Σάββας Σαββόπουλος: «Έχουμε μια ψυχή που είναι και σωματική, η ψυχή έχει μέσα της και σάρκα»

Ο Σάββας Σαββόπουλος δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Έχει ήδη δημιουργήσει ένα ευρύ, φανατικό κοινό που εκτείνεται πέραν του ψ χώρου, και κάθε βιβλίο του είναι ένα αναμενόμενο γεγονός. Είναι ψυχίατρος- ψυχαναλυτής, διδάσκων της ΕΨΕ, ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Ψυχοσωματικής Εταιρίας, μέλος του Ινστιτούτου Ψυχοσωματικής των Παρισιών και πολλά άλλα. Το βιογραφικό του είναι σπουδαίο, αλλά αυτό που έχει κάνει τον ίδιο και τα βιβλία του τόσο αγαπητά είναι το σπάνιο χάρισμα να μετατρέπει τις δυσνόητες -για τους μη μυημένους- ψυχαναλυτικές έννοιες σε κάτι αληθινό και βαθιά προσωπικό. Ο κάθε αναγνώστης βρίσκει ένα κομμάτι από τον εαυτό του.

Το «Σώμα από ουρανό, Ψυχή από σώμα. Η δημιουργία του ψυχοσωματικού ανθρώπου» (Εκδ. Παπαδόπουλος) είναι ένα ψηφιδωτό 400 σελίδων, γραμμένο σε μια ζωντανή και καθαρή γλώσσα, για την αλληλένδετη σχέση σώματος και ψυχής. Όταν το πήρα στα χέρια μου νόμιζα πως θα διαβάσω ένα βιβλίο για την ασθένεια, αλλά έκανα λάθος. Είναι ένα βιβλίο για τον άνθρωπο και την κατανόηση του ψυχοσωματικού γεγονότος. Για τη δόμηση του ψυχισμού, τις ελλείψεις, τα τραύματα, τα πένθη, τα συναισθήματα αλλά και τις ικανοποιήσεις που εγγράφονται στο σώμα, αναδεικνύοντας το σε πηγή ευχαρίστησης, αλλά και δυσφορίας. Με το διεισδυτικό στοχασμό του, αξιοποιώντας την ιστορία της φιλοσοφικής και ψυχαναλυτικής σκέψης, εκατοντάδες αναφορές, καθώς και πάνω από εκατό κλινικές περιπτώσεις ο συγγραφέας εξηγεί με ποιον τρόπο τα βιώματα, οι ταυτίσεις και οι ασυνείδητες εγγραφές συνδέονται με τη σωματική νόσο.

Σάββας Σαββόπουλος: Συνέντευξη στην Athens Voice

Όταν γράφατε αυτό το βιβλίο είχατε στο νου σας τους συναδέλφους σας;
Μετά από 43 χρόνια θεωριτικής και κυρίως κλινικής δουλειάς στη ψυχοσωματική, ένιωθα ότι είναι υποχρέωσή μου να μεταδώσω στους συναδέλφους την εμπειρία μου, όπως την έχω καταλάβει. Ξέρετε αυτό είναι ένα από τα βασικά της δουλειάς μας. Πιστεύω πως είναι υποχρέωση της μιας γενιάς προς την άλλη να παραδώσει αυτή την περιουσία. Έτσι και εμείς πήραμε τη γνώση των δασκάλων μας πριν από 30, 40 χρόνια. Τίποτα δεν μας ανήκει, εμείς είμαστε φορείς. Απλώς κρατάμε για κάποιο διάστημα τη σκυτάλη.

Άρα κατά μια έννοια το βιβλίο αυτό είναι μια προσωπική κατάθεση.
Είναι ένα βιβλίο για τη σχέση μου με τους ασθενείς μου. Πιο πολύ θέλω να γίνω ο μάρτυρας της δουλειάς που κάνουν οι ίδιοι, δηλαδή το πως κάποιος που ασθενεί δουλεύει πάνω σε αυτό που του έχει συμβεί, ούτως ώστε να μπορέσει να ξεπεράσει τα όποια προβλήματα αντιμετωπίζει. Αυτή η εργασία απευθύνεται στους ειδικούς για την υγεία (σωματική και ψυχική), αλλά και στο ευρύτερο κοινό που νομίζω στις μέρες μας ενδιαφέρεται πολύ για τη σχέση ψυχής - σώματος.

