Τι κάνουμε όταν ένας αγαπημένος μας συγγραφέας κατηγορείται για σεξουαλική κακοποίηση; Μερικές σκέψεις με αφορμή την υπόθεση του Νιλ Γκέιμαν
Στον κόσμο της λογοτεχνίας, λίγα πράγματα είναι πιο καταστροφικά από το να μάθουμε ότι ένας αγαπημένος —αν και όχι απαραίτητα ισχυρός— συγγραφέας κατηγορείται για σεξουαλική κακοποίηση. Αποκαλύψεις τέτοιου τύπου προκαλούν σοκ στους αναγνώστες, στους εκδότες, και στην πολιτιστική κοινότητα. Ουσιαστικά, αναγκαζόμαστε να αντιμετωπίσουμε μία σειρά από άβολα ερωτήματα σχετικά με την ηθική, την τέχνη, και τη θέση που έχουν στη ζωή μας άνθρωποι που θαυμάζουμε. Δεν μπορούμε να γυρίσουμε το κεφάλι από την άλλη. Εν πάση περιπτώσει: όταν γκρεμίζεται ο καλλιτέχνης, τι γίνεται με το έργο του; Το ξεχνάμε; Ή απλά διαχωρίζουμε τον δημιουργό από το δημιούργημά του;
Δεν μπορώ να κρύψω ότι η αποκάλυψη πως ένας αγαπημένος μου συγγραφέας εμπλέκεται σε κάποιο σοβαρό παράπτωμα μοιάζει (και) με προσωπική προδοσία. Κάποια βιβλία καταλαμβάνουν ιερό χώρο στη ζωή μας, προσφέροντας παρηγοριά και έμπνευση: καταπραΰνουν τη ροή του χρόνου μέσα μας. Αν ένας τέτοιος συγγραφέας διαπράξει κάτι θεμελιωδώς κακό, μοιάζει να παραβιάζει την εμπιστοσύνη που του δείχναμε μέχρι τώρα. Ακόμη χειρότερα: η συναισθηματική σύγκρουση μέσα μας γίνεται εντονότερη όταν το περί ου ο λόγος έργο μιλά ακριβώς για θέματα δικαιοσύνης, ενσυναίσθησης και ταυτότητας. Όταν είναι πράγματι καλό.
Λοιπόν; Τι κάνουμε; Πρέπει να συνεχίσουμε να τον διαβάζουμε; Είναι ηθικό; Μπορούμε να συνεχίσουμε να προτείνουμε τα βιβλία του, έστω και χωρίς τον προηγούμενο ενθουσιασμό μας; Πόσο ξεχωριστό είναι το έργο από τον δημιουργό του; Είναι τα βιβλία, αφ’ ης στιγμής εκδοθούν, διοχετευθούν στην αγορά και μπουν στις βιβλιοθήκες, κομμάτι του πολιτιστικού τοπίου, ανοιχτά σε ερμηνείες, «αυθύπαρκτα» και ξεχωριστά από τον άνθρωπο που τα εμπνεύστηκε και τα έγραψε; Ή κάτι άλλο; Και τι ακριβώς; Και πού (και πώς) εμπλεκόμαστε εμείς σε όλο αυτό, με τη στάση μας και τη στήριξή μας, οικονομική, συμβολική ή άλλη;
Οι απαντήσεις σε όλα τα παραπάνω είναι πολύ πιο απλές όταν μιλάμε για νεκρούς συγγραφείς, για πράγματα που συνέβησαν παλιά. Ποιος μπορεί σήμερα να σκέφτεται με μνησικακία τον Ηρώδη;… Και, ναι, όλοι αγαπάμε κλασικούς συγγραφείς που για τον ένα ή τον άλλο λόγο δεν θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι είναι άμεμπτοι, είτε για πολιτικούς λόγους, είτε για ιδεολογικούς, είτε για ό,τι άλλο. Όσο ανατριχιαστικό και να είναι, έχουν γραφτεί εξαιρετικά βιβλία από συγγραφείς που στοιχίζονταν με τους ναζί, ή που ήταν αποδεδειγμένα παιδόφιλοι… Ναι, θα πει κανείς, αυτά όμως συνέβησαν παλιά. Ο πανδαμάτωρ χρόνος έχει λειάνει τα κόκαλά τους, τα έγλυψε από τα ανομήματά τους, το έργο τους είναι πια καθαρό, και απολύτως διακριτό από αυτούς.
Ποια είναι όμως η «σωστή» θέση των αναγνωστών όταν ο κατηγορούμενος συγγραφέας είναι ζωντανός και δραστήριος; Και μάλιστα εξόχως ισχυρός; Τι μπορούν ή τι πρέπει να κάνουν; Έχει ο καθένας μας προσωπικά τη δύναμη να διαμορφώσει, ή καλύτερα να ελέγξει στο ελάχιστο, το λογοτεχνικό τοπίο; Εάν συνεχίζουμε να τον διαβάζουμε, γυρίζουμε την πλάτη μας στα θύματα; Τα φιμώνουμε; Τα προδίδουμε;
Θα μπορούσε η εικονική πραγματικότητα να είναι μια μορφή αυθεντικής πραγματικότητας; Μήπως ζούμε ήδη σε μια προσομοίωση που έχει δημιουργηθεί από κάποια τεχνητή νοημοσύνη; Τι μας είπε ο συγγραφέας
Ο Παναγιώτης Σκληρός μας ταξιδεύει στη Λευκάδατων δεκαετιών του ’50, του ’60 και του ’70 μέσα από τα βιβλία «Μικρές λευκαδίτικες ιστορίες» και «Η Αλτάνη και άλλες Λευκαδίτικες ιστορίες»
Ρωτήσαμε 10 προσωπικότητες από τους χώρους των τεχνών, των βιβλίων, της πολιτικής και της ακαδημαϊκής ζωής να μας μιλήσουν για τα τρία βιβλία που διάβασαν και αγάπησαν περισσότερο μέσα στο 2024. (Έχουμε κι ένα έξτρα. Κι είναι, φυσικά, ποίηση.)
