Μπορούμε να βοηθήσουμε με απλό τρόπο άτομα με ΔΕΠ-Υ; H ψυχολόγος Δέσποινα Δρανδάκη μας εξηγεί

«Ερωτεύτηκα. Σε καταλαβαίνω, αν έχεις ΔΕΠ-Υ πιθανότατα όταν ερωτεύεσαι, ερωτεύεσαι πολύ», «Εσύ ποσά χόμπι έχεις παρατήσει;», «6 συμπεριφορές που αν έχεις ΔΕΠ-Υ πιθανόν να αναγνωρίσεις», «ΔΕΠ-Υ και παράλυση» αυτά είναι μόνο μερικά από τα βίντεο που θα δεις στον λογαριασμό της Δέσποινας Δρανδάκη στο ΤikTok. Η Δέσποινα είναι ψυχολόγος με εξειδίκευση στη νευροδαφορετικότητα. Όταν δεν κάνει συνεδρίες, δημιουργεί μικρά δραματοποιημένα στιγμιότυπα για την ψυχική υγεία και την καθημερινότητα των ανθρώπων με ΔΕΠ-Υ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με Υπερκινητικότητα που επηρεάζει τον τρόπο συμπεριφοράς ενός ανθρώπου) με απλό, κατανοητό, ευχάριστο τρόπο και μπόλικο χιούμορ, αλλά και πλούσιο υλικό σχετικά με τις σχέσεις και τα όρια, συγκεντρώνοντας έτσι, πάνω από 25 χιλ. ακολούθους στα social media της.

Δέσποινα Δρανδάκη: Η viral ψυχολόγος του TikTok μιλάει για τη ΔΕΠ-Υ 

Σπούδασε στη Θεσσαλονίκη αλλά τώρα έχει επιστρέψει στο νησί της, την Κρήτη και ζει στο Λασίθι. Στον ελεύθερο της χρόνο θα την δεις πιθανότατα να ασχολείται με τη φωτογραφία, τον πηλό, το θέατρο και φυσικά τα ταξίδια. Όνειρο της είναι να εξερευνήσει την Ασία και τις γεύσεις της.

Το προφίλ της στο TikTok δημιουργήθηκε πριν από δύο χρόνια, κυρίως από περιέργεια. Ήθελε να δει τι συμβαίνει εκεί, όπως μου λέει. «Προς έκπληξή μου, βρέθηκα σε ένα μέρος του αλγορίθμου όπου οι άνθρωποι μιλούσαν ανοιχτά για την ψυχική υγεία. Κινητοποιήθηκε κάτι μέσα μου, ήθελα κι εγώ να πάρω μέρος σε αυτήν την κουβέντα. Ήταν απόγευμα, λοιπόν, πριν περίπου δύο χρόνια, όταν ακυρώθηκε ένα ραντεβού. Αυθόρμητα άνοιξα το κινητό, έφτιαξα το πρώτο βίντεο και το ανέβασα. Όταν ξαναμπήκα, είχε ήδη γίνει το boom. Αυτό αποτέλεσε σημαντική ώθηση για να συνεχίσω, κι έτσι κι έκανα. Σήμερα έχουμε δημιουργήσει μια υπέροχη κοινότητα νευροδιαφορετικών ανθρώπων που μεγαλώνει διαρκώς».

Το TikTok αγαπά τον ρεαλισμό, το λεγόμενο unmasking. Αυτό της έδωσε την άνεση να ανοίξει εκεί το θέμα της νευροδιαφορετικότητας. Επιπλέον, είναι μια πλατφόρμα που προσφέρει, ιδιαιτέρως, ελκυστικά χαρακτηριστικά για άτομα με ΔΕΠ-Υ, όπως κινούμενη εικόνα, αμεσότητα και ταχύτητα. «Η δουλειά μου είναι σημαντική για μένα. Θα την επέλεγα ξανά χωρίς δεύτερη σκέψη. Παρ' όλα αυτά, το να πλησιάζεις καθημερινά τόσο κοντά στις ψυχικές δυσκολίες αποτελεί πρόκληση».

