Πώς το TikTok έκανε best seller ένα βιβλίο τσαρλατάνων

Αν έχετε φάει κάμποσες ώρες σκρολάροντας στο Tik Tok, ίσως να έχετε δει ένα βίντεο από έναν λογαριασμό όπως ο @tybuggyreviews, με πάνω από μισό εκατομμύριο followers που δημοσιεύει αποκλειστικά διαφημιστικά βίντεο που πωλούν προϊόντα μέσω του TikTok Shop.

TikTok: Ο Tarik Garrett και το «Χαμένο Βιβλίο των Βοτανοθεραπειών»

Αυτός ο δημιουργός του Tik Tok, του οποίου ο επαληθευμένος λογαριασμός στο Instagram τον αναφέρει ως Tarik Garrett, χρησιμοποίησε τον λογαριασμό @tybuggyreviews για να προωθήσει στους χρήστες της πλατφόρμας συμπληρώματα διατροφής, οδοντικό νήμα, ακουστικά, μηχανήματα γυμναστικής, οδηγούς μελέτης της Βίβλου, προβιοτικά, φούτερ και ένας Θεός ξέρει τι άλλο – αναγκαίο και αχρείαστο.

Στο TikTok Shop, οι δημιουργοί κερδίζουν προμήθεια για κάθε πώληση που συνδέεται με τον λογαριασμό τους. Τα βίντεο με προϊόντα του Garrett έχουν δεκάδες χιλιάδες προβολές. Μερικά ξεπέρασαν ακόμα και το ένα εκατομμύριο προβολές. Αλλά τίποτα από τον λογαριασμό του δεν σημείωσε τέτοια επιτυχία, όσο το «Χαμένο Βιβλίο των Βοτανοθεραπειών» (στο πρωτότυπο: The Lost Book of Herbal Remedies)

Μέχρι τότε, επρόκειτο για μία μάλλον άγνωστη έκδοση του 2019. Στη συνέχεια θα αποδεικνυόταν ότι επρόκειτο για ένα μάλλον αναξιόπιστο βιβλίο, αλλά...

«Τώρα καταλαβαίνω γιατί προσπαθούν να καταργήσουν το Tik Tok. Αυτό εδώ το βιβλίο; Αυτό το βιβλίο με τα φυτικά φάρμακα; Απλώς δεν θέλουν να το δούμε», ακούγεται να λέει ο Garrett στην αρχή ενός βίντεο του Shop, αναφερόμενος στον νέο νόμο των ΗΠΑ που απαιτεί από την κινεζική μητρική εταιρεία του TikTok είτε να πουλήσει την εφαρμογή είτε να αντιμετωπίσει σοβαρούς περιορισμούς και απαγορεύσεις.  

Η μητρική εταιρεία του Tik Tok αμφισβητεί δικαστικά τον νόμο, υποστηρίζοντας ότι οι νομοθέτες που επικαλούνται ανησυχίες για την εθνική ασφάλεια ως λόγο για να περάσουν το νομοσχέδιο δεν υποστήριξαν επαρκώς γιατί οι ανησυχίες αυτές θα πρέπει να υπερισχύουν της Πρώτης Τροποποίησης (του Αμερικανικού Συντάγματος). Βέβαια, η μαύρη αλήθεια είναι ότι ο νόμος δεν λέει κάτι για το συγκεκριμένο βιβλίο, αλλά η συνέχεια έχει ενδιαφέρον.  

Ο Garrett δημοσίευσε την προσφορά του για το βιβλίο στις 15 Απριλίου. Μέχρι τις 7 Μαΐου, το βίντεο είχε περισσότερες από 16 εκατομμύρια προβολές. Ο Garrett άνοιξε το βιβλίο και έδειξε σελίδες με τις συστάσεις του, προτρέποντας τους χρήστες να κάνουν screenshots και να αγοράσουν ένα δικό τους αντίτυπο πριν να είναι πολύ αργά (τύπου «δείτε το πριν το κατεβάσουν», που θα λέγαμε και εμείς εδώ). Ωστόσο, την τελευταία φορά που ο Garret το έκανε αυτό, φρόντισε η κάμερα να ζουμάρει σε μία λίστα   

Η κάμερα παρέμεινε σε μια λίστα με φυτά που, όπως ισχυριζόταν το βιβλίο, ήταν θεραπείες για τον καρκίνο (!), τον εθισμό στα ναρκωτικά, τις καρδιακές παθήσεις και τον έρπη...

Μέσα σε λίγες μέρες, η διαφήμιση του βιβλίου έστεψε αυτή την άτυπη διαφημιστική καμπάνια με απόλυτη επιτυχία: για την ακρίβεια με περισσότερες από 60.000 πωλήσεις στο TikTok Shop. Για να γίνουν κατανοητά τα μεγέθη, ας πούμε εδώ ότι για να μπει ένα βιβλίο στη λίστα με τα best sellers απαιτούνται πωλήσεις 5.000 – 10.000 αντιτύπων μέσα σε μία εβδομάδα.