Αν και υπάρχει μια συλλογική εμπειρία αυτής της σχέσης – και οι γιαγιάδες έλεγαν «μην στενοχωριέσαι τόσο πολύ, θα αρρωστήσεις» - έχω την αίσθηση ότι σήμερα αποτελεί ένα κεντρικό ερώτημα. Γιατί αρρωσταίνουμε;
Ο άνθρωπος είναι προγραμματισμένος για να είναι καλά. Για να συμβεί αυτό πρέπει και οι ενδογενείς παράγοντες, δηλαδή η εσωτερική του κατάσταση να είναι καλά, αλλά θα πρέπει να έχει και τη βοήθεια των ανθρώπων που θα τον μεγαλώσουν, να είναι δίπλα του ώστε να ωριμάσει. Όλα παίζουν κάποιο ρόλο, η ενδομήτρια ζωή, ο τοκετός και μετά το βρέφος, ένα μικρό πλάσμα που έρχεται στον κόσμο και πρέπει να το βοηθήσεις να γίνει παιδί και μετά έφηβος. Υπάρχουν στάδια τα οποία είναι ευθύνη των γονιών το παιδί να τα ζήσει ομαλά, με απώτερο στόχο να αυτονομηθεί και να μην μείνει εξαρτημένο. Τότε τα πράγματα πάνε καλά. Αν συμβούν πράγματα τραυματικά τότε ο ψυχισμός κινδυνεύει.

Θα μας εξηγήσετε τι εννοείτε όταν λέτε τραυματικά;
Ο,τιδήποτε βίαιο, όχι μόνο παραμέληση και άγνοια, αλλά να μην αφήνεις το παιδί να εξελιχθεί στο δικό του ρυθμό, να εισβάλεις στον ψυχισμό, να είσαι διεισδυτικός ή μια μητέρα να είναι φυσικά παρούσα αλλά ψυχικά αποσυρμένη. Αν συμβεί κάτι από όλα αυτά και βιωθεί σαν τραύμα, δηλαδή ο ψυχισμός να μην μπορεί να επεξεργαστεί αυτή την εμπειρία, συμβάλλει στην στρεβλή ανάπτυξη του ψυχισμού. Η τάση πολυπλοκότητας είναι εντυπωσιακή, κυρίως στα δύο πρώτα χρόνια ζωής του ανθρώπου. Το τραύμα έχει επιπτώσεις στη δόμηση της σκέψης και του συναισθήματος, γενικά της ψυχικής λειτουργίας. Το Εγώ είναι το κύριο όργανο, με το οποίο αντιμετωπίζουμε την εσωτερική και εξωτερική πραγματικότητα και τις ηθικές επιταγές. Ο Freud έλεγε ότι το Εγώ έχει τρεις αφέντες το Αυτό, τα ένστικτα δηλαδή, την εξωτερική πραγματικότητα και το Υπερεγώ. Αν το Εγώ δεν είναι τόσο καλά δομημένο, υπάρχει ένα έλλειμμα που μπορεί να βγει είτε σε ψυχικές διαταραχές, όπως οι νευρώσεις και οι ψυχώσεις, είτε σε σωματικές που έρχονται για να το καλύψουν ή καλύτερα να αποκαλύψουν. Σε κάποιες περιπτώσεις, όταν ο άνθρωπος δεν μπορεί να εκφραστεί ψυχικά, δεν μπορεί να βάλει σε λέξεις τα συναισθήματα, εκφράζεται κυρίως με τα στοιχεία του χαρακτήρα του και ακόμη χειρότερα με τη συμπεριφορά του, κάνει καταχρήσεις, χτυπάει, ασκεί βία στον εαυτό του και τους άλλους. Όταν όμως και αυτό δεν είναι αρκετό για τον ψυχισμό να εκφορτίσει τις εντάσεις εντός του, ανοίγει ο δρόμος της σωματοποίησης. Στην ψυχανάλυση χρησιμοποιούμε τον όρο αλεξιθυμία για τους ανθρώπους που έχουν φτωχή φαντασία, κατεσταλμένο η ανύπαρκτο συναίσθημα. Οι Γάλλοι ψυχαναλυτές το ονομάζουν μηχανιστική σκέψη, μια σκέψη που σε κάνει λίγο πολύ να λειτουργείς σαν ρομπότ. Αυτές είναι οι καταστάσεις που μπορούν να συμβάλλουν να εκδηλώσεις κάποιο σωματικό σύμπτωμα, αφού δεν μπορείς να εκφράσεις το ψυχικό έλλειμα με λέξεις ή με κάποιο ψυχικό σύμπτωμα.

