Πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς: Πόσο εύκολα εκδίδεται σήμερα ένας νέος συγγραφέας;

Πόσο εύκολο είναι να εκδοθεί ένας πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας; Μήπως πρέπει να πληρώσει για την έκδοση; Τι ποιότητες πρέπει να συγκεντρώνει το χειρόγραφό του; Πώς προσεγγίζει ο νέος συγγραφέας έναν εκδοτικό οίκο; Σε μια αγορά βιβλίου μικρή από κάθε άποψη: τόσο σε αριθμό αναγνωστών (ως χώρα βρισκόμαστε στις τελευταίες θέσεις των αναγνωστικών συνηθειών στην Ευρώπη, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά στατιστικά) όσο και σε εύρος αγοράς (εκδοθέντα βιβλία, διανομή, αριθμός βιβλιοπωλείων), απορίας άξιο παραμένει το πώς εκδίδεται ένας νέος συγγραφέας. Απευθυνθήκαμε σε ανθρώπους του χώρου για να καταθέσουν τη δική τους ματιά και το προσωπικό τους βίωμα στην περίπτωση των πρωτοεμφανιζόμενων. Η χαρά της πρώτης έκδοσης δεν συγκρίνεται με τίποτα, όπως μας περιγράφουν γλαφυρά. Πόσο εύκολα, όμως, έφτασαν ως εκεί;

Σε μια πρόσφατη συζήτησή μας με τον συνεργάτη της Athens Voice, συγγραφέα, μεταφραστή και επιμελητή εκδόσεων Κυριάκο Αθανασιάδη, γνώστη του χώρου του βιβλίου, μαθαίνουμε τα εξής κατατοπιστικά για την επικρατούσα κατάσταση: «Είναι πάρα πολύ δύσκολο να βγάλει κανείς το πρώτο του βιβλίο χωρίς να το πληρώσει. Όπως και το δεύτερο – αν υπάρξει δεύτερο. Ουσιαστικά, τα βιβλία των πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων συνιστούν ένα στατιστικώς ασήμαντο ποσοστό του συνόλου των εκδοθέντων κάθε χρόνο.

»Σχεδόν όλα τα βιβλία των πρωτοεμφανιζόμενων είναι ιδιωτικές εκδόσεις. Σε αυτές περιλαμβάνονται βέβαια και τα βιβλία που βγαίνουν σε εκδοτικά εξειδικευμένα, ακριβώς, σε πληρωμένες εκδόσεις – πράγμα που δεν είναι κακό, μολονότι κάποια από αυτά τα εκδοτικά δεν φροντίζουν καθόλου τα βιβλία: απλώς πληρώνονται για να τα βγάλουν, κι εκεί τελειώνει το πράγμα. Ένας μέινστριμ εκδοτικός οίκος, από την άλλη, δεν είναι εύκολο να επενδύσει σε έναν καινούργιο συγγραφέα. Χρειάζεται πωλήσεις και κέρδη για να συνεχίσει να υπάρχει: για να πληρώσει το προσωπικό, τους λογαριασμούς, τους συνεργάτες, τους προμηθευτές... και για να μείνουν χρήματα ώστε να βγάλει και άλλα βιβλία. Θα εκδώσουν ίσως και ένα ή δύο βιβλία αγνώστων συγγραφέων τον χρόνο (αλλά ποτέ περισσότερα, ακόμη και οι μεγαλύτεροι), σταυρώνοντας όμως τα δάχτυλα για να τους βγει τουλάχιστον ο ένας.

»Η αγορά είναι δύσκολη, και το κοινό ενδιαφέρεται για πολύ συγκεκριμένα πράγματα. Δεν είναι απλώς λογικό: έτσι είναι· έτσι πάει· και έτσι πάει παντού, σε όλο τον κόσμο, από πάντα. Ούτε υπάρχει τίποτε κακό ή περίεργο ή στρεβλό σε όλο αυτό. Οι νέοι συγγραφείς, πάλι, δεν πρέπει να απογοητεύονται. Θα στενοχωρηθούν φυσικά με τις πρώτες απορρίψεις, πράγμα λογικό, και θα στενοχωρηθούν και με τις επόμενες. Και θα στενοχωριούνται πάντα, μια ζωή: σήμερα στην Ελλάδα, οι συγγραφείς με σταθερό εκδότη που βγάζει τα βιβλία τους το ένα μετά το άλλο, ό,τι κι αν είναι αυτά, δεν είναι πάνω από εκατό όλοι κι όλοι. (Στην πραγματικότητα, είναι αρκετά λιγότεροι). Το μόνο που μπορούν να κάνουν οι άγνωστοι, σήμερα, συγγραφείς είναι να συνεχίσουν πάση θυσία: να διαβάζουν πολύ, να γράφουν τακτικά και με πρόγραμμα, να γράφουν καλύτερα (υπάρχουν τρόποι και διδάσκονται), να επιμελούνται σχολαστικά και να διορθώνουν τα κείμενά τους, και να προτείνουν τα βιβλία τους στους εκδότες που νομίζουν ότι θα ενδιαφέρονταν για αυτά. Έτσι κάνουν όλοι».

