PEN Greece: H Πρόεδρος Ντίνα Σαρακηνού μιλάει για το λογοτεχνικό σωματείο

Με καταγωγή από την Κέρκυρα αλλά γέννημα θρέμμα της Αθήνας και πολίτης του κόσμου, η Ντίνα Σαρακηνού μιλά στην AthensVoice για το λογοτεχνικό σωματείο PEN Greece, το επίσημο παράρτημα στην Ελλάδα του κορυφαίου σωματείου λογοτεχνών του πλανήτη, PEN International, το οποίο προωθεί τη λογοτεχνία και προασπίζεται την ελευθερία του λόγου, για το λογοτεχνικό περιοδικό Literature.gr και για τα επόμενα σχέδιά της στον χώρο του βιβλίου.

— Συζητάμε τώρα, στο τέλος της θητείας σας, με το PEN Greece να οδεύει προς εκλογές. Είναι μια συνειδητή απόφαση η συγκεκριμένη χρονική στιγμή;

Απολύτως. Εάν μιλούσα για το PEN Greece με την εκλογή μου δεν θα είχα τίποτα ουσιαστικό να πω γι’ αυτό το τεράστιας σημασίας σωματείο για την ελληνική λογοτεχνία που ξεκίνησε τη λειτουργία του στην Ελλάδα το 2021. Στην αρχή προσπαθούσαμε με το Δ.Σ. να βρούμε τα στέρεα πατήματά μας, να αναπτύξουμε μια χημεία μεταξύ μας, να συναποφασίσουμε για τη στρατηγική του σωματείου, να ευθυγραμμίσουμε τις λειτουργίες μας με αυτές του PEN International.

Τρία χρόνια μετά όμως, έχουμε να παρουσιάσουμε έργο με λαμπερές λογοτεχνικές δράσεις, ξένες εκδόσεις, ημερίδες και καμπάνιες για την ελευθερία του λόγου και συνεργασίες με άλλα κέντρα PEN. Και με την ευκαιρία να δηλώσω ότι δεν προτίθεμαι να βάλω ξανά υποψηφιότητα. Πιστεύω ακράδαντα στις αλλαγές ηγεσίας, που φέρνουν νέες ιδέες. Εγώ, ότι είχα να προσφέρω στο PEN Greece ως πρόεδρος, το πρόσφερα. Θα παραμείνω ένα ενεργό τακτικό μέλος και θα συνεχίζω να υποστηρίζω το σωματείο με όλες μου τις δυνάμεις.

→ 1OO χρόνια από τον θάνατο του Φραντς Κάφκα |PEN Greece - PEN Czech

— Που διαφέρει το PEN Greece σε σχέση με τα άλλα ελληνικά σωματεία;

Στις τεράστιες ευκαιρίες διασύνδεσης που προσφέρει με ομότεχνους στο εξωτερικό και στη συμπερίληψη. Είναι ένα ανοικτό σωματείο που αγκαλιάζει όλο τον κόσμο του βιβλίου. Οι Έλληνες συγγραφείς, μέλη του PEN Greece, έχουν στη διάθεσή τους την πρόσβαση στην επικοινωνία με τον διεθνή κόσμο του βιβλίου, τη συμμετοχή τους σε διεθνείς επιτροπές του PEN στις οποίες μέλη είναι τα μεγαλύτερα ονόματα λογοτεχνών του πλανήτη. Μεταξύ των μελών του βρίσκονται (ή έχουν βρεθεί κατά καιρούς) μεγάλα ονόματα της λογοτεχνίας και της διανόησης –από τον Τζέιμς Μπόλντουιν, τη Μάργκαρετ Άτγουντ, την Τόνι Μόρισον, τον Φίλιπ Ροθ, τον Τζον Στάινμπεκ, τον Τόμας Μαν και τον Χάινριχ Μπελ, μέχρι τον Τζόζεφ Κόνραντ, τον Άρθουρ Μίλερ, τον Νόρμαν Μέιλερ, τη Σούζαν Σόνταγκ και τον Ντον Ντελίλο. Και κυρίως, προσφέρει, έναν νέο παγκόσμιο δρόμο ορατότητας για το έργο τους.

