Ποιοι δικαιούνται χρήματα από τον ΟΣΔΕΛ;

Πνευματικά δικαιώματα; Στην Ελλάδα στις μέρες μας; Ευτυχώς όχι μόνο δεν είναι επιστημονική φαντασία, αλλά μπορούν να αποφέρουν και οικονομική ενίσχυση στους δημιουργούς. ΟΣΔΕΛ. Πίσω από τα αρχικά κρύβεται ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων Λόγου, ο υπερασπιστής των πνευματικών δικαιωμάτων από την αναπαραγωγή του έντυπου λόγου.

Μπροστά στην είσοδο ενός κινηματογράφου και στις αναρτημένες τεραστίων διαστάσεων φωτοτυπίες με διθυραμβικές κριτικές βρέθηκα αυτήκοος μάρτυρας του κάτωθι διαλόγου δύο παιδιών: «Καλύτερος κράχτης από μια καλή κριτική δεν υπάρχει για μια ταινία». «Εγώ πάντα σταματάω σε ένα σινεμά αν δω αναρτημένες κριτικές». «Ωραία δουλειά πάντως να είσαι κριτικός. Πληρώνεσαι για να βλέπεις τσάμπα ταινίες. Λες να πληρώνονται επιπλέον από τις εταιρείες όταν αναρτώνται οι κριτικές τους;» Μέσα στην αφέλεια της σκέψης, τελικά υπήρξε ένα σπέρμα δίκαιης απορίας. Όταν γίνεται η αναπαραγωγή ενός κειμένου για πληροφοριακούς ή εμπορικούς σκοπούς, ερήμην του δημιουργού του, ο τελευταίος και το μέσο που δουλεύει δικαιούνται πνευματικών δικαιωμάτων; Η ερώτηση ως ντόμινο χτύπησε στην ερώτηση «πώς προστατεύονται τα δικαιώματα ενός δημιουργού από την αναπαραγωγή του έργου του μέσω φωτοτυπιών;» και αυτή με τη σειρά της στην ερώτηση «μπορούμε να μιλάμε για προστασία πνευματικών δικαιωμάτων την εποχή του ίντερνετ, όπου η αναπαραγωγή είναι αλόγιστη»;

Ερωτήσεις που τελικά βρίσκουν απαντήσεις στον «Οργανισμό Συλλογικής Διαχείρισης Έργων Λόγου» (ΟΣΔΕΛ). Μέλος της «International Federation of Reproduction Rights Organisations», έχει ως στόχους, όπως και όλοι οι ΟΣΔ στην Ευρώπη, να αδειοδοτεί την αναπαραγωγή –την κοινή φωτοτύπηση, την ψηφιακή αντιγραφή και άλλες ψηφιακές χρήσεις– εκπροσωπώντας τους δημιουργούς και τους εκδότες∙ να ελέγχει τη χρήση των έργων που προστατεύονται με δικαιώματα αναπαραγωγής∙ να διαπραγματεύεται με τους χρήστες την παραχώρηση αδειών και να συλλέγει και διανέμει τις αμοιβές στους δημιουργούς και τους εκδότες που εκπροσωπεί.

Λειτουργεί 15 χρόνια και τα έσοδά του είναι από την είσπραξη του 4% της αξίας εισαγωγής των φωτοτυπικών μηχανημάτων, των scanners, των πολυμηχανημάτων, του fax, του χαρτιού που είναι κατάλληλο για φωτοτύπηση. Το παράδοξο είναι πως η ελληνική κυβέρνηση του 2002 φρόντισε να περάσει σε μια νύχτα τροπολογία που εξαιρούσε τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές από τις συσκευές «αναπαραγωγής», στερώντας έτσι ένα μεγάλο ποσό από τους δημιουργούς.

Κανονικά δικαιώματα θα έπρεπε να εισπράττονται και από τις δανειστικές βιβλιοθήκες και τα πανεπιστήμια ‒ αλλά απ’ ό,τι φαίνεται οι χώροι όπου διδάσκεται και κυκλοφορεί ο λόγος είναι οι κατεξοχήν που δεν σέβονται τα πνευματικά δικαιώματα. (Αντίθετα τα περισσότερα ελληνικά και αγγλικά πανεπιστήμια της Κύπρου είναι απολύτως εντάξει στις υποχρεώσεις τους απέναντι στον ΟΣΔΕΛ).

Χρήματα έρχονται και από τα καταστήματα φωτοτυπικών υπηρεσιών. Σύμφωνα με το νόμο μπορείς να φωτοτυπήσεις ένα βιβλίο, αρκεί να μη ξεπερνάει το 20% της ύλης του, σ’ εκείνα τα καταστήματα που έχουν ειδική αδειοδότηση από τον ΟΣΔΕΛ. Για την άδεια και την ανανέωσή της κάθε κατάστημα πληρώνει ετησίως ένα ποσό ανά τύπο μηχανήματος που διαθέτει.

Ποιοι δικαιούνται χρήματα από τον ΟΣΔΕΛ;

Ο συγγραφέας, ο μεταφραστής, ο εκδότης του βιβλίου που φέρει ISBN, ο δημοσιογράφος και ο εκδότης του γραπτού τύπου. Εφόσον αυτοί έχουν συνάψει σύμβαση με τον ΟΣΔΕΛ, πηγαίνουν μια φορά το χρόνο και παίρνουν τα δικαιώματα αναπαραγωγής των κειμένων τους. Η είσπραξη αφορά κάθε περίπτωση χωριστά και προκύπτει μέσα από των υπολογισμό διαφορετικών παραμέτρων: χρονολογία έκδοσης, έκταση κειμένου κ.λπ. Από το 2014 αρχίζουν και δημοσιογράφοι επίσης να λαμβάνουν δικαιώματα (εδώ λογαριάζεται η συχνότητα έκδοσης, ο αριθμός φύλλων, αριθμός λέξεων κ.λπ.). Αυτή τη στιγμή ο ΟΣΔΕΛ έχει 200 μέλη και κάπου 4.500 συμβασιούχους – η σύμβαση είναι δωρεάν, ως μέλος πληρώνεις ένα μικρό αντίτιμο και έχεις μέρισμα στον συνεταιρισμό.

