Χρόνια πολλά, Νίκο Καρατζά!

1984 - 2024: Ο IANOS έγινε 40 χρονών και η ψυχή του, ο Θεσσαλονικιός Νίκος Καρατζάς, αποτιμά το χθες και νοσταλγεί το μέλλον της μεγαλύτερης βιβλιοφιλικής αλυσίδας πολιτισμού της χώρας 

Ο Νίκος Καρατζάς (IANOS) διηγείται τη ζωή του

«Κατηφόρισα στον Νότο γιατί εξαρχής, παρά την τεράστια επιτυχία, δεν μπόρεσα να δομήσω στη Θεσσαλονίκη έναν IANO όπως τον ήθελα, λόγω της στενότητας του χώρου. Έκανα απόπειρες να μετακινηθώ από το στρατηγείο της Αριστοτέλους σε κτίρια όπου θα μπορούσα να υλοποιήσω τον πυρήνα των ονείρων μου. Αν θυμάσαι, το 1984, με το που ανοίξαμε στη Θεσσαλονίκη, είχα βάλει στο πατάρι μας 5 τραπεζάκια για καφέ, με μάρμαρο, σιδερένια πόδια, βιεννέζικες καρέκλες – έναν υπαινιγμό δηλαδή ενός φιλολογικού καφέ-γκαλερί, που όμως επ’ ουδενί δεν μπορούσε να φιλοξενήσει τις μουσικές ή θεατρικές παραστάσεις που επιθυμούσα. Για να κάνουμε μεγάλα και ένδοξα πράγματα στη Θεσσαλονίκη της πρώτης περιόδου, βγαίναμε από το βιβλιοπωλείο της Αριστοτέλους, όπως κάναμε φερ’ ειπείν εκείνη τη μεγαλειώδη νύχτα για τη Βούλα –για την Ελλάδα, ρε γαμώτο– Πατουλίδου στον Μύλο, ή με τον Γιώργο Παπανδρέου και τον Τραϊανό Χατζηδημητρίου και την εκδήλωση για τη Γεωπολιτική στο Ολύμπιον. Ακόμα όμως και στις εκδηλώσεις μας εντός του βιβλιοπωλείου, όπως για παράδειγμα με τον Νίκο Παπανδρέου όταν κυκλοφόρησε τους “Δέκα μύθους και μια ιστορία” ή τον Μίμη Ανδρουλάκη με το περίφημο “Μι εις τη Νι”, έξω από τον ΙΑΝΟ μαζεύονταν μέχρι και χίλιοι άνθρωποι για να τις παρακολουθήσουν. Αναπόφευκτα τα πλήθη παρακολουθούσαν τα τεκταινόμενα εντός από τη γιγαντοοθόνη που στήναμε στην πλατεία. Οργανώσαμε πάνω από 100 τέτοια μεγάλα γεγονότα με μετάδοση μέσω γιγαντοοθόνης.

»Εκείνο το διάστημα ήμουν πρίγκιπας στη Θεσσαλονίκη. Την Παρασκευή το απόγευμα έφευγα για τον Όλυμπο και επέστρεφα στην πόλη την Τρίτη το πρωί. Την επόμενη Παρασκευή, μετά τις 4, γυρνούσα στον Όλυμπο για να καβαλήσω το άλογό μου, να περπατήσω στα μονοπάτια, να χαθώ στον ορίζοντα, να φυτέψω δέντρα, να καλλιεργήσω τις τριανταφυλλιές μου, να ασχοληθώ με τα πουλερικά στο κοτέτσι.