Λέτε ότι ο ψυχισμός πλάθεται από το σώμα.
Και η ψυχή πλάθει το σώμα και το σώμα πλάθει την ψυχή. Είναι μια απόλυτα αλληλένδετη σχέση που οδηγεί στο σχηματισμό του ψυχοσώματος. Από τη μια υπάρχουν οι ενδογενείς παράγοντες, οι ενορμήσεις που πλάθουν τον ψυχισμό στην συνάντηση του ατόμου με την εξωτερική πραγματικότητα, με βάση ένα φυλογενετικό προγραμματισμό για την ωρίμανση του ανθρώπου. Από την άλλη υπάρχουν και οι εξωγενείς παράγοντες, το περιβάλλον, τα τραύματα που θα συμβούν, οι ελλείψεις αλλά και οι ικανοποιήσεις και τα θετικά γεγονότα που μας διαμορφώνουν.

Ο ψυχοσωματικός άνθρωπος είναι ο ασθενής ή είμαστε όλοι ψυχοσωματικοί;
Είμαστε όλοι ψυχοσωματικοί άνθρωποι. Έχουμε όλοι ένα ψυχόσωμα. Δηλαδή έχουμε ένα σώμα που όταν λειτουργεί κανονικά έχει μέσα του και ψυχή και έχουμε μια ψυχή που είναι και σωματική, η ψυχή έχει μέσα της και σάρκα. Τα συναισθήματα έχουν σάρκα, αγαπάμε, μισούμε, θέλουμε να αγγίξουμε, ζητάμε τον άλλον, να του κάνουμε καλό ή κακό. Το σώμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ψυχή. Δεν υπάρχει περίπτωση να χαρείτε ή να λυπηθείτε και να μην έχετε κάποιες σωματικές αντιδράσεις. Αυτά τα δύο πάνε μαζί. Το είχε ήδη επισημάνει ο Δαρβίνος, όπως γράφω στο βιβλίο. Και από πιο παλιά, ακόμη. Είναι μια ιδέα που βρίσκουμε και στις θρησκείες. Στα ευαγγέλια υπάρχουν χωρία που μιλούν για την εγγύτητα σώματος και ψυχής. Ακόμη και ο Χριστιανισμός δεν υποστηρίζει ότι μετά θάνατο θα υπάρχει μόνο μια αυτόνομη ψυχή, αλλά «θα αναστηθούν εκ των νεκρών τα σώματα», δηλαδή τα σώματα δεν τα εγκαταλείπει ούτε η θρησκεία.