Σε επικοινωνία μας με τη Μιρέλλα Μπατζιανιά, υπεύθυνη περιεχομένου της βάσης οσδέλnet του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου, που πλέον μετονομάστηκε σε Bookpoint, μας επιβεβαιώνει ότι ο αριθμός των αυτοεκδόσεων είναι σημαντικός, καθώς και ότι δημιουργούνται εταιρείες που εξυπηρετούν αυτήν την ανάγκη, των αυτοεκδόσεων. Μας παραπέμπει στην επίσημη έκθεση του Οργανισμού για τα «Δεδομένα ελληνικής βιβλιοπαραγωγής και εκδοτικής δραστηριότητας 2023», όπου διαβάζουμε τα εξής: «Ανάμεσα στις 35 εκδοτικές επιχειρήσεις με τη μεγαλύτερη βιβλιοπαραγωγή το 2023, συγκαταλέγονται τουλάχιστον 9 επιχειρήσεις που παρέχουν υπηρεσίες προς συγγραφείς για την επιμέλεια, έκδοση, διακίνηση και προβολή των έργων τους.

Από την 36η θέση και κάτω υπάρχουν και πολλές ακόμη με μικρότερες παραγωγές. Με εξαίρεση 4 επιχειρήσεις που διαχρονικά εξειδικεύτηκαν και κάθε χρόνο εμφανίζονται σταθερά στις πρώτες θέσεις βιβλιοπαραγωγής σε πλήθος νέων τίτλων, όποιες καινούργιες δημιουργούνται, έχουν μια μέση διάρκεια δραστηριότητας που δεν ξεπερνά τα 5 χρόνια. Παράλληλα όλο και πιο πολλοί εκδότες εκδίδουν και έργα αυτοχρηματοδοτούμενα από τον δημιουργό τους».

Πώς βλέπουν τα πράγματα οι εκδοτικοί οίκοι; Ποια είναι τα κριτήρια με τα οποία αποφασίζουν να εκδώσουν ένα νέο βιβλίο, ειδικά ενός πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα; Τι θα τους κάνει να τον εμπιστευτούν;

Η Εύα Καραϊτίδη, εκδότρια του ιστορικού εκδοτικού οίκου της Εστίας, είναι πολύ κατατοπιστική ως προς τα κριτήρια επιλογής στα οποία εντάσσει τόσο τη χρησιμότητα όσο και την αναζήτηση πρωτοτυπίας θεματολογικά και μορφολογικά. Συγκεκριμένα μας αναφέρει: «Τα κριτήρια επιλογής είναι πολλά και διάφορα. Η ενδεχόμενη χρησιμότητα, όχι με ωφελιμιστικά αλλά με αναγνωστικά κριτήρια, είναι ίσως το πρώτο και σημαντικότερο. Αν αναφέρεστε ειδικά στη λογοτεχνία, παραλαμβάνουμε και διαβάζουμε πλέον πολλές προτάσεις αξιοπρεπέστατες και άνω του μετρίου, όμως το ζητούμενο για μας είναι πάντα η αναζήτηση πρωτοτυπίας στο περιεχόμενο, –ιδεωδώς– και στη μορφή.

»Ο νέος συγγραφέας μάς ενδιαφέρει καταρχάς γιατί εξ ορισμού γράφει και σκέφτεται διαφορετικά. Αυτό το “διαφορετικό”, που αντλεί βέβαια ιδανικά από το κοινό πηγάδι της γλωσσικής και λογοτεχνικής παράδοσης, ελληνικής και παγκόσμιας, μας μαθαίνει πράγματα για τον καινούργιο κόσμο στον οποίο όλοι μας κολυμπάμε, είτε το θέλουμε είτε όχι. Άρα στην Εστία είμαστε ανοιχτοί (με ρίσκο πάντα) σε προτάσεις τέτοιου τύπου» προσθέτει η κυρία Καραϊτίδη.