»Μπορούσαμε βέβαια να κατεβούμε πολύ νωρίτερα στην Αθήνα. Έχοντας μια πολύ ιδιαίτερη σχέση με τον Μπαμπινιώτη της Φιλεκπαιδευτικής και των Αρσακείων, όταν άδειαζε το κτίριο που μετά έγινε η Στοά του Βιβλίου, ο Μπαμπινιώτης με κάλεσε για να μου το δείξει. Τότε πέρασε από το μυαλό μου η ιδέα να ανοίξω τον ΙΑΝΟ του Νότου. Ο γιος μου όμως, ο Κωστής, ήταν 5 ή 6 χρόνων και σκέφτηκα πως αυτή η δόξα δεν θα ήταν διόλου σημαντική αν, παλεύοντας να κυνηγήσω όλα αυτά που ονειρεύτηκα, έπρεπε να αφήσω μόνο το παιδί μου. Και πιθανόν, μια μέρα που θα επέστρεφα στη Θεσσαλονίκη ίσως να τον πετύχαινα στην πλατεία Ναυαρίνου να αγοράζει δόσεις ή να κάνει πράγματα που κανένας γονιός δεν θα ήθελε να δει να συμβαίνουν στο παιδί του. Παράτησα την ιδέα και συνέχισα να κατεβαίνω στην Αθήνα με τον Χριστιανόπουλο όταν ήταν να παρουσιάσουμε ποιήματά του, ή με τον Σαββόπουλο για τη “Σούμα” του. Κατέβαινα όμως και για τον Πορτοκάλογλου, τον Λουδοβίκο, τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, μια και είχαμε ξεκινήσει τις ένδοξες μουσικές αφιερωματικές εκδόσεις μας.

»Τότε έμενα στο κέντρο –κέντρο καράκεντρο– που με βόλευε για όλα τα ραντεβού μου, όμως τη φορά που αμέλησα να κάνω κράτηση, κατέλυσα στο Εσπέρια. Δίπλα από το Εσπέρια ήταν το άδειο κατάστημα της Σταδίου και με το που το είδα, ζήτησα από τους θυρωρούς οι οποίοι είχαν το κλειδί να μου το δείξουν. Μαγεύτηκα! Ο χώρος είχε το μέγεθος για να πραγματώσω όλα όσα ονειρεύτηκα να κάνω στη Θεσσαλονίκη, καθώς διέθετε ένα πολύ μεγάλο και πλήρως αξιοποιήσιμο πατάρι, σε αντίθεση με το πατάρι του ΙΑΝΟΥ στον Βορρά: Όταν μια φορά ήρθε ο Παναγιώτης Φασούλας για να με χαιρετήσει, τον είδα να σκύβει διπλωμένος στα δυο και ντράπηκα. Στην Αθήνα, όμως, με το που είδα το άδειο κτίριο της Σταδίου είπα “εδώ είμαστε, τώρα είναι η ώρα για τον ΙΑΝΟ του Νότου”. Στα εγκαίνια του ΙΑΝΟΥ στη Σταδίου, οι μετρητές μας κατέγραψαν προσέλευση 4.800 ατόμων. Τραγούδησε ο Σαββόπουλος, ο Λουδοβίκος, ο Πορτοκάλογλου, με τον Ρασούλη να διαβάζει αυτό που δεν είχε προλάβει να μελοποιήσει. Και με το καλημέρα ήταν τόσο μεγάλη η επιτυχία και ο παροξυσμός με τις εκδηλώσεις μας, που αναγκαστικά έπρεπε να κοινοποιώ το πρόγραμμά μας στο αστυνομικό τμήμα Ακροπόλεως, αφού υπήρξαν στιγμές που το πλήθος έκλεινε τη Σταδίου ερήμην μας. Όλες οι εκδηλώσεις ήταν δωρεάν.

»Στον ΙΑΝΟ της Σταδίου, με το που ξεκινήσαμε τα αφιερώματα στους 20 σημαντικούς Έλληνες στιχουργούς, μαζεύτηκε η Εθνική Ελλάδος γιατί πέρα από τους απλούς Αθηναίους φιλότεχνους, που απολάμβαναν εκδηλώσεις με συγγραφείς και κάθε είδους καλλιτέχνες, σύχναζαν και επιχειρηματίες ή πρόεδροι οργανισμών».