Θέλετε να μας εξηγήσετε ποια είναι η διαφορά μεταξύ νόσου και ασθένειας; Ένας άνθρωπος με ψυχοσωματικά συμπτώματα απαραίτητα θα οδηγηθεί σε σοβαρή νόσο;
Ας ξεκαθαρίσουμε αυτές τις κατηγορίες. Η ασθένεια είναι μια αδιαθεσία, αν θέλετε που μπορεί να οφείλεται σε κάποιο λόγο, αλλά όταν κάνεις εξετάσεις δεν μπορείς να βρεις κάτι συγκεκριμένο. Τουλάχιστον στο 50% των περιστατικών που καταλήγουν στο ιατρείο του γενικού γιατρού, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, δεν τίθεται κάποια συγκεκριμένη διάγνωση νόσου. Υπάρχουν οι ασθένειες κατά κρίσεις, όπως ραχιαλγία, δερματίτιδα, πονοκέφαλος, δυσπεψία, σπαστική κολίτιδα κ.άλ. που συμβαίνουν παροδικά και μάλιστα συχνά ο άνθρωπος το προαισθάνεται. Λέει ας πούμε, θα με πιάσει πονοκέφαλος. Αυτές οι κρίσεις συμβαίνουν συνήθως σε μια στιγμή που ο ψυχισμός έχει μια ευαλωτότητα, το άτομο έχει χάσει την ισορροπία του. Αυτή η ασθένεια που συμβαίνει κατά κρίσεις, κάνει τον κύκλο της και αποδράμει, δεν μένει καμμιά παθολογο-ανατομική βλάβη. Αυτές οι ασθένειες κατά κρίσεις είναι διαφορετικές από τις εξελικτικές νόσους, όπου διαπιστώνεται παθοφυσιολογική βλάβη. Όταν δηλαδή εμφανίζεται έμφραγμα, έλκος, αυτοάνοσο, όγκος. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο ψυχισμός έχει κατά κάποιον τρόπο υπερβεί κάποιο όριο οργάνωσης και έχει αρχίσει να αποδιοργανώνεται μέχρι να νοσήσει το σώμα. Σε αυτήν την περίπτωση η νόσος μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία μιας ψυχοσωματικής επανοργάνωσης.

Σύμφωνα με την ψυχοσωματική, οι νόσοι είναι αποτέλεσμα μιας ψυχικής αποδιοργάνωσης;
Όχι μόνο αυτό αλλά είναι και αυτό. Ασφαλώς είναι και οι γονιδιακοί και οι περιβαντολλογικοί παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι και ο ψυχολογικός παράγοντας και για αυτό μιλάμε για για ψυχοσωματική. Λαμβάνουμε υπόψιν ότι σε ορισμένες στιγμές αποδιοργάνωσης του ατόμου, ειδικά όταν η ψυχική λειτουργία έχει κάποια ελλείμματα, λόγω παρελθουσών τραυματικών καταστάσεων που άφησαν κάποιο κενό στον ψυχισμό ή κάποιο δομικό πρόβλημα στο Εγώ, τότε βλέπουμε να αντιδρά το σώμα αντί να απαντάει με λέξεις και εικόνες η ψυχή. Έτσι το άτομο αντί να εκδηλώσει ένα νευρωτικό η ψυχωσικό σύμπτωμα, σωματοποιεί.

Ποιοι είναι πιο ευάλωτοι και ποιοι πιο οχυρωμένοι;
Πιο οχυρωμένοι είναι όσοι έχουν μια πιο νευρωτική οργάνωση και πιο ευάλωτοι όσοι έχουν οριακή.

