Δημήτρης Ραυτόπουλος: Πέθανε ο σπουδαίος κριτικός λογοτεχνίας

Πέθανε ο σπουδαίος κριτικός λογοτεχνίας, δοκιμιογράφος και δημοσιογράφος Δημήτρης Σπ. Ραυτόπουλος. Εμβληματική μορφή της Aριστεράς, ο Δημήτρης Ραυτόπουλος εξακολουθούσε με απόλυτη διαύγεια να γράφει και να ασκεί κριτική σχεδόν μέχρι τα 101 του χρόνια.

Δημήτρης Ραυτόπουλος, η ζωή και το έργο του

Από τους σημαντικότερους κριτικούς της ελληνικής λογοτεχνίας –εκπρόσωπος της μαρξιστικής κριτικής–, δοκιμιογράφος, δημοσιογράφος και μελετητής της μεταπολεμικής περιόδου, ο Δημήτρης Ραυτόπουλος υπήρξε μάρτυρας της πολιτικής ζωής πολλών δεκαετιών. Γεννήθηκε στον Πειραιά στις 28 Μαΐου 1924. Έφηβος ακόμα αναμείχθηκε με την πολιτική νεολαία της Αριστεράς. Το 1944 πέρασε στο Τμήμα Χημείας της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του λόγων πολιτικών διώξεων.

Ξεκίνησε να γράφει διηγήματα, ποιήματα, θεατρικά σκετσάκια στη εξορία, όμως σύντομα η ιδιότητα του πεζογράφου παραμερίστηκε από την ιδιότητα του κριτικού. Εργάστηκε στις εφημερίδες Η Αυγή (1952–1967), Ελεύθερος, Ώρα (1955–1956). Στην εξορία του Αη-Στράτη γνώρισε και συνδέθηκε με τον Τίτο Πατρίκιο, τον Τάσο Σπυρόπουλο, τον Κώστα Κουλουφάκο, τον Πορφύρη Κονίδη, τον Γιάννη Ρίτσο, τον Μάνο Κατράκη και άλλους. Εκεί δημιουργήθηκε η ομάδα που αποτέλεσε αργότερα τον πυρήνα της «Επιθεώρησης Τέχνης». Το πρωτοποριακό για την εποχή του περιοδικό πρωτοκυκλοφόρησε τα Χριστούγεννα του 1954. Στόχος του ήταν εκείνος ο βασανισμένος κόσμος της Αριστεράς, που έβγαινε από τη φοβερή ήττα, να μπορέσει να συνδεθεί και πάλι «με το νόημα της πρωτοπορίας». Η έκδοσή του συνέπεσε με τη σταδιακή στροφή μέρους της αριστερής διανόησης από το σοσιαλιστικό ρεαλισμό –που πρέσβευε την υποταγή του νοήματος στην ιδεολογία και την εξουσία– στο δυτικό μαρξισμό.

Μαχητικός, διεισδυτικός, αιχμηρός, αντιδογματικός, ο Ραυτόπουλος δεν δίστασε να συγκρουστεί με την πανίσχυρη λογοκρισία, τις γραφειοκρατικές, κομματικές επεμβάσεις, τις «κομμένες κεφαλές». Χαρακτηριστικό παράδειγμα η σφοδρή αντιπαράθεση με τον Μάρκο Αυγέρη για να υπερασπιστεί στις «Ακυβέρνητες πολιτείες» του Στρατή Τσίρκα το κομμάτι που αφορούσε στην κριτική του σταλινισμού. Αργότερα πάλι δεν δίστασε να διακόψει τη μακρόχρονη συνεργασία του με την «Αυγή» με αφορμή ένα άρθρο για τον Σαρτρ. Κατά την περίοδο 1947–1952, εξορίσθηκε στην Ικαρία, τη Μακρόνησο και τον Άγιο Ευστράτιο.

Το 1967, με τη Δικτατορία, το περιοδικό έκλεισε και ο ίδιος διέφυγε στη Γαλλία. Εκεί εργάστηκε ως συντάκτης στο Λεξικό Robert και συμμετείχε στο αφιέρωμα του περιοδικού Temps Modernes στην Ελλάδα το 1969, συνθέτοντας μία ανθολογία κειμένων από διωχθέντες συγγραφείς. Παρακολούθησε μαθήματα στην École Pratique des Hautes Études του Παρισιού.