Βιβλία νέων συγγραφέων τους οποίους εμπιστεύεται η Εστία βρίσκονται συχνά στις υποψηφιότητες για σημαντικά βραβεία τα οποία συχνά κερδίζουν. «Μερικοί νομίζουν ότι επειδή είμαστε ο παλιότερος ελληνικός οίκος (από το 1885) εκδίδουμε μόνο νεκρούς συγγραφείς. Η αλήθεια είναι ότι προσπαθούμε να τιμούμε την παράδοσή μας με το παραπάνω (εκδίδοντας κι επαναφέροντας και συγγραφικά ονόματα που ξεχάστηκαν ή αδικήθηκαν, όπως π.χ. ο παλαιός και τόσο μοντέρνος Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, ο Γιώργος Μακρής, ο Άλεκ Σχινάς), αλλά ο αέρας που πνέει με τους νέους ανθρώπους στα γραφεία μας είναι εξίσου ανεκτίμητος» καταλήγει η κυρία Καραϊτίδη.

Από την πλευρά της, η Ελένη Μπούρα, υπεύθυνη ελληνικής πεζογραφίας των εκδόσεων Μεταίχμιο, καταθέτει τα ακόλουθα: «Όλοι εμείς στα εκδοτικά αναζητούμε νέες φωνές που θα πλαισιώσουν το εκδοτικό μας πρόγραμμα. Αναζητούμε γραφές, πιο κλασικές ή πιο σύγχρονες, που να ρέουν, να είναι στιβαρές και πληθωρικές. Αναζητούμε τη σπινθηροβόλα επινόηση και την πρωτότυπη σύλληψη. Αυτά είναι και τα κριτήρια για να εκδώσεις το βιβλίο είτε ενός καταξιωμένου είτε ενός πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα. Τα ίδια στοιχεία θα σε τραβήξουν και στον έναν και στον άλλον, και θα τους εμπιστευτείς το ίδιο.

»Δεν είναι δύσκολο να σε τραβήξει ένας νέος συγγραφέας, με μια αφήγηση πολλά υποσχόμενη, που θα σου διηγηθεί ιστορίες βλέποντας τον κόσμο με άλλα μάτια. Και καθόλου δύσκολο να αποφασίσουμε να τον εκδώσουμε. Σήμερα είναι σίγουρο ότι για ένα καλό βιβλίο θα λειτουργήσει το από στόμα σε στόμα, με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η καλή μαρτυρία, θα το φέρει στην επιφάνεια. Μιλάμε βέβαια για μια αγορά με υπερπροσφορά και χαμηλή ζήτηση, η οποία όμως μπορεί να ανταποκριθεί στον πρωτοεμφανιζόμενο – το σίγουρο είναι ότι αν αξίζει δεν θα χαθεί».

Με λίγα λόγια, αργά ή γρήγορα ένα καλό χειρόγραφο θα βρει τον δρόμο του και θα εκδοθεί. Είναι όμως τα πράγματα τόσο απλά; Πώς βίωσαν τη διαδικασία εύρεσης εκδότη κάποιοι πρωτοεμφανιζόμενοι;

Ο συγγραφέας και αρθρογράφος Άρης Αλεξανδρής, που τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα 2023 για το μυθιστόρημά του «Πώς ο Ιγνάτιος Καραθοδωρής έχασε τα πάντα» (εκδ. Μεταίχμιο, 2022) δυσκολεύτηκε αρκετά στην εύρεση εκδότη για την πρώτη του συγγραφική απόπειρα: «Το πρώτο μου εκδοτικό εγχείρημα έπεσε στο κενό. Οι περισσότεροι εκδοτικοί οίκοι δεν μου απάντησαν ποτέ, μερικοί είχαν τουλάχιστον την καλοσύνη να με απορρίψουν ευθέως, ενώ ένας άλλος εκδοτικός μού έκανε ghosting – δηλαδή ξεκινήσαμε να μιλάμε, αλλά ο εκδότης στην πορεία εξαφανίστηκε. Υποθέτω ότι κι αυτό είναι ένα είδος απόρριψης, όχι ιδιαίτερα ηθικό βέβαια. Εκ των υστέρων, λέω πάλι καλά που δεν εκδόθηκε εκείνο το πρώτο έργο, ήταν πολύ άγουρο.