Ας το εξηγήσουμε.
Στη νευρωτική οργάνωση περιλαμβάνοται οι φοβίες, οι διάφορες ψυχαναγκαστικές νευρώσεις, η υστερία, καταστάσεις που στην εποχή μας είναι όλο και πιο σπάνια. Σήμερα, πιο συχνές είναι, όπως λέμε στον κλάδο μας, οι οριακές περιπτώσεις, οι ναρκισιστικές παθολογίες, που αποτελούν το μεγαλύτερο πρόβλημα στις κοινωνίες μας γιατί οδηγούν σε διάφορα είδη καταθλίψεων και σε αγχώδεις διαταραχές, σε διαταραχές του χαρακτήρα και της συμπεριφοράς και ενδεχομένως σε σωματοποιήσεις. Σε αυτή την κατηγορία ατόμων μια ιδιαίτερη περίπτωση που μπορεί να εμφανίσει ασθένεια κατα κρίσιν είναι εκείνη που οι ψυχοσωματιστές των Παρισίων ονόμασαν νεύρωση χαρακτήρα, δηλαδή το άτομο είναι καλά, λειτουργεί σχεδόν σε νευρωτικό επίπεδο, αλλά όταν κάμπτεται ο ψυχισμός για κάποιον λόγο, τότε αρχίζει και βγάζει έναν κακό χαρακτήρα. Λέμε πολλές φορές αυτός ο άνθρωπος είναι άγγελος έξω, ενώ στο σπίτι του είναι τύραννος. Αυτή είναι η νεύρωση χαρακτήρα. Ωστόσο έχουμε διαπιστώσει και μια πιο σοβαρή περίπτωση, εκείνη της νεύρωσης συμπεριφοράς. Όταν ο άνθρωπος απορρυθμιστεί, επειδή δεν μπορεί να εκφράσει τα συναισθηματά του, αυτά που νιώθει τα εκφράζει μέσω της συμπεριφοράς. Όμως όπως σας είπα και προηγουμένως αν αυτό δεν είναι αρκετό, ο ψυχισμός προχωρά στην έσχατη λύση που είναι η σωματοποίηση. 

Στο βιβλίο σας αφιερώνετε ένα ολόκληρο κεφάλαιο στη σχέση μητέρας βρέφους και τον ρόλο που μπορεί να παίξει στην οχύρωση ή στην ευαλωτότητα του μετέπειτα ενήλικα.
Η καλύτερη θωράκιση είναι η καλή σχέση του παιδιού με τους γονείς, με τη μητέρα πρωτίστως, αλλά και με τον πατέρα. Και αυτό γιατί το βρέφος είναι εντελώς ανώριμο, σε αντίθεση με τα ζώα, τα γατάκια ή τα πουλαράκια που στέκονται γρήγορα στα πόδια τους. Το ανθρώπινο βρέφος είναι ανυπεράσπιστο. Ο άνθρωπος χρειάζεται πολύ καιρό και πολύ φροντίδα για να ωριμάσει. Είναι βασικό η μητέρα να έχει τη σαρκική επαφή και μετά ο τρίτος που είναι ο πατέρας που θα παρεμβληθεί ανάμεσα στη μητέρα και στο παιδί για να τραβήξει το παιδί προς την κοινωνία, το νόμο, τη γλώσσα.

Έχω την εντύπωση πως ενώ αυτή η γνώση είναι πλέον αρκετά προσβάσιμη, οι γονείς δυσκολεύονται να τα καταφέρουν.
Δεν φθάνει να έχεις την πληροφορία από ένα βιβλίο αυτοβελτίωσης. Το βασικότερο θέμα είναι εσύ αν είσαι αρκούντως ώριμος να μπορείς να είσαι «επαρκώς καλή μητέρα», όπως έλεγε ο Γουίνικοτ. Δηλαδή να δίνεις τόσο όσο χρειάζεται και όταν το έχει κατακτήσει το παιδί, μετά να το αφήσεις να το κάνει μόνο του. Αυτό είναι το μεγάλο μυστικό. Δεν φθάνει να το φροντίζεις το παιδί, πρέπει ταυτόχρονα να αντιληφθεί ο γονιός ότι το παιδί είναι έτοιμο να αναλάβει μόνο του μια λειτουργία που προηγουμένως στήριζε η μητέρα. Κάθε μέρα κάτι μαθαίνει το παιδάκι. Συντονίζεται μαζί του η μητέρα ώστε την ώρα που ωριμάζει να το αφήσει ελεύθερο; Ακούμε πολλές φορές μητέρες να μιλούν για τα παιδιά τους και να λένε μπήκαμε στον Νηπιαγωγείο, ακόμη και περάσαμε στο Πανεπιστήμιο. 

