Αθήνα - Μυτιλήνη - Αϊβαλί

Η άλλη πλευρά του Αιγαίου, έτσι όπως την ατενίζουν οι φαντάροι που φυλάνε σκοπιά στα ακριτικά νησιά ή όσοι έχουν ρίζες, μνήμες και αναφορές από τα μικρασιατικά παράλια, μοιάζει να είναι τόσο ελληνική αλλά και τόσο απόμακρη, «εχθρική» άλλες φορές. Ο Soloup (Αντώνης Νικολόπουλος) άφησε για λίγο την επικαιρότητα και τα πολιτικά - σατιρικά κόμικς στο «Ποντίκι» και πέρασε στην απέναντι πλευρά, αναζητώντας μνήμες. Το αποτέλεσμα ήταν μία βαθιά συναισθηματική εμπειρία για τον ίδιο και ένα όμορφο άλμπουμ 445 σελίδων που αποτυπώνει σε μορφή κόμικ αυτό του το ταξίδι στο Αϊβαλί. Παρέα μαζί του και οδηγός, το φάντασμα του Φώτη Κόντογλου, διηγήσεις και αποσπάσματα από κείμενα του Ηλία Βενέζη, του Στρατή Δούκα, του Κοσμά Πολίτη, παλιές φωτογραφίες, γκραβούρες και καρτ ποστάλ. Η έκδοση του βιβλίου «Αϊβαλί» συνδυάζεται με μία έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, με υλικό, προσχέδια, φωτογραφίες, ντοκουμέντα και ευρήματα από αυτό το ταξίδι στην απέναντι πλευρά της Ελλάδας. O Soloup, ανάμεσα στις προετοιμασίες, βρήκε χρόνο να απαντήσει στις ερωτήσεις μας.

Μπορείτε να μας περιγράψετε ένα χρονοδιάγραμμα της περιπέτειας δημιουργίας αυτού του βιβλίου; Από την έμπνευσή του μέχρι την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη.

Ξεκίνησε ως ένα μονοήμερο ταξιδάκι… ξεκούρασης στο Αϊβαλί, την επομένη που υποστήριξα το διδακτορικό μου στη Μυτιλήνη. Είχα υποσχεθεί πως, μετά από οχτώ υπερεντατικά χρόνια, χιλίων και πλέον πυκνογραμμένων σελίδων έρευνας, θα μου έδινα… άδεια χαλάρωσης για μερικούς μήνες. Αλλά αυτή η άδεια κράτησε μόνο μερικές ώρες. Μέχρι το πρωί που βρέθηκα απέναντι με τον Κόντογλου στα χέρια. Και τότε ξεκίνησε μια ακόμα πιο εντατική περιπέτεια. Ένα ταξίδι στο παρελθόν, στην ιστορία αλλά και στις ζωές μας σήμερα. Το υλικό ήταν αχανές και τα συναισθήματα μπερδεμένα, όμως κατάλαβα από την αρχή πως κατείχα πλέον τον τρόπο για να τα εκφράσω. Το διδακτορικό μου πάνω στα «Ελληνικά κόμικς» νομίζω πως έπαιξε καθοριστικό ρόλο για το πώς δούλεψα στο «Αϊβαλί». Τη μεθόδευση της έρευνας, των πηγών και της βιβλιογραφίας. Έκανα και πολλά πειράματα με την αφήγηση και την εικονογράφηση και νομίζω πως τελικά μου βγήκαν. Το Μπενάκη τώρα έρχεται ως η φυσική ολοκλήρωση αυτού του ταξιδιού, και στην έκθεση θα μπορείτε να δείτε όλη τη διαδρομή του αλλά και σημαντικά στοιχεία της έρευνας που δεν μπόρεσαν να ενταχθούν στο βιβλίο.

Συναισθηματικά πώς σας άφησε η δημιουργία του βιβλίου; Το «σκάψιμο» ήταν βαθύ και σκληρό. Τι κόστος είχε;

Το κόστος ήταν οι ατέλειωτες ώρες δουλειάς μετά τη …δουλειά στην εφημερίδα, δηλαδή Σαββατοκύριακα, γιορτές, διακοπές, η αναγκαστική απομόνωση από τους κοντινούς μου ανθρώπους, η κούραση… Όμως ταυτόχρονα γινόταν και ένα προσωπικό ξεκαθάρισμα. Με τους προγόνους, με την ιστορία μας, με το πώς μπορούμε να σταθούμε με αξιοπρέπεια στο σήμερα. Η πιο μεγάλη συγκίνηση βέβαια ήρθε με την έκδοση του βιβλίου όπου τα συναισθήματα και οι αγωνίες μου συναντήθηκαν με εκείνες πάρα πολλών αναγνωστών. Γιατί απ’ ό,τι φαίνεται άγγιξε, όχι μόνο ανθρώπους στην ηλικία μου, αλλά και νέα παιδιά και μεγαλύτερες ηλικίες. Ανθρώπους που δεν είχαν πιάσει ποτέ στα χέρια τους κόμικς! Στους δυόμισι μήνες που κυκλοφορεί στο «Αϊβαλί», τα συναισθήματα που επιστρέφουν οι αναγνώστες είναι απερίγραπτα και ανέλπιστα πολλά.