Και το ενδιαφέρον για το βιβλίο δεν περιορίστηκε στο περιβάλλον του Tik Tok – σχετικές αναζητήσεις υπήρχαν και στη Google, ενώ ας σημειωθεί ότι την Τετάρτη 8 Μαΐου το βιβλίο με τα... βότανα βρισκόταν στην 10η θέση της λίστας best seller της Amazon για τα βιβλία, και εμφανιζόταν προς την κορυφή της κατάταξης των best seller τις τελευταίες τρεις εβδομάδες.

Εκπρόσωπος του TikTok που ρωτήθηκε αναφορικά με τη φρενίτιδα που έχει προκύψει με αυτό το πόνημα, εξήγησε ότι βίντεο που παραπέμπουν σε προϊόντα του Shop πρέπει να συμμορφώνονται τόσο με τις κατευθυντήριες γραμμές της κοινότητας, οι οποίες απαγορεύουν την ιατρική παραπληροφόρηση, όσο και με τις πολιτικές του Shop, οι οποίες δεν επιτρέπουν παραπλανητικό περιεχόμενο. Όπως διευκρίνισε ο ίδιος, αν ένα βίντεο παραβιάζει μόνο τις πολιτικές του Shop, , απλά θα αφαιρέσουν το σύνδεσμο προς το Shop αλλά θα διατηρήσουν το περιεχόμενο. Εάν ωστόσο παραβιάζει τις κατευθυντήριες γραμμές της κοινότητας, το βίντεο «κατεβαίνει».

Στην περίπτωση του βιβλίου με τα «θαυματουργά» βότανα, οι παραβιάσεις της πολιτικής της πλατφόρμας ήταν πολλές και το βίντεο που μακάριζε όλο αυτό το «δείτε το πριν το κατεβάσουν» τελικά και δικαίως «κατέβηκε».

Το TikTok και το ηλεκτρονικό εμπόριο

Το TikTok –ο αλγόριθμός του για την ακρίβεια– εδώ και καιρό είναι εξπέρ στο να «μαντεύει» τι μπορεί να θέλουν να δουν οι χρήστες του, αλλά όχι και τοσο εξπέρ στο να βγάζει χρήματα από αυτό το κολπάκι.

Όταν η πλατφόρμα λάνσαρε τη λειτουργία Shop στις Ηνωμένες Πολιτείες το περασμένο φθινόπωρο, η σελίδα For You μετατοπίστηκε, προωθώντας το ένα βίντεο μετά το άλλο, όπως αυτά που έκανε ο @tybuggyreviews, με την ελπίδα ότι οι χρήστες της θα αρχίσουν να αγοράζουν τα προϊόντα που γίνονται viral απευθείας από το κατάστημά τους.

Το αποτέλεσμα ήταν τελικά να δημιουργηθεί ένα For You Page, μία σελίδα για τον χρήστη δηλαδή που κατακλυζόταν από συνεχείς διακοπές τυχαίων διαφημίσεων (διάφορων προϊόντων).

Οι διαφημίσεις του Shop που βλέπει ο χρήστης, όπως και μεγάλο μέρος του περιεχομένου που του προωθούνται στο TikTok, είναι εξατομικευμένες, αν και τα προτειν όμενα επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από την αναζήτηση βάσει των ενδιαφερόντων του χρήστη. Το αποτέλεσμα; Η μητρική εταιρεία να βγάζει χρήματα από τις πωλήσεις στο ηλεκτρονικό κατάστημα, πωλήσεις, όως, που προέρχονται από δημιουργούς που προωθούν θρασύτατα fake «θεραπείες» για τον καρκίνο και θεωρίες συνωμοσίας. Κανένα πραγματικό κέρδος, λοιπόν.

Όπως και το Shadow Work Journal, ένα βιβλίο εργασίας που έγινε σούπερ viral στο TikTok Shop πριν από μερικούς μήνες ως εργαλείο ψυχικής υγείας –παρά την αμφίβολη αποτελεσματικότητά του– το The Lost Book of Herbal Remedies είναι μέρος ενός κύματος δημιουργών που έχουν γίνει διάσημοι (κάποτε και πλούσιοι) από το νέο εύπιστο κοινό της πλατφόρμας.

Πρακτικά, τα βίντεο του ηλεκτρονικού καταστήματος του Tik Tok έχουν γίνει ένα είδος «παράθυρου» για την παραπληροφόρηση πάνω σε θέματα υγείας. Αυτό βρίσκει απολύτως σύμφωνο τον Evan Thornburg, ειδικό σε θέματα βιοηθικής, ο οποίος ερευνά την παραπληροφόρηση αναφορικά με την υγεία.

Συνταγή παραπληροφόρησης με την υπογραφή του TikTok

Το «Χαμένο Βιβλίο των Βοτανοθεραπειών» έχει ενώσει σχεδόν σατανικά δύο πυλώνες της παραπληροφόρησης: από τη μία ένα πόνημα γεμάτο παραπλανητικές πληροφορίες και ισχυρισμούς για την υγεία και από την άλλη το ανεξάντλητο viral μίας πλατφόρμας που με ένα βίντεό της μπορεί να διαδώσει μια είδηση, μια δήλωση, ένα πρόσωπο, ένα έργο στα πέρατα του κόσμου.

