Το τραγούδι του προφήτη του Paul Lynch

Ένα βροχερό βράδυ στο Δουβλίνο, κάποια στιγμή στο εγγύς μέλλον, δυο άντρες της νεοσύστατης Μυστικής Αστυνομίας επισκέπτονται το σπίτι του δασκάλου και συνδικαλιστή Λάρι Στακ, πατέρα τεσσάρων παιδιών, ο οποίος όμως απουσιάζει, κι έτσι ζητούν από τη σύζυγό του, την Άιλις, να του πει να έρθει σ’ επαφή μαζί τους. Η γυναίκα, μ’ ένα βρέφος μηνών στην αγκαλιά, είναι συνεργάσιμη αλλά και ανήσυχη. Όταν οι άντρες αφήνουν την κάρτα τους και φεύγουν «… ξαναμπαίνει στη ζεστασιά του διαδρόμου, εκεί στέκεται μια στιγμή, κοιτάζει την κάρτα στο χέρι της και καταλαβαίνει πως κρατούσε την ανάσα της. Αυτή η αίσθηση τώρα, πως κάτι μπήκε στο σπίτι, θέλει ν’ αφήσει το μωρό στο καρέκλι του, να σταθεί και να σκεφτεί, να δει πώς αυτό το κάτι τής χτύπησε την πόρτα μαζί με τους δυο άντρες κι ύστερα μπήκε ακάλεστο στον διάδρομο – κάτι που δεν είχε σχήμα αλλά το ένιωθες. Το αισθάνεται, την ακολουθεί καθώς μπαίνει στο σαλόνι και περνάει δίπλα από τα παιδιά…». Το απειλητικό «κάτι» που έχει εισχωρήσει στο σπίτι, στο σώμα και στο μυαλό της Άιλις Στακ δεν πρόκειται να φύγει πια. Το «Το τραγούδι του προφήτη» του Πολ Λιντς (Paul Lynch) είναι το οδοιπορικό της μέσα από τη διάχυτη αβεβαιότητα και ανασφάλεια, μετά το άγχος και τη δυσπιστία, μετά τον τρόμο και, τέλος, το μούδιασμα που επιβάλλει η επιβίωση.

Το τραγούδι του προφήτη: Ένα βιβλίο από τον Paul Lynch

Από τις πρώτες σελίδες, πριν ακόμα ο κόσμος που περιγράφει το βιβλίο αρχίσει να πλήττεται και να χάνει το περίγραμμά του, ο αναγνώστης εκπαιδεύεται στις μεγάλες ανάσες. Παράγραφοι δεν υπάρχουν και η ίδια πρόταση συχνά περιέχει μια αλληλουχία από εξωτερικές περιγραφές εσωτερικό μονόλογο και διαλόγους χωρίς εισαγωγικά. Αυτή η ιδιόρρυθμη μορφή αντανακλά επακριβώς το περιεχόμενο, που δεν είναι άλλο από την αναμέτρηση με το αδιανόητο ενός εμφύλιου πολέμου. Το μυθιστόρημα που κέρδισε το περσινό Booker είναι μια μελέτη της κλιμακούμενης αγωνίας μπροστά στην ανατροπή των δεδομένων σε κάθε επίπεδο: ψυχικό, σωματικό, κοινωνικό... Σαν τέτοια, προσκαλεί τον αναγνώστη να το διαβάσει στον επείγοντα ρυθμό στον οποίο είναι γραμμένο· απνευστί.

Τα πρόσωπα του βιβλίου θα μπορούσαν κάλλιστα να μην είναι πολίτες της Δύσης μπροστά στο φάσμα ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος, αλλά από τη Συρία, το Αφγανιστάν ή τον Λίβανο. Σκηνοθετώντας όμως την αναγκαιότητα να διασχίσει –με οποιονδήποτε τρόπο!– μια οικογένεια τα σύνορα μιας ευρωπαϊκής χώρας προς μια άλλη, ο Lynch εντάσσει το ζήτημα μέσα στα δικά μας πολιτισμικά δεδομένα, έτσι που οι πρόσφυγες δεν είναι πια «άλλοι, αλλού», είναι εμείς.

Όπως λέει ο πατέρας της Άιλις στην κόρη του κάποια στιγμή: «Αν αλλάξουν αυτοί που έχουν τον έλεγχο των θεσμών, αλλάζουν αυτοί που έχουν τον έλεγχο των γεγονότων, αλλάζει η δομή της πίστης, ο έλεγχος αυτού για το οποίο όλοι συμφωνούμε, είναι απλό, Άιλις, πολύ απλό, η Ένωση αυτό κάνει, προσπαθεί ν’ αλλάξει αυτό που εσύ κι εγώ ονομάζουμε πραγματικότητα...»