Ανάλογα με τις εποχές τις οποίες διατρέχει το βιβλίο, υπάρχει διαφορά στη σχεδίαση των εικόνων. Πώς διαμορφώθηκαν καλλιτεχνικά αυτές οι διαφορές για κάθε εποχή;

Η όποια δυναμική των κόμικς και των graphic novels οφείλεται ακριβώς στο συνδυασμό λόγου και εικόνας. Η εικόνα στο «Αϊβαλί» προσπάθησε να δώσει συνειδητά και κάτι αρκετά πέρα από μια απλή εικονογράφηση. Σε σημειολογικό επίπεδο και στη μετάδοση υποσυνείδητων εντυπώσεων. Η επιμονή στο ασπρόμαυρο και στους τόνους του γκρι χρησιμεύει με αυτό το σκεπτικό. Έτσι, για παράδειγμα, στα κείμενα που αναφέρονται στο παρελθόν, το σκίτσο παραμένει ασπρόμαυρο και πιο ελλειπτικό, αφήνοντας τον αναγνώστη να συμπληρώσει μόνος του αυτό που δεν έχεις δει ούτε εσύ. Αντίθετα εκεί που περιγράφεται το σήμερα, το σχέδιο γίνεται πιο συγκεκριμένο, σχεδόν φωτογραφικό. Αλλού πάλι, εκεί που αφηγείται ο Κόντογλου, το σκίτσο πλησιάζει τη βυζαντινοπρεπή μανιέρα του μεγάλου δημιουργού. Υπάρχουν και άλλα σημεία που, αν προσέξετε, οι κινήσεις των ηρώων παραπέμπουν σε μια θεατρικότητα, ενώ αλλού τα πλάνα κατά τη διάρκεια της αφήγησης είναι σχεδόν κινηματογραφικά.

Υπήρξαν κάποια πρότυπα ξένων καλλιτεχνών που είχατε σαν αναφορά στη δημιουργία του βιβλίου;

Όπως σας είπα προηγουμένως, το Αϊβαλί στηρίχτηκε σε μια πολυεπίπεδη μελέτη της αφηγηματικής γλώσσας των κόμικς. Ακολουθεί λοιπόν μια σημαντική παράδοση των graphic novels που ξεκινά από τον Will Eisner, τον Art Spiegelman, τον Hugo Pratt και φτάνει μέχρι τον Jacques Tardi, τη Margan Satrapi, τον Joe Sacco και τον Graig Thompson.

Η θεώρηση που έχετε για τις σημερινές ελληνοτουρκικές σχέσεις και για τη ζωή της σύγχρονης Ελλάδας άλλαξε μετά από το «Αϊβαλί»;

Άλλαξε γιατί έμαθα και πράγματα που αγνοούσα. Πράγματα που δεν μας έχουν πει ή που τα βλέπουμε μόνο από τη μια πλευρά. Σίγουρα τα …ελληνοτουρκικά είναι μια πονεμένη ιστορία κι έχει, φοβάμαι, αρκετά ακόμα δύσκολα επεισόδια. Δεν μπορείς να παραβλέπεις τη δύναμη των γεωστρατηγικών παιχνιδιών, της διπλωματίας και των πολιτικών επιλογών. Επίσης τις κυρίαρχες εκατέρωθεν προκαταλήψεις ή τις διάφορες βαθύτερες αναλύσεις, όπως ας πούμε του Παναγιώτη Κονδύλη. Όμως πέρα από αυτά υπάρχει και μια οπτική που περνάει μέσα από την ανθρώπινη διάσταση. Μια …παράλογη προσέγγιση, όπως εκείνη του Αλμπέρ Καμί. Φαινομενικά πιο «ουτοπική» αλλά στην πραγματικότητα πιο κοντά σε αυτό που ονειρευόμαστε να είμαστε: Λαοί και άνθρωποι σίγουρα διαφορετικοί αλλά με σεβασμό στη διαφορετικότητα των διπλανών μας για να μπορούμε να συνυπάρχουμε. Όλοι οι λαοί νιώθουν ανώτεροι από τους γύρω τους. Στη δική μου ματιά, όμως, όποιος νιώθει ανώτερος πρέπει να σκύβει και να δίνει το χέρι στον άλλο για να σηκωθεί. Δεν τον πατάει κάτω επειδή βρέθηκε ψηλότερα.

Σελίδες και προσχέδια από το άλμπουμ «Αϊβαλί»

Info: «Solop - Αϊβαλί: Ενα ταξίδι στο χρόνο» σε επιμέλεια του Διεθνούς Φεστιβάλ Κόμικς Αθήνας, στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, από τις 10/2 ως τις 8/3.

Το βιβλίο «Αϊβαλί» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.