Το να ισχυρίζεται κανείς ότι κρατά στα χέρια του σελίδες γεμάτες θαυματουργά γιατροσόφια που κανονικά φυλάσσονται κρυμμένες στη «βιβλιοθήκη του Βατικανού» και να το διαφημίζει μέσω αυτής της super viral πλατφόρμας μπορεί και να αποβεί θανάσιμη ιδέα για εκατομμύρια ανθρώπους που θα πιστέψουν αυτές τις επικίνδυνες ανοησίες.

Πόσω μάλλον να διαφημίζει κανείς αυτό το βιβλίο σαν σπάνιο ή για χρόνια εξαφανισμένο – αν και μία προσεκτική αναζήτηση θα αποδείξει ότι οι συνταγούλες με τα βότανα πωλούνταν εδώ και χρόνια στα βιβλιοπωλεία, αλλά το φιδεμπόριο δεν καταλαβαίνει από τέτοιες λεπτομέρειες.

Πώς ανακόπτεται το ξέφρενο virality του TikTok

Το ωραιότερο; Το βιβλίο των 300 σελίδων περιέχει μια δήλωση αποποίησης ευθύνης που σημειώνει ότι προορίζεται για να «παρέχει πληροφορίες σχετικά με τη φυσική ιατρική και τις θεραπείες που οι άνθρωποι έχουν χρησιμοποιήσει στο παρελθόν», ότι δεν αποτελεί ιατρική συμβουλή και ότι ορισμένες από τις «θεραπείες και τις συνταγές βοτάνων που βρίσκονται μέσα σε αυτό δεν συμμορφώνονται με τις οδηγίες του FDA».

Ο κατάλογος των παθήσεων που περιλαμβάνει το βιβλίο περιλαμβάνει προτεινόμενες θεραπείες για τον καρκίνο, για διάφορα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, για διαταραχές της ψυχικής υγείας και πεπτικά προβλήματα, μεταξύ πολλών άλλων. Στις σελίδες του, το αναγνωστικό κοινό εντοπίζει και ένα κεφάλαιο «επείγουσας ιατρικής» που περιλαμβάνει φυτικές θεραπείες για σοβαρές ιατρικές καταστάσεις όπως η εσωτερική αιμορραγία και η δηλητηρίαση.

Κάπου εκεί εντοπίζεται και ένα λήμμα που ίσως έχετε δει να «τρέχει» στα βίντεο του Tik Tok και αφορά την  ουσία Ashwagandha που βάσει των ψευδών ισχυρισμών του βιβλίου έχει την ιδιότητα να «σκοτώνει ... καρκινικά κύτταρα». Πού το βασίζει αυτό ο συλλέκτης όλων αυτών των συνταγών; Γίνονται αναφορές σε μία «έρευνα», παραπομπές για την οποία δεν υπάρχουν, ενώ παρά τις έρευνες που έχουν γίνει σε τρωκτικά, οι ίδιες αυτές μελέτες δεν έχουν επιχειρηθεί ακόμη σε ανθρώπους.

Η Nicole Apelian, μία από τις συγγραφείς του βιβλίου, δεν απάντησε σε ερωτήσεις δημοσιογράφων και μετά την παραφροσύνη που προέκυψε με το βιβλίο. Το βιογραφικό της στο TikTok ενθαρρύνει τους 17.000 followers της εκεί να την επισκεφθούν (και) στο Instagram, όπου έχει (άλλους) 100.000 followers. Η Apelain διευθύνει επίσης το Nicole's Apothecary, ένα κατάστημα βοτάνων που αναφέρεται στο βιβλίο, το οποίο πουλάει μερικά από τα βάμματα που συνιστά. Επίσης, πουλάει συνδρομές σε μια διαδικτυακή «Ακαδημία» για τους οπαδούς του βιβλίου της και διαφημίζει τις –επί πληρωμή– διαλέξεις της και τα σεμινάριά της.

Ναι, αλλά τι φταίει για την τόσο εύκολη διάδοση τέτοιων μηνυμάτων; Δεν οφείλεται μόνο στο virality του Tik Tok ή στον «επιθετικό» αλγόριθμο του που διαδίδει τέτοιες θεωρίες συνωμοσίας σαν τη φωτιά. Είναι η ανάγκη του κοινού να πιστέψει σε... θαύματα που κάνει τη μεγαλύτερη ζημιά. Και αυτή είναι η πρόκληση που έχουν να αντιμετωπίσει οι επικεφαλής της χάραξης πολιτικής στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης είτε μιλάμε για ανθρώπινο παράγοντα είτε για εργαλεία Τεχνητής Νοημοσύνης που αποτρέπουν την εξάπλωση τέτοιων συνωμοσιολογικών θεωριών.

ΠΗΓΗ: Vox.com