Προχωρώντας θα ήθελα να εξηγήσετε αυτό που ο Φρόυντ έβλεπε πολύ στο ιατρείο του, ότι τη σύγκρουση μεταξύ του Αυτό, δηλαδή της ενορμητικής ζωής, και ενός σκληρού Υπερεγώ, που είναι ο νόμος, το καθήκον «λυνόταν» μέσω των σωματοποιήσων.
Αυτό ισχύει μόνο για την υστερία, την περίπτωση της σωματομετατροπής. Ας πούμε, όταν παραλύει το χέρι για ψυχολογικούς λόγους, επειδή με το χέρι σου επιθυμείς να κάνεις μια απογορευμένη σεξουαλική πράξη ή κάτι επιθετικό και η ηθική σου απαγορεύει να κάνεις κάτι τέτοιο, ο συμβιβασμός μεταξύ σεξουαλικής ή επιθετικής επιθυμίας και της ηθικής είναι να παραλύσει το χέρι. Εκεί, στην υστερική σωματομετατροπή υπάρχει ένα ασυνείδητο μήνυμα. Στις νευρώσεις υπάρχει πάντα ένα ασυνείδητο μήνυμα. Αντίθετα, όπως έλεγε ο Φρόυντ, στη σωματική διαταραχή, στο σωματικό σύμπτωμα δεν υπάρχει ασυνείδητο νόημα, αλλά προκύπτει σαν μια έκφραση παθολογικών καταστάσεων και ακολουθεί έναν ξέχωρο σωματικό δρόμο που δεν συνδέεται με κάποιο ψυχικό περιεχόμενο, με κάποιο νόημα. Δηλαδή, κάποιος που έχει καρκίνο δεν μπορείς να πεις ότι του συνέβη επειδή επιθυμούσε τη μητέρα του ή είχε οιδιπόδειο με το πατέρα του. Είναι πολλά τραύματα που έχουν προσβάλει τον ψυχισμό, ο οποίος με τη σειρά του θα επηρεάσει το αυτοάνοσο σύστημα και το άτομο ενδέχεται να εμφανίσει κάποια νόσο (αυτοάνοσο, καρκίνος, λοίμωξη). Συνεπώς ο συμβιβασμός μεταξύ επιθυμίας και ηθικής απαγόρευσης έχει να κάνει μόνο με τα νευρωτικά συμπτώματα.

Γιατί έχουν αυξηθεί τόσο πολύ τα αυτοάνοσα;
Πρώτον γιατί στις μέρες μας μπορούμε να τα διαγιγνώσκουμε πολύ πιο εύκολα. Έχουμε φθάσει να γνωρίζουμε γύρω στα 100 αυτοάνοσα. Επίσης, ο περιβαντολογικός παράγοντας είναι πολύ σημαντικός στο να εκδηλωθούν οι σωματικές νόσοι, όπως τα αυτοάνοσα, καρκίνος κλπ. Και αυτός ο παράγοντας όλο και περισσότερο επιβαρύνεται. Τρώμε και αναπνέουμε πολύ βλαβερά πράγματα, έχουμε κακές συνήθειες και ο πολιτισμός μας είναι ρομποτικός, τρέχουμε, δουλεύουμε συνέχεια πάνω στα κομπιούτερ, αποξενωνόμαστε από τον εαυτό μας, δεν σχετιζόμαστε με τους άλλους, δηλαδή μπαίνουμε σε ένα τρόπο ζωής που ευννοεί την αλεξιθυμία.

Όμως η επιτυχία είναι ζητούμενο της εποχής μας, πολλές φορές οι άνθρωποι αισθάνονται πως είναι ανάγκη επιβίωσης. Και η αλήθεια είναι ότι πολλοί επενδύουν με νόημα τους στόχους τους. Αλλά αυτό απαιτεί θυσίες, όπως η απομάκρυνση από τις προσωπικές σχέσεις. 
Οι άνθρωποι είναι πολύ ευχαριστημένοι με τον σύγχρονο τρόπο ζωής, με τον καταναλωτισμό σε κάθε επίπεδο, μέχρι να προκύψει μια νόσος. Το να είμαι επιτυχημένος θεωρείται πιο σημαντικό από την υγεία και το σχετίζεσθαι, ακόμα και από το ίδιο το είναι. Ο άνθρωπος αντί να προσπαθεί να είναι, τρέχει μια ζωή για να έχει πράγματα πολύ συχνά άχρηστα. Όμως αυτό αλλοιώνει το ίδιο το είναι, την ίδια την ύπαρξη.