Εδώ είναι ο παράδεισος κι η κόλαση εδώ

«Ο Μητροπάνος είχε τρία χρόνια να βγει από το σπίτι του για να τραγουδήσει μετά την αναγκαστική αποχή εξαιτίας της μεγάλης περιπέτειας με τον καρκίνο και της εγχείρησης στο Παρίσι. Ήρθε όμως στον ΙΑΝΟ για να τιμήσει τον Θάνο Μικρούτσικο. Δεν βάλαμε εισιτήριο γιατί δεν ήταν συναυλία. Η παρουσία του σχετίζονταν με την απονομή του πλατινένιου δίσκου που έδωσε στον Μικρούτσικο η Μίνος EMI για την 4η εκδοχή του Καββαδία, την οποία δισκογράφησε ο Θάνος με τον Κούτρα. Ήταν μια απίστευτη νύχτα, ο κόσμος τρελάθηκε, μια κοσμοσυρροή ανεπανάληπτη, όπως ανεπανάληπτος ήταν και ο πανικός που με έζωσε. Έδωσα εντολή να κλείσουμε την πόρτα τού καφέ για να σταματήσει ο συνωστισμός και, επειδή ήταν αδύνατον να κλειδώσουμε και την πόρτα του βιβλιοπωλείου, αναγκάστηκα να βάλω φύλακες στην είσοδο. Με έλουσε κρύος ιδρώτας στην ιδέα ότι τυχόν κραδασμοί στις σκάλες θα έκαναν το πατάρι να καταρρεύσει.

»Τη στιγμή που ο Μητροπάνος ερμήνευσε το “Από του αιώνα την παράγκα”, βίωσα το πιο εκκωφαντικό παραλήρημα που έχω δει ποτέ να προκαλεί ένα τραγούδι σε κοινό. Παρασύρθηκα κι εγώ από το μεγαλείο της στιγμής και, ξεπερνώντας τον φόβο, ένιωσα μια ευγνωμοσύνη για το σύμπαν και την καλή μου τύχη που με αξίωσαν να τα ζω όλα αυτά εκεί: στο καφέ του ΙΑΝΟΥ κι όχι σε κάποιο γήπεδο ή σε κέντρο διασκέδασης. Όμως η φοβία μου για τυχόν ατύχημα επανήλθε, συλλογίστηκα “πω πω, αν συμβεί το μοιραίο και χαθώ κι εγώ με τον κόσμο, θα φύγω ευτυχισμένος έχοντας πεθάνει σε μια στιγμή υπέρτατης δόξας. Αν όμως επιζήσω, μαθηματικά θα περάσω το υπόλοιπο της ζωής μου στη φυλακή ή σε κάτεργο”. Εκείνη η νύχτα ήταν η πιο φρικτή εμπειρία της ζωής μου, ένα ταξίδι αλέ ρε τουρ από την κόλαση στον παράδεισο και από τη χαρά και την ευδαιμονία στον πανικό και την τρέλα.