Ούτε όμως είναι η στόχευση του βιβλίου αμιγώς καταγγελτική (εναντίον του ολοκληρωτισμού). Τα πρόσωπα και οι ιδέες πίσω από την άρση του δημοκρατικού συντάγματος της χώρας δεν αποκτούν πουθενά σαφές περίγραμμα.  Επιπλέον, οι αντάρτες που αντιμάχονται το καθεστώς δεν φέρουν τίποτα το σωτήριο. Αντίθετα,  σκιαγραφούνται ως σκαιοί οπορτουνιστές χωρίς δική τους ηθική πυξίδα. Αυτά, μαζί με άλλα στοιχεία, όπως οι τυχαίες πράξεις καλοσύνης που συναντά η Άιλις καθώς εμπλέκεται στη δίνη της γενικευμένης βίας, εντείνουν τη δυστοπική αίσθηση του βιβλίου. Την αίσθηση, δηλαδή, του αποπροσανατολισμού που επέρχεται όταν αποκαθηλώνεται κάθε αξιακό σύστημα αναφοράς.

Καθ’ ομολογία του P. Lynch, τα δικά του σημεία αναφοράς κατά τη συγγραφή του βιβλίου ήταν η δεξιά μεταστροφή στις ευρωπαϊκές δημοκρατίες, το Brexit, η αδιαφορία της Ευρώπης απέναντι στην κατάρρευση της Συρίας και τις προσφυγικές ροές. Επάνω σε αυτόν τον (άδηλο) καμβά ο Lynch φιλοτεχνεί με μεγάλη αφοσίωση και εμβρίθεια το πορτρέτο μιας Δυτικής γυναίκας που επιστρατεύει τη μητρική αγάπη απέναντι στις δυνάμεις της διάλυσης και της σιωπής:

«Κοιμάμαι, δεν κοιμάμαι, δεν ξέρω», λέει, «κάθε βράδυ ονειρεύομαι ότι κοιμάμαι, ότι βυθίζομαι σ’ έναν ύπνο χωρίς ήχους, αλλά δεν γίνεται πια, μου πήρε κάμποσο να καταλάβω ότι κατά κάποιον τρόπο είναι ύπνος, ξέρεις, νόμιζα ότι ήμουν ξύπνια, αλλά κοιμόμουν, προσπαθούσα να λύσω το πρόβλημα μπροστά μου, είναι ένα βαθύ σκοτάδι, είναι μια σιωπή που καταπίνει κάθε στιγμή της ζωής μου, νόμιζα ότι θα τρελαθώ πασχίζοντας να το λύσω, αλλά μετά συνήλθα, καταλαβαίνω τι προσπαθούν να μας κάνουν, είναι πανέξυπνο το σχέδιό τους, σου παίρνουν κάτι και το αντικαθιστούν με σιωπή κι εσύ βρίσκεσαι αντιμέτωπη με αυτή τη σιωπή κάθε στιγμή του ξύπνιου σου, δεν μπορείς να ζήσεις, παύεις να είσαι ο εαυτός σου, γίνεσαι ένα πράγμα αντιμέτωπο με τη σιωπή, ένα πράγμα που περιμένει να τελειώσει η σιωπή… κι έτσι μένεις ασάλευτη, ανήμπορη να κουνηθείς, μουδιασμένη, σαν στομωμένο μαχαίρι…»

Στο τέλος του βιβλίου, το ανοίκειο έχει εκτοπίσει για πάντα τη ζωή όπως την ξέραμε. Η μισή οικογένεια της Άιλις Στακ έχει γλιστρήσει μέσα στις ρωγμές της πραγματικότητας που δημιούργησαν δυνάμεις κατά πολύ ισχυρότερες από την ίδια. Η επώδυνη διαδρομή της καταλήγει σε ένα ανοιχτό ερώτημα. Υπάρχει στ’ αλήθεια η δυνατότητα για μια καινούργια αρχή;

Οι μεταφραστές έχουν καταφέρει να αποδώσουν τη φροντίδα του Lynch στην κατασκευή του κειμένου του όπως και τη σωματικότητα στις περιγραφές του, χωρίς πουθενά να ξενίζουν τον Ελληνόφωνο αναγνώστη. Καθόλου ευκαταφρόνητο!

Info: Το τραγούδι του προφήτη του Paul Lynch, Μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης, Εκδόσεις Gutenberg (Σειρά Aldina υπό τη διεύθυνση της Ζωής Μπέλλα-Αρμάου)