»Στη δεύτερη προσπάθεια, με το “Πώς ο Ιγνάτιος Καραθοδωρής έχασε τα πάντα”, είχα καλύτερη τύχη και τελικά εκδόθηκα, γιατί επέμεινα περισσότερο και αξιοποίησα, χωρίς ενδοιασμούς, όποιο μέσο διέθετα για να με προσέξουν εκείνοι που ήταν ανάγκη να με προσέξουν. Ουσιαστικά, αυτό είναι το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ένας νέος συγγραφέας: η πρόσβαση στα πρόσωπα που επιλέγουν τα βιβλία προς έκδοση. Δυστυχώς, τα περισσότερα μέιλ με υποβαλλόμενα έργα χάνονται στη μαύρη τρύπα του ταχυδρομείου και δεν διαβάζονται ποτέ από τα αρμόδια μάτια.

»Η δυσκολία στην όλη εκστρατεία έκδοσης έγκειται στο μικρό μέγεθος της ελληνικής αγοράς βιβλίου, νομίζω. Δεν έχουμε πολλούς αναγνώστες, συνεπώς οι εκδοτικοί οίκοι δεν ελπίζουν σε μεγάλα κέρδη. Αυτό σημαίνει πως ούτε πολλά βιβλία μπορούν να εκδώσουν, ούτε βέβαια μπορούν να προσλάβουν τα απαιτούμενα άτομα για να διαβάζουν κάθε χειρόγραφο που φτάνει στην αλληλογραφία τους. Το αποτέλεσμα είναι να κινούνται συντηρητικά και να αντλούν υλικό κυρίως από γνωστούς και φίλους· δεν υπάρχουν χρόνος και ανθρώπινο δυναμικό για να “εκδημοκρατιστεί” η διαδικασία και να διευρυνθεί το φίλτρο αναζήτησης δημιουργών και έργων. Για να αρχίσουν να βρίσκουν ευκολότερα οι συγγραφείς στέγη, λοιπόν, θα πρέπει οι εκδοτικοί οίκοι να μεγαλώσουν ως επιχειρήσεις. Μέχρι τότε, θα ευνοούνται αναγκαστικά όσοι κάνουν καλές δημόσιες σχέσεις και όσοι γράφουν βιβλία απολύτως επίκαιρα και εμπορικά».

Την αξιοποίηση κάποιου γνωστού, μιας γνωριμίας και γενικά τη σημασία μιας στοιχειώδους δικτύωσης για να έρθουν σε ουσιαστική επαφή με κάποιον εκδοτικό οίκο μάς επισημαίνουν ακόμα ο συγγραφέας Φοίβος Οικονομίδης, βραβευμένος με το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα 2021 για το μυθιστόρημά του «Βορράς» (εκδ. Εστία, 2020) και ο συγγραφέας Μιχάλης Μαλανδράκης, βραβευμένος με το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα 2020 για το μυθιστόρημά του «Patriot» (εκδ. Πόλις, 2019).

«Όταν έστειλα το πρώτο draft μου στην Εστία, δεν το έκανα με την ελπίδα να εκδοθεί – τουλάχιστον όχι συνειδητά, γιατί υποσυνείδητα προφανώς το έστειλα με αυτή ακριβώς την ελπίδα. Συνειδητά ήλπιζα σε feedback. Μέσω κοινού γνωστού, ρώτησα αν θα μπορούσα να στείλω ένα draft στον εκδοτικό. Μετά από λίγες μέρες μου δόθηκε το ΟΚ και το έστειλα, ήταν Νοέμβρης του ’19. Αρχές Φεβρουαρίου του ’20 με κάλεσε η Εύα στα γραφεία τους στην Ευριπίδου. Ήταν γεμάτα κούτες, τους είχα πετύχει τις τελευταίες μέρες πριν μετακομίσουν στα νέα γραφεία στη Βουλής. Καθίσαμε στο γραφείο της Εύας. Πίσω της ράφια γεμάτα με ντοσιέ που δεν είχαν πακετάρει ακόμα. Πάνω σε κάθε ντοσιέ υπήρχε και ένα όνομα: Ουελμπέκ, Βαλτινός, Κούντερα, Μακριδάκης. Κυριολεκτικά μου κόπηκαν τα πόδια, σκεφτόμουν “τι κάνω εγώ εδώ;”.