»Αργότερα, την εποχή που με τον Μικρούτσικο κυκλοφορήσαμε τον μελοποιημένο Καβάφη σε cd και βιβλίο, αποφασίσαμε να κάνουμε δύο παρουσιάσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη που συμπίπταν με τη γιορτή για τα 25 χρόνια του ΙΑΝΟΥ. Ο Θάνος εκείνη την περίοδο είχε κυριευθεί από μια πλάνη. Πίστευε πως ο μελοποιημένος Καβάφης θα είχε την ίδια μεγάλη επιτυχία που είχε ο μελοποιημένος Καββαδίας του. “Να ξέρεις, Νίκο, πως αυτό θα μας δέσει εις τους αιώνας των αιώνων”. Του είπα: “Θάνο, είμαι σίγουρος ότι θα μας δέσει με βαθιά φιλία και αγάπη, αλλά όχι επειδή θα κερδίσουμε πλατινένιο δίσκο”. Βλέπεις, είχαμε τυπώσει μόνο 3.000 αντίτυπα και ο Θάνος, υπεραισιόδοξος, αναρωτιόταν με ποια ταχύτητα άραγε θα μπορούσαμε να τυπώνουμε άλλα 3.000. Εκείνος επιμελήθηκε τη δισκογράφηση και ο ΙΑΝΟS τύπωσε το βιβλίο, το οποίο εγκαινίασε τη μνημειακή σειρά μας με τις πολυτελείς κασετίνες που περιείχαν φωτογραφικό υλικό και τυπωμένους στίχους σε ακριβή τετραχρωμία. “Θάνο μου, ξέχνα το, αυτό με τις πλατίνες δεν θα γίνει ποτέ”. Μου απάντησε: “Νίκο, δεν ξέρεις, αλλά εγώ το ψυχανεμίζομαι το σουξέ μας”. Είπα: “Φίλε, δεν αμφιβάλλω πως ξέρεις τον Καβάφη άριστα, τον δούλεψες λέξη προς λέξη, όμως εγώ ξέρω αυτήν την αγορά που εσύ ως καλλιτέχνης ούτε την έμαθες ούτε και θα τη μάθεις ποτέ. Έκανες την επιτυχία, με μια αθωότητα, ένα θάρρος, ένα ένστικτό και μια τρέλα που σε οδήγησαν στον Καββαδία. Αυτό, όμως, δεν θα το ξαναζήσεις ποτέ. Θα ήθελα πάρα πολύ να είχαμε συναντηθεί στην εποχή του Καββαδία, γιατί σήμερα θα ήμασταν πάμπλουτοι οι δυο μας, πραγματώνοντας κάθε τι που θα μας ερχόταν στο μυαλό”. Έτσι έγινε: Δεν εξαντλήσαμε ποτέ τα 3.000 αντίτυπα, γιατί η εποχή έκανε τη μεγάλη στροφή, οι παλιές μέρες έσβηναν και τα πράγματα στον πολιτισμό άλλαζαν άρδην.

»Με τον Μίκη, που ήμουν επίσης ο εκδότης του, κάναμε εξίσου μεγάλα πράγματα. Στη Θεσσαλονίκη, αν θυμάσαι, μπήκαμε στο καράβι και ήταν μέσα ο Παπάζογλου, ο Σαββόπουλος, ποιητές, μεγάλοι μουσικοί, όμως από κάποιο σημείο και μετά ο Θεοδωράκης δεν μπορούσε, λόγω της υγείας του, να μετακινηθεί. Οπότε, τι κάναμε; Καλούσαμε 12 μέσα ενημέρωσης, με μία όμως μόνο κάμερα να μοιράζει την εικόνα, και η εκδήλωση μεταδιδόταν από το σαλόνι του. Ο Μίκης είχε το πιο ωραίο σαλόνι της Ελλάδας, καθόσουν εντός του και έβλεπες μπροστά σου την Ακρόπολη σε μια συγκινητική εγγύτητα».

Αθήνα και Θεσσαλονίκη, βίοι παράλληλοι

«Υπάρχουν άνθρωποι που ζούνε στου Ζωγράφου, τη Νέα Σμύρνη, τα Πατήσια, την Κυψέλη και το Παγκράτι, είναι όμως σαν να ζούνε σε ένα άλλο σύμπαν και όχι στην Αθήνα. Είναι τόσες πολλές οι “πόλεις” που αλληλοδιεισδύουν η μία μέσα στην άλλη και ταυτόχρονα αγνοεί η μία την άλλη στην πρωτεύουσα. Πόλεις που σνομπάρουν η μία την άλλη, δυσφορούν η μία με την άλλη, και αυτό συμβαίνει πλέον και στη Θεσσαλονίκη. Είναι επομένως πολύ λάθος οι απλουστεύσεις και οι χαριτωμενιές τύπου η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη έχουν η κάθε μια την ταυτότητά τους και αυτές οι δυο ταυτότητες δήθεν συγκρούονται, γιατί και η Θεσσαλονίκη πλέον έχει πολλές ταυτότητες, όπως άλλωστε και το Αγρίνιο, το Μεσολόγγι ή η Αλεξανδρούπολη. Έτσι εξηγώ πώς βρισκόμαστε να έχουμε προστριβές και διαφορές ακόμα και σε πράγματα που παλιότερα συνιστούσαν έναν κοινό παρονομαστή. Οι άνθρωποι όμως πλέον δεν έχουν κοινούς παρονομαστές. Πόση κουβέντα να κάνεις με έναν παοκτσή που θέλει την Κυριακή να πάει να εκτονωθεί και να δείρει, ει δυνατόν, έναν αρειανό ή να τον μαχαιρώσει; Ή με έναν Ολυμπιακό που επιθυμεί την εξόντωση της ΑΕΚ; Και το λέω εγώ που ο γιος μου είναι παοκτσής. Θεωρώ πως δεν υπάρχει πεδίο συνομιλίας, η εποχή μας μυρίζει κίνδυνο. Πλέον είναι ποιος θα τραβήξει πρώτος μαχαίρι και για αυτόν τον λόγο ακριβώς, επειδή εμείς του πολιτισμού δεν έχουμε κουλτούρα και ψυχισμό μαχαιροβγάλτη, θα είμαστε πάντα εύκολα θύματα όλων αυτών που με βία και επιθετικότητα όχι μόνο διεκδικούν το δικό τους αλάθητο, αλλά και θέλουν να μας να το επιβάλουν με το στανιό».