Πέρσι κυκλοφορήσαμε το Booklet: Know Her Words- Volume I, στο οποίο παρουσιάζονται αξιόλογα έργα γυναικών συγγραφέων, ένα project του PEN International, το οποίο διαμοιράστηκε σε όλες τις διεθνείς εκθέσεις που παρέστη με περίπτερο το Υπουργείο Πολιτισμού. Και φέτος, καταξιωμένα ονόματα αλλά και πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς συμμετέχουν σε έναν συλλογικό τόμο, με κείμενα εδρασμένα στον μαγικό ρεαλισμό, τιμώντας τη μνήμη του Gabriel García Márquez με τίτλο: Για τον μεγάλο Gabo, σε ελληνική, ιταλική και ισπανική έκδοση στην Κολομβία, ένα καινοφανές εγχείρημα.

Επίσης, το PEN Greece δίνει στους Έλληνες συγγραφείς τη δυνατότητα να αισθανθούν αλληλέγγυοι με την παγκόσμια λογοτεχνική κοινότητα, γεγονός αξιοσέβαστο. Η δική μας ελάχιστη χρηματική συνεισφορά συμβάλλει στην κινητοποίηση μηχανισμών ασύλου για συγγραφείς κυνηγημένους από απολυταρχικά καθεστώτα. Οι παρεμβάσεις του PEN στα Ηνωμένα Έθνη είναι από τις πλέον ουσιαστικές και καίριες. Επιπροσθέτως, είναι το μόνο ελληνικό λογοτεχνικό σωματείο που πήρε από την πρώτη στιγμή θέση για τη γενοκτονία που συντελείται στη Γάζα, αναδημοσιεύοντας τα δελτία τύπου του PEN International.

→ Η Γεν. Γραμματέας του PEN Greece Τέσυ Μπάιλα για τον Ιλχα Τσαμί Τσομάκ

→ Για τον μεγάλο Gabo: Έλληνες λογοτέχνες τιμούν τη μνήμη του σπουδαίου συγγραφέα Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, από τις Εκδόσεις Έναστρον, Συλλογικό έργο, με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού.

— Ποιες είναι οι πιο μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει στη λειτουργία του το PEN Greece; Και ποιοι σας βοήθησαν κατά τη διάρκεια της θητείας σας;

Το PEN Greece αντιμετωπίζει όλα τα συνήθη προβλήματα των σωματείων τα οποία δεν χρηματοδοτούνται επαρκώς για τις δράσεις τους. Δεν λαμβάνει καμία επιχορήγηση για τα λειτουργικά του έξοδα και σύμφωνα με τη καταστατική του υποχρέωση αποδίδει από τις συνδρομές των μελών του συγκεκριμένο ποσό κάθε χρόνο στο PEN International, ποσό το οποίο διατίθεται σε καμπάνιες υπέρ των φυλακισμένων συγγραφέων που κρατούνται αδίκως για τις εκπεφρασμένες ιδέες τους. Μοναδικός αρωγός στις δράσεις του PEN Greece μέχρι τώρα είναι το Υπουργείο Πολιτισμού που χωρίς την οικονομική ενίσχυσή του δεν θα μπορούσαμε να τις υλοποιήσουμε.

Εκτός από το ταλαντούχο διοικητικό συμβούλιο και τους επικεφαλής των επιτροπών, χωρίς τους οποίους καμία δράση δεν θα είχε υλοποιηθεί, ο κύριος Γιώργος Χουλιάρας, ο πρώην πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων, ένας εξαίσιος λογοτέχνης με όραμα και μεγάλη εμπειρία στη διοίκηση οργανισμών, υπήρξε σύμβουλός μου κατά τη διάρκεια της θητείας μου.

→ Παρουσίαση της αγγλικής έκδοσης του PEN Greece «1922-2022 ξεριζωμός και προσφυγιά» συλλογικό έργο, εκδόσεις Έναστρον, στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης το 2022. Ρέγκιουλα Βένσκε, πρώην Γεν. Γραμματέας του PEN International, Σίσσυ Παπαθανασίου, Διευθύντρια Γραμμάτων στο Υπουργείο Πολιτισμού, Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας, μέλος του ΔΣ του PEN Greece, Μπουρχάν Σονμέζ, Πρόεδρος του PEN International, Κατερίνα Μαλακατέ, Αντιπρόεδρος του PEN Greece, Πόπη Αρωνιάδα, Eπικεφαλής της Επιτροπής για τους Συγγραφείς στη Φυλακή του PEN Greece.