Όταν έχει διάθεση κι έμπνευση, οι ιδέες ρέουν και μπορεί να φτιάχνει βίντεο ασταμάτητα. Αν όμως δεν είναι σε δημιουργική συχνότητα, περιμένει μέχρι να βρίσκεται ξανά. Τα περισσότερα βίντεό της έχουν γυριστεί σε κάποιο μεσημεριανό διάλειμμα ανάμεσα στις συνεδρίες, ενώ ο χρόνος που απαιτείται για κάθε βίντεό της κυμαίνεται από μισή μέχρι και δύο ώρες. «Θέλω κάποιος που επισκέπτεται το προφίλ μου, να φεύγει ελαφρώς ελαφρύτερος. Το μήνυμα που προσπαθώ να μεταδώσω είναι ότι “Δεν πάει τίποτα λάθος με εσένα! Είμαστε όλοι ατελείς, περίεργοι, διαφορετικοί, μοναδικοί, σπουδαίοι”. Τα βίντεο βέβαια με τη μεγαλύτερη απήχηση είναι εκείνα που προκαλούν διχογνωμίες στα σχόλια. Συνήθως, αυτά τα σχόλια εστιάζουν σε αμφιλεγόμενες πτυχές της ΔΕΠ-Υ, αναδεικνύοντας την ανάγκη για διαφοροποίηση μεταξύ της απλής συμπεριφοράς και της διαταραχής. Αυτή η συζήτηση θεωρώ ότι είναι ιδιαιτέρως σημαντική, καθώς συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση και την εκπαίδευση του κοινού σχετικά με τη ΔΕΠ-Υ και τις διαφορετικές της εκφάνσεις.

Τα αγαπημένα μου βίντεο, ωστόσο, είναι τα πρώτα. Εκεί βλέπω τον εαυτό μου παντελώς ανήξερο για το τι θα ακολουθήσει κι αυτό μου δημιουργεί συναισθήματα ευγνωμοσύνης. Μια φορά ένας άνθρωπος με προσέγγισε στον δρόμο, με αποκάλεσε "ΔΕΠ-Υ-να", μου μίλησε για την ιστορία του και με ευχαρίστησε συγκινημένος που τον βοηθάω να καταλάβει τον εαυτό του. Τα μηνύματα που παίρνω μου ζεσταίνουν την καρδιά. Ο κόσμος μου δείχνει ότι εκτιμά τη δουλειά μου και το εισπράττω».

Στα social media, υπάρχει πλούσιο υλικό που εξηγεί τη Διαταραχή Ελλειψης Προσοχής και Υπερκινητικότητας. «Ωστόσο, η υπερπληροφόρηση μπορεί να οδηγήσει σε υπερδιάγνωση. Συνιστώ σε όποιον αναρωτιέται για το εάν έχει ΔΕΠ-Υ να μην κάνει αυτοδιάγνωση, αλλά να απευθυνθεί σε έναν ειδικό. Σήμερα, η παρουσίαση των θεμάτων της ψυχικής υγείας επηρεάζεται σημαντικά από τα κοινωνικά μέσα ενημέρωσης. Το θετικό είναι ότι προάγεται η δημόσια συζήτηση γύρω από τα θέματα ψυχικής υγείας και οι έννοιες που σχετίζονται με αυτή γίνονται πιο κατανοητές. Ωστόσο, στο αντίβαρο βρίσκονται και τα αρνητικά. Υποκύπτοντας στην αίσθηση ότι ανήκουμε σε μια συγκεκριμένη κατηγορία, μπορεί να προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε τις δυσκολίες μας βάσει αυτής της ταυτότητας. Πολλές φορές, εμείς οι άνθρωποι τείνουμε να αναζητάμε απλές απαντήσεις ώστε κάνουμε αυτοδιάγνωση, αλλά αυτό δυνητικά οδηγεί σε παραμέληση τους πραγματικού ζητήματος. Χρειάζεται προσοχή».