Ο Μεγάλος Αιρετικός!

«Υπάρχουν πολλοί πυρήνες που από την αρχή δεν θέλησαν τον ΙΑΝΟ και τις πρωτοβουλίες του στην Αθήνα. Γιατί ήμασταν και παραμένουμε ένας αιρετικός τόπος που αναπτύσσει και καλλιεργεί τον διάλογο επί παντός του επιστητού. Αυτό ενοχλεί, όμως είναι η φύση μου τέτοια: Θέλω να λέω τη γνώμη μου και να αναταράζω τα πράγματα. Θέλω να παράγεται συνεχώς ένας διάλογος. Να τι εννοώ για τον ΙΑΝΟ με ένα παράδειγμα: Προσωπικά, παρ’ ότι δεν ήμουν ΠΑΣΟΚ, φιλοξένησα στον ΙΑΝΟ τη Μαργαρίτα Παπανδρέου και το βιβλίο της, το οποίο ήρθε να παρουσιάσει ο Πάγκαλος. Ήρθε και όλη η φρουρά του Γιώργου, που τότε ήταν πρωθυπουργός, αλλά ο ίδιος έλειπε ταξίδι στην Αμερική, συν φυσικά η οικογένεια Παπανδρέου, με εμένα από πλευράς μου να σκηνοθετώ δυσάρεστες ερωτήσεις για τον διάλογο που θα ακολουθούσε. Γιατί αυτή είναι η εμμονή μου: Θέλω ο IANOS να παραμείνει εσαεί τόπος διαλόγου κι έτσι εξηγείται το γιατί με ελκύουν οι κουβέντες που παράγουν αντιθέσεις. Μερικές φορές τα καταφέρνω, άλλες όχι. Ήθελα, ας πούμε, να βάλω τον Γιανναρά με τον Ράμφο να συζητήσουν στο ίδιο τραπέζι, να κάνουν δηλαδή από κοινού δύο εκδηλώσεις-αναγνώσεις με θέματα την Πατρίδα, τη Γλώσσας και το Ήθος. Το είχε δεχτεί ο Ράμφος, δεν κατάφερα όμως να πείσω τον Γιανναρά».

Αναμνήσεις από την κρίση

«Χονδρικά αποτιμώντας τα 40 χρόνια μας, θεωρώ πως ο IANOS από το 1984, που άνοιξε, μέχρι και σήμερα, πέρασε 4 φάσεις. Η δεύτερη ήταν το 2005 που κατηφορίσαμε στην Αθήνα, αλλά την επόμενη δεκαετία πλάκωσε η εποχή της κρίσης, η οποία πέρα από την εθνική οικονομική συρρίκνωση είχε επίπτωση και στο ηθικό των ανθρώπων. Πολλοί ήταν αυτοί που περιέπεσαν σε κατάθλιψη, έχασαν την όρεξή τους και έτσι οι επιτυχημένες μας εκδηλώσεις συνέχισαν μεν να έχουν ασφυκτική προσέλευση εντός, όμως εκείνο το πυρετικό που συνέβαινε στα ανέμελα, ας τα αποκαλέσω, χρόνια έπαψε να συμβαίνει. Στην Κική Δημουλά βέβαια πάλι ξανακλειδώσαμε την πόρτα για να μην περάσουν άλλοι άνθρωποι μέσα, το ίδιο και στη βραδιά με την Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ.