— Πώς εκτιμάτε τη συνέχεια του PEN Greece;

Την προβλέπω λαμπρή. Το PEN Greece είναι το σημείο αναφοράς στον παγκόσμιο λογοτεχνικό χάρτη για τους Έλληνες λογοτέχνες. Και αυτό είναι λογικό επακόλουθο, όταν το PEN δραστηριοποιείται σε 100 χώρες με περισσότερα από 140 εθνικά κέντρα και διαχρονικά συγκαταλέγει στους κόλπους του τους κορυφαίους λογοτέχνες του κόσμου. Δεν είναι λίγες οι φορές που ατζέντηδες του εξωτερικού και διάφοροι φορείς έχουν αποτανθεί στο PEN Greece για να τους φέρουμε σε επαφή με τα μέλη μας. Το brand name του είναι πολύ δυνατό. Θα συνεχίσει με περισσότερες δράσεις φαντάζομαι με άλλα κέντρα PEN, οι οποίες θα δρομολογηθούν από το επόμενο διοικητικό συμβούλιο, που θα εκλεγεί τέλος Ιανουαρίου 2025. Το σωματείο έχει μέλη του εξέχουσες προσωπικότητες, με όραμα και δυνατότητες, ανθρώπους ικανούς να δώσουν ακόμα περισσότερη ώθηση στις δραστηριότητές του. Ασφαλώς απαιτούνται ώρες δουλειάς εκ μέρους του Δ.Σ. Επιθυμία μου είναι κάποια στιγμή να οργανωθεί και στην Ελλάδα ένα παγκόσμιο ετήσιο συνέδριο του PEN International.

→ Από τις 24 έως τις 27 Σεπτεμβρίου 2024 πραγματοποιήθηκε στην Οξφόρδη το 90ο Συνέδριο του PEN International, με θέμα: Συγγραφείς σε έναν εμπόλεμο κόσμο. Εν μέσω της εξελισσόμενης παγκόσμιας κρίσης, εκπρόσωποι από περισσότερες από 90 χώρες συγκεντρώθηκαν για να συζητήσουν κρίσιμα ζητήματα, συμπεριλαμβανομένου και του ρόλου της παγκόσμιας λογοτεχνίας και του μέλλοντος της αποστολής του PEN για την αλληλεγγύη.

→ PEN Greece: «Ρητορική μίσους & πολιτική ορθότητα στο πλαίσιο της Ελευθερίας του Λόγου»

— Ποιες είναι οι πιο μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζετε εσείς στον χώρο του βιβλίου στον οποίο δραστηριοποιείστε;

Αυθόρμητα θα σας απαντήσω με τη θεωρία του Στίβεν Χόκινγκ: «the dark forest hypothesis». Η θεωρία του «σκοτεινού δάσους», η εικασία ότι υπάρχουν πολλοί εξωγήινοι πολιτισμοί σε όλο το σύμπαν, αλλά είναι και σιωπηλοί και εχθρικοί, διατηρώντας τη μη ανιχνευσιμότητά τους από φόβο μήπως καταστραφούν από άλλον εχθρικό πολιτισμό. Κάποια στιγμή, ο ελληνικός χώρος του βιβλίου πρέπει να ξεπεράσει τον φόβο της διατάραξης των πελατειακών σχέσεων και να αρχίσει να ανοίγεται σε νέα άτομα που θέλουν να δραστηριοποιηθούν στον κλάδο.

— Το Literature.gr είναι ένα από τα πιο αξιόλογα διαδικτυακά περιοδικά για τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό. Για περισσότερα από δέκα χρόνια ενημερώνει το αναγνωστικό κοινό για νέες εκδόσεις. Ποιο είναι το όραμά σας για το μέλλον του περιοδικού;

Να συνεχίσει την επιτυχημένη του πορεία με τους εξαίρετους συντάκτες του και να γίνει ένας ακόμη πιο ελκυστικός τόπος ενημέρωσης για την ελληνική και ξένη βιβλιοπαραγωγή. Είναι τιμή μας η συνεργασία με τους μεγαλύτερους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους, οι οποίοι μας εμπιστεύονται τα τελευταία δώδεκα χρόνια. Και να εκκινήσουν ξανά οι απονομές των Βραβείων μας που σταμάτησαν προσωρινά, εξαιτίας της πανδημίας Covid-19.