Ποιες είναι οι διαφορές ενός ανήλικου και ενήλικα με ΔΕΠ-Υ, την ρωτάω. «Μια κύρια διαφορά είναι το "masking". Το masking αναφέρεται στην πρακτική του να κρύβουμε ορισμένες συμπεριφορές πίσω από άλλες, κοινωνικά πιο αποδεκτές. Συχνό παράδειγμα masking είναι όταν η σωματική υπερκινητικότητα μετουσιώνεται σε εγκεφαλική υπερλειτουργία. Μια ακόμη διαφορά που παρατηρώ, κυρίως από όσους ενήλικες έχουν μπει σε ψυχοθεραπευτική διαδικασία, είναι η αποδοχή. Η αποδοχή αποτελεί ένα σπουδαίο εργαλείο!».

Στο προφίλ της βρίσκεις αναρίθμητα βίντεο με ποικίλο περιεχόμενο που σε ενημερώνει και ταυτόχρονα σε ψυχαγωγεί. Ποια είναι όμως τα 5 πιο «παράξενα» πράγματα που δεν ξέρουμε για τη ΔΕΠ-Υ; «Κάποιος με ΔΕΠ-Υ μπορεί να απολαμβάνει έναν καφέ και στη συνέχεια να πάει για ύπνο. Μπορεί να εκτελεί χρονοβόρες εργασίες σε υπερβολικά σύντομο χρόνο ή να καθυστερεί αδικαιολόγητα σε κάτι απλό. Έχει την ικανότητα να δημιουργήσει προγράμματα ακριβείας, αλλά είναι αδύνατον να τα ακολουθήσει χωρίς κάποια εξωτερική πίεση. Πιθανόν να μη θυμάται τι συζητούσατε πριν ένα λεπτό, αλλά θυμάται λεπτομέρειες που δεν θυμάται κανείς άλλος. Οι γυναίκες με ΔΕΠ-Υ συνήθως καμουφλάρουν σε μεγαλύτερο βαθμό τα συμπτώματά τους».

Και πώς μπορούμε πρακτικά να βοηθήσουμε τα άτομα με ΔΕΠ-Υ στην καθημερινότητά τους με απλούς τρόπους; «Είναι απαραίτητος ο καθορισμός σαφών δομών και προγραμμάτων. Βοηθήστε τους να οργανώσουν τον χωρο τους και τις καθημερινές τους δραστηριότητες με ενα χρονοδιάγραμμα ή μια λίστα εργασιών. Επίσης, η οργάνωση στη διαχείριση των καθηκόντων. Βοηθήστε τους να διαχειρίζονται τις εργασίες τους, θέτοντας προτεραιότητες και χωρίζοντας μεγάλες εργασίες σε μικρότερα, πιο εφικτά βήματα. Επικοινωνία και κατανόηση. Ακούστε προσεκτικά και προσφέρετε κατανόηση. Σεβαστείτε τις διαφορετικές τους ανάγκες και αντιδράσεις στο περιβάλλον. Οι άνθρωποι με ΔΕΠ-Υ έχουν διαφορετική εμπειρία, είναι σημαντικό να μην τους κρίνουμε και να είμαστε ανοιχτοί στο να γνωρίσουμε το βίωμά τους. Η δημιουργία οπτικών υποδείξεων και υπενθυμίσεων είναι εξαιρετική χρήσιμη π.χ. πίνακες ανακοινώσεων και ρολόγια με υπενθυμίσεις για συμβάντα και καθήκοντα. Η προώθηση της υγιεινής ζωής εξίσου. Ενθαρρύνετε την άσκηση, την υγιεινή διατροφή και την ανάπαυλα. Σημαντικό ρόλο παίζει φυσικά και η υποστηρικτική διάθεσή. Οι άνθρωποι με ΔΕΠ-Υ τείνουν να είναι πολυ σκληροί με τον εαυτό τους κι ας μη φαίνεται πολλές φορές. Μην τους κρίνετε κι εσείς, ενθαρρύνετέ τους να βρουν ποιοι είναι στ’ αλήθεια. Είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη την ατομικότητα, κάθε πρόταση και συμβουλή πρέπει να προσαρμόζεται στις διαφορετικές ανάγκες κάθε ατόμου».