Μία τομή μέσα στην κρίση ήταν όταν το 2016 κάναμε τον παιδικό ΙΑΝΟ στη Μητροπόλεως, φέρνοντας στα εγκαίνια τον δημοφιλέστερο έλληνα συγγραφέα παιδικών βιβλίων, τον Ευγένιο Τριβιζά. Ξεκινήσαμε στις 6 το απόγευμα και στις 12 τα μεσάνυχτα ο Τριβιζάς συνέχιζε να υπογράφει, δε θα κλείναμε ούτε την επόμενη ημέρα! Γιατί ο Τριβιζάς δε βάζει μια σκέτη υπογραφή. Ρωτάει: Πώς σε λένε; Α, Περικλή! Λοιπόν, Περικλή, σου αρέσουν τα περιστέρια; Δε μου αρέσουν τα περιστέρια, μου αρέσουν οι σκύλοι, λέει ο Περικλής, κι έτσι ο Ευγένιος προσπαθεί να ζωγραφίσει έναν σκύλο ειδικά για τον Περικλή, αφού ο Τριβιζάς θεωρεί ότι αυτό θα είναι μια εσαεί ανεξίτηλη εμπειρία για κάθε Περικλή, που θα θυμάται ότι τον συνάντησε. Πάνω στην κρίση ήταν που ανοίξαμε και τα 7 μπαζάρ, αφού αγοράσαμε όλο το απόθεμα των Ελληνικών Γραμμάτων, που τα πτώχευσε ο ΔΟΛ, ο οποίος εκείνο τον καιρό πήγαινε επίσης για πτώχευση. Οι προτάσεις για τα Ελληνικά Γράμματα ήταν 6-7, όμως η μόνη πρόταση που έλεγε “αγοράζω και πληρώνω αμέσως” ήταν του ΙΑΝΟΥ. Παίρνω λοιπόν 650 παλέτες και συγχρόνως καταρρέει ο Γιαννίκος με το κανάλι Alter και τις δισκογραφικές Λύρα, MBI, Legend. Κι έτσι μπορούσες να αγοράσεις όλο το ελληνικό τραγούδι, Χατζιδάκις, Σαββόπουλος, Πορτοκάλογλου, όλο το ελληνικό τραγούδι ήταν εκεί. Στην Αθήνα ανοίξαμε το μπαζάρ μας στον Φωκά, που είχε επίσης πτωχεύσει. Προσλαμβάνω 5 άτομα και την τρίτη μέρα λειτουργίας προσλάβαμε άλλους πέντε. Είχαμε 3 ταμεία με 30 άτομα στην ουρά, ήμασταν ανοιχτά από τις 9 το πρωί μέχρι τις 9 το βράδυ. Έτσι στην κορύφωση της κρίσης λόγω υπάρχουσας ρευστότητας εμείς κάναμε μια κούρσα τρελής ανάπτυξης: Στην Αθήνα, είχαμε άλλα πέντε μπαζάρ και έψαχνα χώρο για να ανοίξουμε μπαζάρ και στον Πειραιά.

Σήμερα στην κατηγορία “Καθαρόαιμα βιβλιοπωλεία”, ο ΙΑΝΟS με τους 100 εργαζόμενους είναι το πιο ανεπτυγμένο δίκτυο και ο μεγαλύτερος εργοδότης της ελληνικής αγοράς βιβλίου. Βέβαια, τα δίκτυα και των μικρών και των σχετικώς μεσαίων βιβλιοπωλείων συρρικνώνονται, η κυριαρχία των ηλεκτρονικών καταστημάτων επιτρέπει σε έναν άνθρωπο που είναι στις Σέρρες να παίρνει το βιβλίο που θέλει χωρίς τη μεσολάβηση του τοπικού βιβλιοπώλη. Παρεμπιπτόντως, είμαστε το πρώτο ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο που “ανέβηκε” στα τέλη του 20ού αιώνα. Το υπογραμμίζω: στον 20ό και όχι στον 21ο, εφαρμόζοντας από το ξεκίνημά μας τη μέθοδο των πιστοποιημένων συναλλαγών για να μην κινδυνεύουν οι αγοραστές μας από κλοπές».