Όταν έχεις την υγεία δεν σκέφτεσαι ότι μπορεί να τη χάσεις.
Ο φαλλικός ναρκισσισμός που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Το άτομο σου λέει «εγώ αντέχω» για να επιτύχω όποιο στόχο θέλω. Sky is the limit συνηθίζουν να λένε. Ξεχνάει τις εσωτερικές ανάγκες, τα τραύματα που στρέβλωσαν τις επιθυμίες του. Το άτομο με φαλλικό ναρκισσισμό εμφορείται από πολύ υψηλά ιδεώδη, πιστεύει ακράδαντα ότι έχει τη δύναμη να αντισταθεί σε ο,τιδήποτε, ότι τίποτα δεν μπορεί να το κάμψει, ότι δεν υπάρχει καμμιά εσωτερική έλλειψη που να τον εκτρέψει από τον στόχο του. Ο ίδιος ο πολιτισμός είναι ναρκισιστικός και απαιτεί από τον άνθρωπο να είναι κατά κάποιο τρόπο ράμπο, να «σκίζει» σε όλα τα επίπεδα, να μην έχει ανάγκη κανέναν. Όμως, και το λιοντάρι είχε ανάγκη το ποντικάκι, αν θυμάστε τον μύθο του Αισώπου.

Πώς βοηθάει η ανάλυση ή η θεραπεία;
Ο θεραπευτής βοηθάει τον ασθενή να καταλάβει ποιες είναι οι δυσκολίες του στην ψυχική λειτουργία για να προστατευθεί να μην ξανατραυματιστεί. Συχνά τραυματιζόμαστε επειδή κάνουμε ασυνείδητα τα ίδια πράγματα. Αυτός είναι ο περίφημος ψυχαναγκασμός της επανάληψης. Για παράδειγμα μια γυναίκα, ή ένας άνδρας θα σου πει όταν γνωρίζω κάποιον και νομίζω στην αρχή πως είναι ο σωστός άνθρωπος για εμένα, αλλά μετά προκύπτει να είναι το ίδιο με τους/τις προηγούμενους/ προηγούμενες. Μέσα από τη θεραπεία θα καταλάβει γιατί ουσιαστικά διαλέγει πάντα τον ίδιο άνθρωπο και παιδεύεται. Βάζει στην ψυχική σκηνή να ξαναπαιχτεί το ίδιο σενάριο, η ίδια ιστορία, που είχε βιώσει στην πρώτη παιδική ηλικία με τους γονείς του. Κατανοώντας τις βαθιές ρίζες των επιλογών και των συμπεριφορών του το άτομο θα μπορέσει να σχετιστεί καλύτερα με τους άλλους, να καλύψει κάποια ψυχικά ελλείμματα, ή σε αυτά που δεν καλύπτονται επαρκώς, να προστατεύεται, να μην εκτίθεται. Όταν κάποιος νοσήσει, ψάχνουμε να βρούμε γιατί νόσησε τώρα και όχι κάποια άλλη στιγμή. Να καταλάβουμε τι του συνέβη, γιατί κατέρρευσε ο ψυχισμός. Γιατί δεν εκδήλωσε μια ψυχική διαταραχή π.χ. μια κατάθλιψη, αλλά νόσησε σωματικά. Οι περισσότεροι ασθενείς έχουν ανάγκη να προσδώσουν έτσι και αλλιώς νόημα σε αυτό που τους συνέβη. Κάποιος μπορεί να σου πει έπαθα καρκίνο, γιατί παράτησα τη μάνα μου στο γηροκομείο. Είναι η ενοχή. Καμμιά φορά όταν αδυνατεί κάποιο να προσδώσει νόημα, τον βοηθάμε εμείς με την ψυχική εργασία να προσδώσει ένα νόημα που είναι όσο γίνεται πιο κοντά στην εσωτερική πραγματικότητα και τις συγκυρίες.