→ To Βραβείο του Literature.gr 2018 απονεμήθηκε στον Λάζλο Κρανσαχορκάι για το βιβλίο του «Το τανγκό του Σατανά», μετάφραση Ιωάννα Αβραμίδου, Εκδόσεις Πόλις

→ Literature.gr: «Απονομή των βραβείων Literature.gr 2016 στο Ίδρυμα Θεοχαράκη. Παρευρέθηκαν εκδότες, πεζογράφοι, ποιητές, δημοσιογράφοι, διευθυντές λογοτεχνικών περιοδικών και φίλοι του Literature.gr

— Είσαστε μέλος της κριτικής επιτροπής των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας και κριτικογράφος στο Βιβλιοδρόμιο των ΝΕΩΝ. Ποιο βιβλίο που διαβάσατε πρόσφατα ελληνικό ή ξένο θα προτείνατε;

Με ενδιαφέρει πολύ η γραφή των νέων συγγραφέων. Πιστεύω ότι δίνουν νέα πνοή στη λογοτεχνία. Από Έλληνες θα σας πρότεινα το βιβλίο Πολεμική Μηχανή, του πρωτοεμφανιζόμενου Χάρη Καλαϊτζίδη, από τις Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας. Πραγματεύεται την έμφυλη πάλη και το συγκρουσιακό περιβάλλον που υφίσταται σε ένα ταυτοτικό καθεστώς. Έχει μια ιδιαίτερη δυναμική η γραφή του. Από ξένη λογοτεχνία θα πρότεινα το μυθιστόρημα Οι Νετανιάχου, του Αμερικανού Τζόσουα Κόεν, σε μετάφραση του Παναγιώτη Κεχαγιά από τις Εκδόσεις Gutenberg. Είναι ένα βιβλίο κοινωνικού και πολιτικού προβληματισμού που σάρωσε -και όχι άδικα- σημαντικές διακρίσεις. Ο Κόεν είναι ευφυέστατος.

— Γιατί πιστεύετε δεν έχουμε περισσότερες μεταφράσεις ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό;

Υπάρχουν πολλές μεταφράσεις και έχει ήδη γίνει μια μεγάλη δουλειά υποδομής και από το Υπουργείο Πολιτισμού με μια σειρά Ανθολογιών από τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας Ποίησης και Διηγήματος που έχουν μεταφραστεί σε όλες σχεδόν τις δυτικοευρωπαϊκές γλώσσες αλλά και εκτός, όπως σε Γεωργιανά, Αραβικά κλπ. Ίσως όλα αυτά δεν είναι γνωστά γιατί δεν έχουν επικοινωνηθεί σωστά. Θα συμφωνήσω ότι μέχρι πρόσφατα μεγάλο εμπόδιο ήταν η ανύπαρκτη κρατική στήριξη. Η ίδρυση του Ελληνικού Ιδρύματος Βιβλίου και Πολιτισμού, ΕΛΙΒΙΠ, είναι ένα σημαντικό βήμα στην εξωστρέφεια. Πιστεύω πολύ στην τοποθέτηση των κατάλληλων ανθρώπων στις κατάλληλες, για εκείνους, θέσεις. Παρακολουθώ την άοκνη και επιτυχή συμβολή της Διεύθυνσης Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού, υπό τη διεύθυνση της κυρίας Σίσσυς Παπαθανασίου. Τα τρία τελευταία χρόνια η προβολή των έργων των Ελλήνων συγγραφέων στις Διεθνείς Εκθέσεις Βιβλίου διοργανώνεται με μεγάλη επιτυχία.

→ PEN Greece: «Η Διευθύντρια Γραμμάτων στο Υπουργείου Πολιτισμού, Σίσσυ Παπαθανασίου»

Εν τούτοις, το κυριότερο πρόβλημα κατά την άποψή μου είναι η έλλειψη ατζέντηδων του εξωτερικού. Εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, ο μεταφραστής είναι ο ατζέντης του βιβλίου. Ευτυχώς και δυστυχώς. Ευτυχώς, επειδή ο μεταφραστής συμβάλλει στην έκδοση ενός ελληνικού έργου στο παγκόσμιο αναγνωστικό κοινό και δυστυχώς, επειδή αυτός δεν είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος.

— Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας στον χώρο του βιβλίου;

Το βλέμμα μου συνεχίζει να είναι στραμμένο στο εξωτερικό. Σήμερα, μόλις, διάβαζα για το τι είδους οφέλη έχουν οι συγγραφείς από τις συνδικαλιστικές τους οργανώσεις (δωρεάν έλεγχο συμβολαίων, συνταξιοδοτικά προγράμματα, εκπαιδεύσεις) και τι είδους αμοιβές τούς αποδίδονται για τα συγγραφικά τους δικαιώματα και από ποιους οργανισμούς. Η συγγραφή, όμως, στο εξωτερικό είναι επάγγελμα και όχι πάρεργο.