Ο Ντοστογιέφσκι και ο Καβάφης στον καιρό των BigData

«Το βιβλίο συρρικνώνεται και τα βιβλιοπωλεία δεν είναι και στα καλύτερά τους, γιατί οι Έλληνες που μέσα στην κρίση του κορωνοϊού άρχισαν να διαβάζουν, αποξενώθηκαν εκ νέου, αλλά και γιατί οι νέοι δεν βρίσκουν πια το βιβλίο σέξι. Ειδικά στις νεότερες γενιές τα ποσοστά των αναγνωστών είναι πολύ μικρά. Οι ταμπλέτες δίνουν και στους παλιούς και στους νέους την αίσθηση ότι διαβάζουν, αλλά είναι αποδεδειγμένο πως στην πραγματικότητα δεν βοηθούν στην εμβάθυνση. Δεν μπορείς να διαβάσεις ένα βιβλίο από ταμπλέτα, το πείραμα απέτυχε παγκοσμίως. Στην Αμερική οι ψηφιακές εκδόσεις στην αρχή άγγιξαν διψήφια ποσοστά, γύρω στα 17-18%, αλλά σήμερα κινούνται χαμηλά στο 11-12%. Στην Ευρώπη δε, τέτοιου είδους φορμάτ δεν έφτασαν καν σε διψήφια νούμερα.

»Παρένθεση: Μια μεγάλη εκδοτική μας επιτυχία ήταν και το βιβλίο “Μπαμπά… (μια κανονική μέρα)” του Αντώνη Κανάκη, συγκινητικό βιβλίο, όχι σαχλότητα. Η έκδοση κυκλοφόρησε σε μια δύσκολη συγκυρία, ήταν η εβδομάδα που έκλεισαν οι τράπεζες πριν το δημοψήφισμα του 2015. Ο Κωστής, ο γιος μου, που είχε αναλάβει τη συμφωνία, από την αρχή είχε στο μυαλό του να το κάνουμε και ebook στην πλατφόρμα της Apple. Ενώ λοιπόν μέσα στο 2015 το βιβλίο πούλησε περίπου 15.000 χάρτινα αντίτυπα, στην Apple δεν πουλήθηκαν ούτε 350 ψηφιακά βιβλία, ενώ υποθετικά το νεανικό target group του Κανάκη θα προτιμούσε την ψηφιακή έκδοση. Πάντως όσο κι αν οι προβλέψεις για το μέλλον είναι δυσοίωνες, θεωρώ ότι θα υπάρχει πάντα χώρος για τα βιβλιοπωλεία, τους εκδότες και το τυπωμένο βιβλίο. Έχω πειστεί και το στοιχηματίζω κιόλας, παρ’ όλο που μιλώ για ένα μέλλον που δεν θα δω. Φυσικά, δεν υπάρχουν εγκυκλοπαίδειες, ούτε πληροφοριακά βιβλία, δεν θα υπάρχουν καν ταξιδιωτικοί οδηγοί, εφόσον και το πιο ασήμαντο κινητό πλέον μπορεί να σου δώσει τις πληροφορίες που χρειάζεσαι, οι οποίες μάλιστα επικαιροποιούνται πανεύκολα. Όμως πάντα οι άνθρωποι θα ζητούν να διαβάζουν τον Ντοστογιέφσκι, τον Μάρκες και τον Καβάφη σε χαρτί, αφού η γοητεία της ταμπλέτας στερεί ζωτικό χώρο από την αυτοσυγκέντρωση και τα βιβλία απαιτούν αυτοσυγκέντρωση.

