρίως χάρη σε κείνο το «Σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας» – το πιο συγκλονιστικό κείμενο για τον Ισπανικό εμφύλιο που έχω υπόψη μου, κι ας με συμπαθά ο Όργουελ.

Ο Εντσενμπέργκερ δεν είναι ιστορικός. Ούτε όμως και ακραιφνής συγγραφέας μυθοπλασίας. Είναι μυθ-ιστοριογράφος. Αλλιώς, κάνει δημιουργικό ιστορισμό, για να θυμηθούμε τον Δημήτρη Γληνό. Χρησιμοποιεί τα εργαλεία της ιστοριογραφίας προς όφελος της μυθοπλασίας. Ό,τι διαβάζουμε σχετικά με την οικογένεια Χάμερσταϊν μας παραδίδεται από ιστορικά ντοκουμέντα, σωζόμενα έγγραφα, επιστολές, φωτογραφίες κ.λπ. Ανάμεσά τους παρεμβάλλονται οι υποθετικές –μεταθανάτιες τις αποκαλεί και ο ίδιος– συνεντεύξεις του συγγραφέα με μέλη της οικογένειας και άλλους πρωταγωνιστές της ιστορίας, από τον Χίντεμπουργκ και τον Σλάιχερ έως τον Τουχασβίλι και τον Βοροσίλοφ. Με το τρικ αυτό, θέτει τους χαρακτήρες του σε ρόλο υποκειμένου και δίνει ζωντάνια στην αφήγησή του. 

Τα οργανικά στοιχεία της αφήγησης του Εντσενμπέργκερ είναι αρχιτεκτονικά δομημένα και είναι διακριτά χωρισμένα. Μεταμοντέρνες τεχνικές; Όχι δα. Παλιές και δοκιμασμένες. Ο συγγραφέας οργανώνει το υλικό του παρατακτικά, παραθέτει τα στοιχεία του ως χωρία ειρημένα, σύμφωνα με την ηροδότεια μέθοδο.

Η ιστορία ωστόσο της οικογένειας των Χάμερσταϊν είναι απλώς η πρόφαση. Μέσα από αυτήν ο Εντσενμπέργκερ ιχνηλατεί την ιστορία της πατρίδας του την περίοδο ανάμεσα στους δύο Μεγάλους πολέμους. Διερευνά τη σχέση της με τις άλλες χώρες της δυτικής Ευρώπης την επαύριον της συνθήκης των Βερσαλλιών, εξετάζει τη διαλεκτική μεταξύ της Γερμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης (από την εποχή του Λένιν εώς το σύμφωνο μη επίθεσης Ρίπεντροπ-Μολότοφ), ασκεί κριτική στην ατομικιστική ηθική που επικρατούσε στα χρόνια της περιλάλητης δημοκρατίας της Βαϊμάρης ως μία από τις αιτίες που εξέθρεψαν τη μετέπειτα ναζιστική θηριωδία και στηλιτεύει για τον ίδιο λόγο την αγγλογαλλική αδράνεια απέναντι στον Χίτλερ. Ο συγγραφέας στέκει επικριτικός και απέναντι στον κεντρικό ήρωά του, το στρατηγό Κουρτ φον Χάμερσταϊν για τη δική του αδράνεια. Ήταν ένας από αυτούς που ναι μεν δεν συμπαρατάχθηκαν με τον Χίτλερ, δεν έκαναν όμως και τίποτα για να εμποδίσουν την άνοδό του, όπως θα μπορούσαν.

Η μετάφραση του Κώστα Κοσμά απελευθερώνει τους χυμούς της αφήγησης, όμοια με το νερό της πηγής που ξεσηκώνει τα αρώματα ενός νησιώτικου πολυκαιρισμένου μολτ.    

Χανς Μάγκνους Εντσενμπέργκερ, μτφ. Κώστας Κοσμάς, εκδ. Καστανιώτη, σελ. 320