»Η Εύα δεν ήταν σίγουρη αν το βιβλίο ήταν έτοιμο να εκδοθεί. Αφού συζητήσαμε για καμιά δυο ώρες, αποφάσισε να στείλει από ένα αντίτυπο στους αναγνώστες του εκδοτικού περιμένοντας να ακούσει και τη δική τους γνώμη. Μέσα Μάρτη του ’20 κι ενώ ετοίμαζα βαλίτσες για να φυγαδευτώ με το τελευταίο αεροπλάνο από το πιο σύντομο και ατυχές Erasmus του κόσμου (στο Μιλάνο, το επίκεντρο του Covid), με πήρε τηλέφωνο. Είχαν αποφασίσει να το εκδώσουν. Μια έκρηξη ντοπαμίνης που δεν θα ξεχάσω ποτέ. Βέβαια, όπως όλες οι εκρήξεις ντοπαμίνης, κράτησε λίγο. Λίγες ώρες μετά, στο αεροδρόμιο Linate, ήμουν εγώ και άλλοι τρεις τέσσερις που φορούσαν στολές hazmat.

»Το βιβλίο κυκλοφόρησε τέλη Οκτώβρη του ’20, λίγο πριν το δεύτερο lockdown, AKA το κακό lockdown. Κακή περίοδος για πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς. Δούλευα από το σπίτι, στα Εξάρχεια, και ο συγκάτοικός μου και ο φίλος μας ο Γιώργος, ο δημιουργός της φωτογραφίας εξωφύλλου του “Βορρά”, μου έστειλαν σέλφι με τα αντίτυπα που είχαν μόλις αγοράσει από το βιβλιοπωλείο της Εστίας. Τους βρήκα το απόγευμα στο σαλόνι να διαβάζουν. Κακή περίοδος, αλλά εκείνες ήταν πολύ όμορφες μέρες» αναφέρει ο Φοίβος Οικονομίδης.

Ο Μιχάλης Μαλανδράκης, από τη μεριά του, μας είπε: «Η αλήθεια είναι πως ήμουν πολύ τυχερός. Αφενός γιατί η διαδικασία ήταν αρκετά σύντομη και χρειάστηκε να απευθυνθώ μόνο σ’ έναν εκδοτικό, και αφετέρου γιατί η επιμέλεια, η φροντίδα, οι συμβουλές και η συνεργασία με τις εκδόσεις Πόλις ήταν και είναι άψογες. Θέλω να αναφερθώ στην πολύτιμη βοήθεια της συγγραφέως Κάλλιας Παπαδάκη, που εκείνη την περίοδο μου δίδασκε σενάριο στη Σχολή Σταυράκου. Εκείνη με παρότρυνε να γράψω και ύστερα να προσπαθήσω να εκδώσω, εκείνη με κατατόπισε και με καθοδήγησε. Εγώ δεν είχα ιδέα τότε, δεν ήξερα καν πώς στέλνεις βιβλίο σ’ εκδοτικό. Η ανιδιοτελής βοήθεια από κάποιον πιο έμπειρο είναι εξαιρετικά σημαντική στα πρώτα ξεκινήματα, γι’ αυτό δεν θα σταματήσω να την ευχαριστώ ποτέ. Και ελπίζω να μπορέσω να βοηθήσω κι εγώ με τη σειρά μου κάποιον νεότερο στο μέλλον.

»Συνολικά, όλη η εμπειρία της πρώτης έκδοσης έχει μείνει πολύ όμορφα μέσα μου και ξέρω πως αυτό δεν είναι δεδομένο. Θυμάμαι τη στιγμή που έλαβα το email με την πρόταση της έκδοσης, ενώ έτρωγα φαλάφελ δίπλα στην πλατεία Βικτωρίας με δυο φίλους. Είδαν πως κάτι άλλαξε στο βλέμμα μου και με ρώτησαν τι έγινε, αλλά δεν τους είπα, απλώς τους κέρασα τα φαλάφελ. Δεν ήξερα τότε πως το συναίσθημα εκείνο, της πρώτης φοράς, θα είναι τόσο ιδιαίτερο».