Δύο ενήλικες με ΔΕΠ-Υ μιλούν για την καθημερινότητά τους

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητα, δεν εμφανίζεται μόνο στα παιδιά, αλλά και στους ενήλικες. Αυτή η διαταραχή μπορεί να προκαλέσει αναβλητικότητα, αδράνεια, δυσκολία οργάνωσης, αλλά και συναισθήματα όπως άγχος και θλίψη. Οι άνθρωποι με ΔΕΠ-Υ μπορούν να παρομοιαστούν με αυτοκίνητα Ferrari που διαθέτουν φρένα ποδηλάτου. Αυτή η περιγραφή αναδεικνύει τον αντιφατικό χαρακτήρα της ΔΕΠ-Υ, καθώς παρουσιάζει τη συνύπαρξη υψηλών δυνατοτήτων και ταυτόχρονα τη χαμηλή ικανότητα ελέγχου αυτών. Σύμφωνα με επιστημονικές εκτιμήσεις, η ΔΕΠ-Υ εντοπίζεται περίπου στο 4% του συνολικού πληθυσμού. Πρόκειται για αδιάγνωστη ΔΕΠ-Υ που έχει εμφανιστεί ήδη από την προσχολική-παιδική ηλικία, αλλά δεν αναγνωρίστηκε και δεν αντιμετωπίστηκε έγκαιρα. Ωστόσο, αν και αποτελεί χρόνια διαταραχή, μπορεί να αντιμετωπιστεί επιτυχώς ακόμη και στην ενήλικη ζωή του ανθρώπου να βελτιώσει την ποιότητα ζωής, την παραγωγικότητα, αλλά και την κοινωνική προσαρμοστικότητά του. Μιλήσαμε με δύο ενήλικες που έχουν διαγνωστεί με ΔΕΠ-Υ για να μας περιγράψουν την καθημερινότητά τους. Η Γ. Π. είναι 50 ετών, μητέρα τριών παιδιών και δύο εγγονιών και εργάζεται σε οικογενειακή επιχείρηση. Τον ελεύθερο χρόνο της διαβάζει βιβλία και ακούει μουσική.

«Διαγνώστηκα με ΔΕΠ-Υ σχετικά αργά, μόλις πέρυσι, δεδομένου ότι μάλλον ζούσα με αυτό από παιδί. Με παρότρυνση της κόρης μου απευθύνθηκα σε ειδικό στη ΔΕΠ-Υ. Η καθημερινότητά μου δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Υπάρχει δυσκολία στη συγκέντρωση, ξεχνάω υποχρεώσεις που μπορεί να έχω, αδυναμία παρακολούθησης μιας συζήτησης με πάρα πολλές λεπτομέρειες, υπερβολική ανησυχία για τα πάντα, εναλλαγές στη διάθεση μου και πολλά άλλα. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζω είναι πολλές. Σήμερα μετά από αρκετές συνεδρίες και την κατανόηση για το τι μου συμβαίνει, αισθάνομαι πιο σίγουρη, λιγότερο φοβισμένη, λιγότερο αγχωμένη και μαθαίνω πώς να ζω με αυτήν ώστε να είμαι καλά» μου λέει.

Η Άννα, που είναι 39 ετών και της αρέσει να κάνει διάφορα πράγματα που ποτέ δεν τελειώνει, μου λέει «Στον ελεύθερό μου χρόνο δεν κάνω τίποτα, μου αρέσει να κάθομαι στο κρεβάτι μου, και κατάφερα να έχω δική μου επιχείρηση. Διαγνώστηκα με ΔΕΠ-Υ και αυτισμό τον Οκτώβριο του 2023. Στα παιδικά μου χρόνια δεν ήταν τόσο καλή η καθημερινότητά μου γιατί έπρεπε να ξεπεράσω τις δυσκολίες που είχε μια τυπική κοινωνία.