Μπες στην osdelnet

Μέχρι το 2011 ο ΟΣΔΕΛ συνεργαζόταν με το ΕΚΕΒΙ και την biblionet για την καταχώρηση της εκδοτικής παραγωγής στους καταλόγους του. Από τη στιγμή που παρουσιάστηκε πρόβλημα με το ΕΚΕΒΙ ο Οργανισμός πήρε την απόφαση να δημιουργήσει τη δική του βάση δεδομένων (www.osdelnet.gr), η οποία διασυνδέεται με την πλατφόρμα ARROW, άρα και με τις άλλες ευρωπαϊκές βάσεις δεδομένων. Η μεγάλη καινοτομία της είναι πως οι ίδιοι οι εκδότες μπορούν να παρεμβαίνουν-ενημερώνουν τη βάση. Κάθε βιβλίο που καταχωρίζεται στην osdelnet αυτομάτως δίνει δικαιώματα είσπραξης στο συγγραφέα, το μεταφραστή και τον εκδότη.

Από το press clipping στο copy past

«Σχεδόν όλο το σύνολο των εκδοτών έχουν υπογράψει σύμβαση με τον ΟΣΔΕΛ, λείπει όμως ακόμα ένας σημαντικός αριθμός συγγραφέων δικαιούχων όλων των κατηγοριών, λογοτέχνες, μεταφραστές αλλά και δημοσιογράφοι. Αν και πρέπει να τονίσουμε ότι μέχρι στιγμής οι δημιουργοί του γραπτού λόγου/συμβασιούχοι του ΟΣΔΕΛ είναι περισσότεροι από 4.500. Το σίγουρο είναι πως δεν δίνουμε μισθό, αλλά ένα ικανοποιητικό βοήθημα, που θα μπορούσε να ήταν μεγαλύτερο εάν δεν εξαιρούνταν οι υπολογιστές από τις εισπράξεις μας. Έχουμε εδώ και καιρό, πριν από τις εκλογές, ξεκινήσει τις προσπάθειες για την επανένταξη των υπολογιστών στη σχετική νομοθεσία» λέει ο διευθυντής του ΟΣΔΕΛ Κώστας Κυριακόπουλος, ο οποίος προέρχεται από το χώρο των ΜΜΕ, και συνεχίζει. «Είναι αδιανόητο για τη σημερινή εποχή η ελληνική νομοθεσία να μη συμπεριλαμβάνει τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τα smart phones και τα tablets, στις συσκευές εκείνες με τις οποίες μπορεί να γίνει αναπαραγωγή γραπτών κειμένων, τα οποία υπόκεινται σε πνευματικά δικαιώματα».

Ένα από τα τελευταία project του ΟΣΔΕΛ είναι το ΑδΥΑ (Αδειοδότηση Υπηρεσιών Αποδελτίωσης) και αφορά τις εταιρείες οι οποίες πωλούν αποκόμματα Τύπου. «Για πρώτη φορά στην ιστορία της εφημεριογραφίας πάει να μπει μια τάξη σε ό,τι αφορά το press clipping. Βάσει αυτού του προγράμματος τόσο οι εταιρείες που διακινούν τα αποκόμματα όσο και οι ίδιοι οι πελάτες τους ‒γιατί και αυτοί επίσης χρησιμοποιήσουν τα αποκόμματα για δικό τους όφελος‒, θα πληρώνουν δικαιώματα αναπαραγωγής στις εφημερίδες».

Ο ΟΣΔΕΛ έχει μπει και στη διαδικασία να βάλει ένα τέρμα στο ασύδοτο copy paste του ελληνικού internet, χωρίς την απόδοση δικαιωμάτων. Είναι ένα από τα project που έχει ξεκινήσει να δουλεύει. «Ο ΟΣΔΕΛ δεν είναι ένας μηχανισμός καταστολής, αλλά προστασίας των δικαιωμάτων των πνευματικών ανθρώπων ‒ αυτό σημαίνει πως εμείς επισημαίνουμε το πρόβλημα μιας ηλεκτρονικής πειρατείας βιβλίου, για παράδειγμα. Ο ΟΣΔΕΛ εποπτεύεται από τον Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας του Υπουργείου Πολιτισμού, δεν είναι κερδοφόρος εταιρεία, και τα έξοδά του δεν μπορούν να ξεπερνούν ένα συγκεκριμένο ποσό. Η περιουσία του είναι περιουσία κυρίως συγγραφέων και παραγωγών γραπτών κειμένων. Στο ίδιο το καταστατικό του περιγράφονται και τρόποι συνεισφοράς σε δράσεις που αφορούν το βιβλίο. Για μας ο σεβασμός στα πνευματικά δικαιώματα είναι δείγμα πολιτισμού και αυτά μόνο υπερασπιζόμαστε και θα συνεχίσουμε να υπερασπιζόμαστε έχοντας στο νου σύγχρονους τρόπους αντιμετώπισης των προβλημάτων, εναρμονισμένους στην ηλεκτρονική πραγματικότητα».

Για περισσότερες πληροφορίες: Σπίτι του Βιβλίου, Θεμιστοκλέους 73, Αθήνα, 210 3849100, www.osdel.gr