Βρυκόλακες και άλλα πλάσματα της νύχτας στην ελληνική λογοτεχνία

Έχουν περάσει 30 χρόνια από την εποχή που εργαζόμουν ως διευθυντής του Metal Hammer, του περιοδικού για το heavy metal που κυκλοφορεί μέχρι σήμερα. Και μπορεί να μην ακούω όλες τις νέες κυκλοφορίες του είδους σε επίπεδο μουσικής –στην πραγματικότητα ακούω πολύ λίγες από αυτές–, όμως με τα βιβλία που μου κληροδότησε η σχέση μου με τις σκοτεινότερες εκφάνσεις του metal διατηρώ άριστες σχέσεις. Τι συμβαίνει με τους βρυκόλακες στην ελληνική λογοτεχνία;

Λογοτεχνία τρόμου στην Ελλάδα: Οι ιστορίες με βρυκόλακες και άγρια πλάσματα

Όπως σημειώνει ο Γιώργος Θάνος που επιμελείται τον τόμο «Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (Εκδόσεις Ροές, 2024), «στη χώρα μας δεν αναπτύχθηκε παράδοση λογοτεχνίας τρόμου. Τα ευάριθμα λογοτεχνήματα που ενδεχομένως να χαρακτηρίζονταν ως συγγενεύοντα με τη λογοτεχνία τρόμου μπορούν χωρίς αμφιβολία να ενταχθούν στο υποείδος που ονομάζεται “λαογραφικός τρόμος”, το οποίο κάνει χρήση στοιχείων της παράδοσης προκειμένου να υποβάλει, και βέβαια, να τρομάξει τον αναγνώστη». Σ’ αυτήν την κατηγορία –του λαογραφικού τρόμου– ανήκει το βιβλίο «Παγανιστικές δοξασίες της θεσσαλικής επαρχίας» του Χρυσόστομου Τσαπραΐλη (Αντίποδες, 2017). Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει σκοτεινές παραδόσεις και δοξασίες που έρχονται από τα Βλαχοχώρια, τα Καραγκουνοχώρια, τα Δρακοχώρια, τις πόλεις του Κάμπου και την Αργιθέα. Παραδόσεις σκοτεινές, που παρουσιάζονται με αποστασιοποιημένο και ψυχρό τρόπο, γεγονός που τις κάνει ακόμη πιο τρομακτικές. Με πολλές επιρροές από αυτού του τύπου τις δοξασίες, ο Κωνσταντίνος Δομηνίκ στο «Κακό Ανήλιο» (Ίκαρος, 2024) παρουσιάζει μικρά διηγήματα στα οποία διαχειρίζεται υλικό της λαογραφικής παράδοσης με την ελευθερία που επιτρέπει η λογοτεχνική προσέγγιση. Η ελληνική επαρχία πρωταγωνιστεί, προσφέροντας ένα ζοφερό σκηνικό και ο Δομηνίκ δημιουργεί κομψοτεχνήματα σκοτεινής αισθητικής.

Η ανθολογία που επιμελήθηκε ο Γιώργος Θάνος, «Αλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» περιλαμβάνει διηγήματα Ελλήνων συγγραφέων που γράφτηκαν στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, αλλά και κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Εδώ έχουμε δεκατρία κείμενα των Άγγελου Κοσμή, Κώστα Πασαγιάννη, Κωνσταντίνου Καζαντζή, Ανδρέα Αβούρη, Χρήστου Χρηστοβασίλη, Ιωάννη Κονδυλάκη, Χάρη Επαχτίτη, Ιάκωβου Πολυλά, Δημητρίου Αινιάνος, Γεράσιμου Γρηγόρη, Αλέξανδρου Πολυχρονάκη και Αχιλλέα Παράσχου. Κάποια από αυτά είναι σχετικά αφελή, μα άλλα είναι αρκετά βαθύτερα και ενδιαφέροντα, τόσο ως προς την πλοκή όσο και ως προς τη γλώσσα που χρησιμοποιείται. Στα διηγήματα αυτά πρωταγωνιστεί ο βρυκόλακας, «πλάσμα πέρα από τα λογικά όρια, μια μεταιχμιακή κατάσταση, κι ακόμα και αν δεν είναι επιθετικός ή άγριος, η ίδια του η θωριά αρκεί για να προκαλέσει τρόμο ή αποστροφή», όπως σημειώνει ο Γιώργος Θάνος στο επίμετρο του βιβλίου.

Ο Χρυσόστομος Τσαπραΐλης στο «De Mysteriis» (Αντίποδες, 2024) πηγαίνει με τα διηγήματά του τα πράγματα ένα βήμα πιο πέρα: στο βιβλίο αυτό υπάρχουν κείμενα που εκτυλίσσονται στην επαρχία, αλλά υπάρχουν και άλλα τα οποία περιγράφουν καταστάσεις που θα μπορούσαν να συμβαίνουν γύρω μας, στο περιβάλλον της σύγχρονης πόλης. Χρησιμοποιώντας εξαιρετικά το urban σκηνικό, ο Τσαπραΐλης καταφέρνει να γίνει αρκετά σκοτεινότερος και τρομακτικότερος απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς. Ξεπερνώντας τις συμβάσεις του λαογραφικού τρόμου και τις επιρροές του από τους μεγάλους μάστορες του είδους –που συνήθιζαν να τοποθετούν τις ιστορίες τους σ’ ένα απόκοσμο περιβάλλον– καταφέρνει να μας κάνει να δούμε την πόλη στην οποία ζούμε ως έναν τόπο απειλητικό και επικίνδυνο. Κι έτσι όπως ο τρόμος έρχεται πιο κοντά μας, γίνεται μεγαλύτερος.

Αν έπρεπε να διαλέξω μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα τρομακτικά κείμενα παλαιότερων εποχών, από την ελληνική βιβλιογραφία θα διάλεγα το «Κονάριο» του Βασίλη Αρναούτογλου (Οξύ, 1999) και από την ξένη, το σκοτεινό παραμύθι του Clive Barker «Ο κλέφτης του πάντοτε» (μετ. Βασίλης Μπαμπούρης, Οξύ, 1996), το «Θεσπέσιο πτώμα» της Poppy Z. Brite (μετ. Βάκυ Τόμπρου, Οξύ, 1999) και φυσικά το «Teatro Grottesco» του Thomas Ligotti (μετ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης, Αντίποδες, 2023).

Η λογοτεχνία τρόμου είναι μια έντονη αντίδραση στην «απομάγευση του κόσμου», πράγμα που σημειώνει και ο Γιώργος Θάνος στο επίμετρο της συλλογής «Άλιωτος…». Μια αντίδραση σκοτεινή μα και την ίδια στιγμή –με τον δικό της μοναδικό τρόπο– απόλυτα ελκυστική. Τα πρόσφατα βιβλία του Τσαπραΐλη και του Δομηνίκ, όπως και η συλλογή που επιμελήθηκε ο Θάνος, δείχνουν ότι υπάρχει ενδιαφέρον για τα πλάσματα της νύχτας και τον κόσμο τους στη σημερινή Ελλάδα. Πιθανόν είναι λοιπόν να δούμε και νέες εκδόσεις το επόμενο διάστημα. Ας περιμένουμε…