»Αλλά από τότε που διαγνώστηκα και μπήκαν όλα σε κουτάκια και με τη βοήθεια της ψυχολόγου μου, μπορώ να εκφράζω καλύτερα τα συναισθήματά μου και να βάζω τα όριά μου. Οι προκλήσεις που αντιμετώπιζα ήταν η μη κατανόηση από τους γύρω ως παιδί («τεμπέλα, βρομιάρα, κακή μαθήτρια»), αλλά πλέον υπάρχουν άλλα προβλήματα όταν ακούω ως ενήλικας ότι “Όλοι έχουμε ΔΕΠ-Υ και ψαξ’ το λίγο καλύτερα” ή “Σήκω, μην τεμπελιάζεις”. Έμαθα να ζω με αυτές τις ενοχές, αλλά τους τελευταίους μήνες αυτό που κατάφερα, και είμαι πολύ υπερήφανη, είναι ότι πέταξα από πάνω μου 38 χρόνια ενοχών. Πλέον έχω καταφέρει να βλέπω τη διαφορετικότητά μου με χιούμορ και αισιοδοξία. Τα όνειρά μου για το μέλλον είναι να μεγαλώσει η επιχείρησή μου, να καταφέρω να την κρατήσω και να μιλάμε περισσότερο για τα προβλήματά μας χωρίς να ντρεπόμαστε».

Στις συνεδρίες της Δέσποινας, συχνά προκύπτουν ζητήματα που αφορούν την αναβλητικότητα, τη διαχείριση των ενοχών, την αποδοχή της διαφορετικότητας. «Φυσικά, αναδύονται και δυσκολίες που σχετίζονται με το άγχος και τη θλίψη. Αν θα πρέπει να τα συνοψίσω όλα, θα έλεγα ότι το πιο σύνηθες πρόβλημα είναι “η σχέση”, η σχέση του ατόμου με τον εαυτό του και η σχέση του με τους άλλους».

Τα θέματα ψυχικής υγείας αυξήθηκαν στη χώρα μας το 2023; Υπάρχουν κάποια επίσημα στατιστικά; «Υπάρχουν ενδείξεις που υποδεικνύουν την αύξηση ζητημάτων ψυχικης υγειας, παρά την έλλειψη επίσημων στατιστικών στοιχείων. Η πανδημία COVID-19 μπορεί να πέρασε, αλλά τα σημάδια που άφησε στην ψυχή μας είναι εκεί κι είναι ακόμη ορατά. Επιπλέον, τα οικονομικά προβλήματα της χώρας διαρκώς τρέφουν την αβεβαιότητα, προκαλώντας αυξημένο στρες κι ανησυχία. Σημαντικό όμως ρόλο στην αύξηση σίγουρα έχει παίξει κι η ενημέρωση. Η ενημέρωση εξαλείφει το στίγμα. Κατανοώντας ότι η ψυχοθεραπεία δεν είναι πια ταμπού, αλλά μια αποδεκτή και απαραίτητη διαδικασία, περισσότεροι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να ανάζητήσουν βοήθεια».

Το επόμενο βίντεό της πιθανότατα θα αφορά στην ερώτηση που της κάναμε παραπάνω για τα «5 παράξενα πράγματα για τη ΔΕΠ-Υ», ενώ αναμένουμε να μάθουμε κι άλλα ενδιαφέροντα πράγματα για τους ανηλίκους και ενήλικες που έχουν διαγνωστεί με ΔΕΠ-Υ και μας ομορφαίνουν τη ζωή, είτε είμαστε συμμαθητές, φίλοι, οικογένεια, καθηγητές τους είτε είμαστε απλώς άνθρωποι που συνυπάρχουμε και θέλουμε να τους βοηθήσουμε να γίνει πιο εύκολη η μέρα τους. «Ονειρεύομαι έναν κόσμο όπου η διαφορετικότητα θα επιτρέπεται και μάλιστα θα επικροτείται. Ονειρεύομαι έναν κόσμο όπου θα είμαστε όλοι περήφανα διαφορετικοί και ελεύθεροι να εκφραστούμε. Προτείνω, λοιπόν, να απομακρυνθούμε από τα πρότυπα τελειότητας, απόλυτης ευτυχίας και καθωσπρεπισμού, γιατί καταλήγουμε να εγκλωβιζόμαστε σε κουτάκια που δεν μας χωράνε».