Ρίκα Μπενβενίστε: Ναυαγοί της Ιστορίας

Το βιβλίο «Ναυαγοί – Ιστορίες Οικογενειακές και άλλες Μέσα στην Ιστορία του Μεταπολεμικού Κράτους»… της Ρίκας Μπενβενίστε άρχισα να το διαβάζω κάπως απρόθυμα: ήξερα ότι αναφέρεται στους Εβραίους της Καβάλας, στην δραματική ιστορία 2.000 ανθρώπων που συγκεντρώθηκαν μιαν ανοιξιάτικη μέρα του 1943 στις καπναποθήκες της Καβάλας από τους Βούλγαρους και εξορίστηκαν στην Τρεμπλίνκα. Ένα από τα τραίνα που τους μετέφερε στο στρατόπεδο, εκτροχιάστηκε κι έπεσε στο Δούναβη, «οι τυχεροί πνίγηκαν εκεί» όπως έλεγε κάποιος από τους ελάχιστους επιζώντες. Γιατί ελάχιστοι ήταν οι Καβαλιώτες Εβραίοι που επέζησαν, και οι πιο πολλοί κατέφυγαν σε άλλες πόλεις της Ελλάδας ή σε άλλες χώρες μετά τον πόλεμο. Η κοινότητα των Καβαλιωτών Εβραίων θρήνησε συνολικά 1484 νεκρούς…

«Ναυαγοί»: Το βιβλίο της Ρίκα Μπενβενίστε

Πιο τραγικές, φρικτές ιστορίες, είναι δύσκολο να ανακαλύψει κανείς σκαλίζοντας την Ιστορία… Ωστόσο η Ρίκα Μπενβενίστε, που έγραψε το βιβλίο «Ναυαγοί», έχει πιάσει την ανθρώπινη πλευρά, την καθημερινή, την σπαραχτική, την πιο αποκαλυπτική αλλά και αυτήν με την οποία ταυτίζεται ο αναγνώστης: μέσα από προσωπική αλληλογραφία Εβραίων της Καβάλας, μέσα από γράμματα του Μωρίς Μπενβενίστε, περιγραφές, αναλύσεις, καταστάσεις, στιγμές, έρωτες, φιλίες, εμπορικές συμφωνίες, σκηνές και κουβάρια συναισθημάτων κυλάνε αβίαστα λες κι είναι σημερινά πράγματα, λες και δεν γράφτηκαν πριν τόσα χρόνια και κάτω από φρικτές συνθήκες.

Τα ονόματα του βιβλίου έρχονται αχνά από την παιδική μου ηλικία – κάποιος Μπενβενίστε ήταν φίλος του παππού μας του Σταύρου, κάποιος Πεσάχ (που στο βιβλίο αναφέρεται Πέσαχ, με τον τόνο αλλού), ο Πεσάχ έδωσε τα κλειδιά της καπναποθήκης του στον παππού Σταύρο το ΄43 πριν εκτοπιστεί με την οικογένειά του, από την οποία οικογένεια υπήρξε ο μοναδικός επιζών. Όταν γύρισε μετά τον Πόλεμο, ο παππούς είχε καθαρίσει μόνος του την καπναποθήκη και του επέστρεψε τα κλειδιά με καμάρι. Άλλος φίλος, σε τρελό πανικό, το πρωί της τραγικής 3^ης Μαρτίου, έφερε την πεντάχρονη κόρη του στον παππού, άρα εκτός από τα κλειδιά μιας καπναποθήκης είχε κι ένα πεντάχρονο κοριτσάκι να πάρει μαζί του στην Αθήνα, στο εξοχικό σπίτι του ίδιου Εβραίου φίλου, στο οποίο σπίτι τελικά θα πέρναγαν την Κατοχή.

Τα ονόματα στους «Ναυαγούς», οι Σαμπετάι, οι Ναχμίας, οι Σαλέμ, οι Λεβή, κυρίως η οικογένεια Μπενβενίστε…αναφερόντουσαν συχνά από τον παππού και τη γιαγιά μας όσο μεγαλώναμε. Κάποιοι έφυγαν στην Αμερική, ο Χαίμ Ζακάρ επέζησε από τα καταναγκαστικά έργα και παντρεύτηκε στην Βουλγαρία με λευκό γάμο που βγήκε σε καλό, αλλά ήταν από τους ελάχιστους - η άλλοτε ανθηρή Εβραική Κοινότητα της Καβάλας αποδεκατίστηκε. Το 1980, διαλύθηκε εντελώς.    

Δεν είχα λοιπόν τρελή προθυμία να διαβάσω το βιβλίο επειδή το φανταζόμουν σκοτεινό, φορτωμένο με αυτά τα άθλια κεφάλαια της Ευρωπαϊκής Ιστορίας, με τα 50 εκατομμύρια νεκρούς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με την συνεχή, αξεπέραστη θλίψη που φέρνει ακόμα το «Ημερολόγιο της Αννας Φράνκ». Η συγγραφέας του, Ρίκα Μπενβενίστε, είναι καθηγήτρια Ιστορίας της Μεσαιωνικής Ευρώπης στο τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Και κατάφερε να κάνει το μη αναμενόμενο: να γράψει ένα αληθινό, συγκινητικό βιβλίο με πάρα πολλή έρευνα πίσω του, με στοιχεία, πληροφορίες και υλικό, αλλά με προσωπικές ιστορίες πραγματικών ανθρώπων να το κρατάνε ζεστό. Το διάβασα μια κι έξω, από την ώρα που το ξεκίνησα. Κι ακόμα προσπαθώ να θυμηθώ το όνομα του Καβαλιώτη Εβραίου, φίλου του παππού μας Σταύρου, που άφησε το κοριτσάκι του στην φύλαξή του. Μερντόχ; Μπορεί, έχουν περάσει πολλά χρόνια, σαράντα από τον θάνατο του Σταύρου. Πάντως αυτή η ιστορία είχε χάπι εντ – μετά τον Πόλεμο, ο (μάλλον) Μερντόχ εμφανίστηκε μια μέρα στο εξοχικό του στην Αγία Παρασκευή, που ήτανε βουνό τότε, και παρέλαβε το οκτάχρονο πια κοριτσάκι του. Λίγες μέρες μετά, έφυγαν οι δυο τους για την Κωνσταντινούπολη.

(Οι λιγοστές, έστω, ιστορίες με χάπι εντ είναι αυτές που μας κρατάνε, κι αυτές που μας κάνουν να γυρνάμε σελίδα… )

Info: «Ναυαγοί – Ιστορίες Οικογενειακές και άλλες μέσα στην Ιστορία του Μεταπολεμικού Κόσμου», Ρίκα Μπενβενίστε, εκδόσεις ΠΟΛΙΣ.