Παντρεύτηκε με την Γαλλίδα Κλερ Σαρνέ-Ραυτοπούλου, εκπαιδευτική σύμβουλος της γαλλικής πρεσβείας στην Αθήνα, ειδικευμένη στην εκπαίδευση παιδιών με ψυχοδιανοητικά προβλήματα, η οποία έφυγε από τη ζωή στις 14/7/2021.

Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1974. Εξέδωσε τα κριτικά έργα: «Οι ιδέες και τα έργα» (1965), «Τέχνη και εξουσία» (1985), «Κρίσιμη λογοτεχνία» (1986), «Σημεία στίξεως» (1987), «Αναθεώρηση Τέχνης: η Επιθεώρηση Τέχνης και οι άνθρωποί της» (2006). Το 1997 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο δοκιμίου-κριτικής για το έργο «Άρης Αλεξάνδρου: ο εξόριστος» (1996), το 2008 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, το 2009 τιμήθηκε με το βραβείο «Διδώ Σωτηρίου» της Εταιρείας Συγγραφέων και το 2013 στα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας απέσπασε ομόφωνα το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου του.

Με τη μεταπολίτευση, ανέλαβε τη διεύθυνση του περιοδικού Ηριδανός, το οποίο με τα αφιερώματά του πραγματοποίησε ανοίγματα προς νέες τάσεις της λογοτεχνίας. Παράλληλα, έγραφε επιφυλλίδες στην Αυγή (1977–1980) και εργάστηκε ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα Απογευματινή (1976–1981). Αποτέλεσε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.

Ο Δημήτρης Ραυτόπουλος συνεργαζόταν και με την Athens Voice. Διαβάστε εδώ κείμενα και κριτικές του 

Τα έργα του Δημήτρη Ραυτόπουλου

Ο Ραυτόπουλος θεωρείται από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της λογοτεχνικής κριτικής και αναδείχθηκε σε έναν από τους δυναμικότερους και σημαντικότερους βιβλιοκριτικούς και μελετητές σ΄ ένα μεγάλο μέρος της μεταπολεμικής περιόδου. Υπήρξε διεισδυτικός, οξυδερκής, αιχμηρός στις τοποθετήσεις του, απέφυγε συστηματικά τον δογματισμό ενώ υπερασπιζόμενος τις δημοκρατικές ιδέες του συχνά ήρθε σε σύγκρουση ακόμα και μέσα στον δικό του πολιτικό χώρο.

Το 1989, βραβεύθηκε για τη δημοσιογραφική του δουλειά από το Ίδρυμα Προαγωγής της Δημοσιογραφίας Αθανασίου Μπότση. Τιμήθηκε το 1997 με το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου-Κριτικής για το έργο του «Άρης Αλεξάνδρου, ο εξόριστος». Το 2008, έλαβε το Βραβείο «Διδώ Σωτηρίου» της Εταιρείας Συγγραφέων, ενώ την ίδια χρονιά αναγορεύτηκε επίτιμος δρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Το 2014 έλαβε το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου του. Επίσης για το συνολικό του έργο, έλαβε το Βραβείο Δοκιμίου-Μελέτης του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών το 2017.

Έργα του είναι: Οι ιδέες και τα έργα (Δίφρος, 1965), Τέχνη και εξουσία (Καστανιώτης, 1985),Κρίσιμη λογοτεχνία. (Καστανιώτης, 1986), Σημεία στίξεως (Στοχαστής, 1987), Άρης Αλεξάνδρου, ο εξόριστος (Σοκόλης. 1996), Αναθεώρηση Τέχνης: Η Επιθεώρηση Τέχνης και οι άνθρωποί της. ( Σοκόλης, 2006), Εμφύλιος και λογοτεχνία (Πατάκης, 2012), Κριτική της κριτικής (Gutenberg, 2017).

Μεταφράσεις: Μάργκαρετ Μίτσελ «Όσα παίρνει ο άνεμος» (Ρομάντσο, 1954), Χέρβυ Άλλεν «Αντόνιο Αντβέρσο» (Ρομάντσο, 1955), Αντόνιο Γκράμσι, «Γράμματα από τη φυλακή»-με τη Φούλα Χατζηδάκη» (Ηριδανός, 1974), Μπορίς Βιαν, «Φθινόπωρο στο Πεκίνο», Μισέλ Τουρνιέ, «Παρασκευάς ή η πρωτόγονη ζωή» (Πατάκης, 1982).

Διαβάστε εδώ τη συνέντευξη που είχε δώσει στην Athens Voice