Πιστεύετε ότι η θεραπεία μπορεί να είναι προστατευτική, επανορθωτική για τα τραύματα και τα ελλείμματα που κουβαλάμε;
Βεβαίως, αρκεί ο θεραπευτής να είναι πολύ έμπειρος ή να έχει καλή εποπτεία. Υπάρχουν επαγγελματίες που στην προσπάθεια τους να βελτιώσουν τα συμπτώματα, μπορεί να πετύχουν να είναι ο ασθενής καλύτερα σε κάποιο επίπεδο, λιγότερο νευρωτικός, να μην είναι πολυ φοβικός, αλλά ξεπερνώντας αυτό να γίνει πιο ευάλωτος ψυχικά. Για παράδειγμα μπορεί να τον βοηθήσει να ξεπεράσει τη φοβία με τις γάτες, αλλά χωρίς να δώσει κάποιο νόημα, ή χωρίς μόνος του να καταλάβει από που προέρχεται η φοβία, μπορεί να επικρέμεται κάποιος κίνδυνος για την εμφάνιση ενός σοβαρότερου προβλήματος από την φοβία. Και αυτό γιατί το νευρωτικό σύμπτωμα π.χ. φοβία είναι ο τρόπος που έχει βρει να προστατευθεί, ένας συμβιβασμός μεταξύ του να ευχαριστιέται ενορμητικά, αλλά και το Υπερεγώ (ηθικές επιταγές) να είναι ήσυχο.

Αν τα αφαιρέσει αυτά τα νευρωτικά συμπτώματα πρόωρα, πού πάει η επιθυμία που ικανοποιείται με αυτό τον τρόπο; 

Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Μια ασθενής ήρθε στο ιατρείο μου με ελκώδη κολίτιδα. Στην προηγούμενη θεραπεία της, με άλλη συνάδελφο, της ανέφερε ένα όνειρο με ομοφυλοφιλικό περιεχόμενο. Η θεραπεύτρια έκανε μια ερμηνευτική παρέμβαση όπου ανέφερε την ασυνείδητη ομοφυλοφιλία της ασθενούς της. Όμως η τελευταία δεν ήταν ακόμα έτοιμη (θωρακισμένη ψυχικά) για να ακούσει την ερμηνεία. Το ίδιο βράδυ εκδήλωσε αιμορραγική κολίτιδα, και νοσηλεύτηκε επειγόντως στον Ευαγγελισμό. Ειδικά όταν, κατά την θεραπευτική διαδικασία, ερχόμαστε κοντά στο τραύμα, οι ασθενείς μπορεί να εγκαταλείψουν τη θεραπεία, να σπάσουν το πόδι τους για να μην ξαναέρθουν για κανένα μήνα, ή ακόμη και να αυτοκτονήσουν προκειμένου να μην ξαναζήσουν την αφόρητη τραυματική εμπειρία. Ο ψυχισμός αρνείται να ανακαλέσει ο,τιδήποτε παραπέμπει στο τραύμα και να βιώσει την επανάληψή του. Όμως αν η θεραπεία πάει καλά, «βάλει πλάτη» ο θεραπευτής, ώστε να απομακρυνθούν τα ψυχικά εμπόδια και ο αληθινός εαυτός να βγει στο φως. Ο καλός αναλυτής – θεραπευτής επενδύει στον αναλυόμενο όπως ο γονιός στο παιδί του. Και με αυτή την έννοια η θεραπεία μπορεί να είναι μια επανορθωτική εμπειρία, που θα ενισχύσει την ασπίδα απέναντι στις σωματοποιήσεις.