»Δυστυχώς έχει ανοίξει ένα ρήγμα ανάμεσα στον άνθρωπο του 20ού αιώνα και σε αυτόν του 21ου. Τα νέα παιδιά που μπαίνουν στην περιπέτεια της ζωής αποστρέφονται ή είναι αρκετά αποξενωμένα από πολύ σημαντικά βιβλία που κάποιος πρέπει να έχει διαβάσει πριν πεθάνει. Υπάρχουν ακόμα, εννοείται, νέοι άνθρωποι που ανακαλύπτουν τον Ντοστογιέφκι, όμως είναι τόσο μειοψηφικοί, που είναι δυσδιάκριτοι στις πλατείες, στα καφέ, στα πεζοδρόμια και στα πανεπιστήμια. Στη δική μου νεότητα, αυτό ήταν το κυρίαρχο μοντέλο: Εάν έλεγες σε κάποιον έναν στίχο του Έζρα Πάουντ και δεν μπορούσε να σου απαντήσει με Πάουντ, τότε θα σου απαντούσε με Έλιοτ, με Ελύτη ή με Σεφέρη. Τώρα αυτοί οι συνομιλητές σπανίζουν. Στη νέα γενιά κάποιοι τέτοιοι είναι συλλεκτικά κομμάτια!»

Και η επόμενη μέρα;

«H ερώτηση πονάει, γιατί από την αρχή, όταν τα σχεδίαζα όλα αυτά και ιδιαίτερα τη μετάβασή μας στην Αθήνα, θεωρούσα πως ο γιος μου θα ήταν η επόμενη γενιά που θα συνέχιζε. Βέβαια ο Κωστής, πολύ σωστά και επιτυχημένα όπως αποδείχτηκε, όταν στην Ελλάδα τα πράγματα έφτασαν σε μια οριακή στιγμή, με τη χώρα να μην ξέρει πού θέλει να πάει, στράφηκε στον τουρισμό και τα ξενοδοχεία. Η κίνησή του ήταν σοφή, τον καμαρώνω και τον χαίρομαι, ταυτόχρονα όμως αισθάνομαι μια μοναξιά λόγω του ότι δεν υπάρχει η επόμενη γενιά που θα αναλάβει τον ΙΑΝΟ. Γι’ αυτό και στ’ αλήθεια θα χαιρόμουν πολύ αν κάποιος μου χτυπούσε την πόρτα λέγοντας “Νίκο, εγώ θέλω να είμαι η επόμενη γενιά στον ΙΑΝΟ”. Γιατί αισθάνομαι πως ήρθε η στιγμή να αποστρατευτώ τιμητικά, παραμένοντας ένας απλός σύμβουλος σε ένα τυχόν τέτοιο εγχείρημα.

»Βλέπεις, αγαπητέ, δεν μπορώ να συνεχίσω στον ίδιο ρυθμό και για τα επόμενα σαράντα χρόνια. Γιατί υπάρχει ο Όλυμπος, τα ταξίδια που δεν έκανα, τα βιβλία που δεν διάβασα, η ξεγνοιασιά που απεμπόλησα τα περασμένα 40 χρόνια – για να μη σου πω η ξεγνοιασιά που απεμπόλησα τα τελευταία 50 χρόνια, αφού όταν λέμε 40 χρόνια ΙΑΝΟS, αναφερόμαστε στα χρόνια του βιβλιοπωλείου, τη στιγμή που εγώ και ο ΙΑΝΟS προϋπήρξαμε ως ένα πολύ δυναμικό περιοδικό. Να γιατί είμαι αμήχανος με την ερώτησή σου για το μέλλον του ΙΑΝΟΥ και σου εξομολογούμαι το όνειρο-επιθυμία που τρέφω για κάποιον ο οποίος θα χτυπήσει την πόρτα και θα μου πει “και θέλω και μπορώ να συνεχίσω”. Αυτός ο κάποιος πρέπει να είναι γεμάτος αγάπη για τον πολιτισμό και το βιβλίο, γιατί επενδυτικά μια τέτοια κίνηση δεν είναι και ό,τι καλύτερο μπορεί να κάνει κανείς σήμερα. Αλλά για όποιον το αγαπάει, το βιβλίο παραμένει ένας τρόπος να μπορείς να ζεις ωραία και να δουλεύεις κάνοντας το χόμπι σου επάγγελμα».