Ο Γιώργος Ακοκαλίδης μιλάει για τα «Άθλια Σενάρια»

«Άθλια σενάρια», δηλαδή γελοιογραφίες που δημοσιεύθηκαν στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο από το 1972 έως και το 2015, και κυκλοφορούν σε 234 καλοτυπωμένες σελίδες από τον εκδοτικό οίκο Petites Maisons, επαναφέροντας στο προσκήνιο την καλλιτεχνική διαδρομή του Γιώργου Ακοκαλίδη που σημάδεψε την ελληνική γελοιογραφία για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες.

Επενδύσεις, χρηματαγορές, επιχειρήσεις, ανοίγματα, τοποθετήσεις, καταθέσεις. Πολιτικοί, παπάδες, συνδικαλιστές, Έλληνες. Βαθυστόχαστες παρατηρήσεις άλλες φορές με οξύτητα και άλλες με ευαισθησία. Με το πενάκι και το χιούμορ του ο Γιώργος Ακοκαλίδης κατάφερε να αποτυπώσει τις αντιφάσεις, τις ελπίδες και τις απογοητεύσεις μιας ολόκληρης εποχής.

Η αισθητική του άμεσα αναγνωρίσιμη: νευρώδεις και ανήσυχες γραμμές, δυνατές εικόνες, αφηγηματική ροή που καθιστά κάθε γελοιογραφία ένα μικρό έργο τέχνης. Η ικανότητα του Γιώργου Ακοκαλίδη να εντοπίζει τις λεπτομέρειες που κάνουν τη διαφορά και να τις μετατρέπει σε σύμβολα ευρύτερης σημασίας είναι αξιοθαύμαστη και είναι ίσως και μέρος της συμβολής του στην ελληνική καλλιτεχνική σκηνή.

Γνωστός και ως «ΑΚΟΚ», ο Γιώργος Ακοκαλίδης, ζει κι εργάζεται στη Θεσσαλονίκη όπου γεννήθηκε το 1946. Με τα λόγια του Κώστα Μητρόπουλου που υπογράφει τον πρόλογο της έκδοσης «Άθλια σενάρια»: «Να τα πούμε απ’ την αρχή, να τελειώνουμε. Στην Ελλάδα τα τελευταία 100 χρόνια δεν έχει υπάρξει άλλος σκιτσογράφος με τόσο δυνατή, τόσο σαρκαστική, τόσο γελοιογραφική γραμμή, σαν αυτή του Ακοκαλίδη. Οπτικά, μιλάμε για θέαμα!». Πώς βλέπει όμως ο ίδιος ο δημιουργός τα σχέδια, την καλλιτεχνική του πορεία και τη γελοιογραφία;

Γιώργος Ακοκαλίδης: Συνέντευξη με τον δημιουργό κόμικς και σχεδιαστή

Πώς γεννήθηκε η ιδέα για το βιβλίο «Άθλια σενάρια» και τι στοχεύατε να επικοινωνήσετε μέσω αυτού; Τι σηματοδοτεί για εσάς ο τίτλος;
Είχα πολλά χρόνια να βγάλω άλμπουμ με σκίτσα και σκέφτηκα να κάνω μια επιλογή που να περιλαμβάνει γελοιογραφίες που δημοσιεύτηκαν σε διάφορα έντυπα από το 1972 ως το 2005, περίπου, κυρίως βέβαια στις εφημερίδες «Μακεδονία» και «Θεσσαλονίκη» που είχα μόνιμη συνεργασία. «Άθλια σενάρια» χαρακτηρίζουν οι εκάστοτε κυβερνήσεις τις κατηγορίες της αντιπολίτευσης. Και οι γελοιογραφίες που σατιρίζουν πάντα τα «καμώματα» των κυβερνήσεων είναι κι αυτές κατά κάποιο τρόπο «άθλια σενάρια».

Πόσο σημαντικός είναι ο αυτοσαρκασμός για έναν δημιουργό, για έναν άνθρωπο;
Κατά τη γνώμη μου ο αυτοσαρκασμός σε συνδυασμό με το χιούμορ είναι μια «καλή συνταγή» που βοηθάει να αποφεύγουμε τους φανατισμούς, να κρίνουμε πιο δίκαια, να ξεπερνάμε ευκολότερα τις δυσκολίες και γενικά να ζούμε καλύτερα.

Πώς βλέπετε την εξέλιξη της γελοιογραφίας και των κόμικς στην Ελλάδα μετά την μεταπολίτευση;
Και πριν τη μεταπολίτευση αλλά και μετά, οι επιδόσεις των ελλήνων γελοιογράφων ήταν σπουδαίες, όπως και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Αλλά και οι δημιουργοί κόμικς έχουν να επιδείξουν ενδιαφέρουσες δουλειές που πολλαπλασιάστηκαν βέβαια μετά τη μεταπολίτευση, εντυπωσιακά.

Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζετε όταν συνδυάζετε χιούμορ με κοινωνικό σχολιασμό στα έργα σας;
Η καθημερινότητα και η ζωή γενικά είναι γεμάτη από κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές, υπαρξιακές και τόσες άλλες προκλήσεις. Αν σκιτσάρεις και έχεις γελοιογραφική ματιά και ασκηθείς αρκετά, δεν είναι δύσκολο να σχολιάσεις όσα συμβαίνουν γύρω σου. Το καλό σκίτσο βέβαια και η άσκηση δεν αρκούν από μόνα τους. Η γελοιογραφική πρόθεση και η αίσθηση χιούμορ κάνουν τον εύστοχο γελοιογράφο. Και αυτά νομίζω είναι χάρισμα και ταλέντο που δύσκολα το αποκτάς αν δεν το έχεις μέσα σου.

Τι μάθατε που δεν γνωρίζατε εικονογραφώντας για παιδικά βιβλία; Και τι φτιάχνοντας κοστούμια και σκηνικά για θεατρικές παραστάσεις;
Αυτό που έμαθα είναι ότι θέλουν πολύ χρόνο και πολλή δουλειά. Παιδικά βιβλία έχω κάνει αρκετά, κοστούμια και σκηνικά 3-4 φορές μόνο. Έγραψα και μια επιθεώρηση. Το θέατρο έχει ενδιαφέρον και να το υπηρετείς και να το παρακολουθείς.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ξεκινήσατε να συνεργάζεστε με τον Τάσο Αποστολίδη στη διασκευή σε κόμικς των κωμωδιών του Αριστοφάνη και δεκαετίες αργότερα ξανά στο graphic novel «Ομήρου Οδύσσεια». Ποιο πιστεύετε ότι ήταν το μυστικό της επιτυχίας πίσω από τη διάδοση αυτών των κόμικς που έδωσαν μια φρέσκια ματιά και ανάγνωση στα αρχαία κείμενα;
Το μυστικό της επιτυχίας είναι πάνω απ’ όλα το όνομα «Αριστοφάνης», που παραμένει δημοφιλές κι ας πέρασαν 25 αιώνες. Και επανέρχεται διαρκώς στην επικαιρότητα, ειδικά τα καλοκαίρια που ανεβαίνουν τα έργα του στα θέατρα. Η μεταφορά των κωμωδιών σε κόμικς δεν θέλει να υποκαταστήσει τις θεατρικές παραστάσεις αλλά να φέρει τον αναγνώστη και κυρίως τα παιδιά σε μια πρώτη επαφή με τα έργα του ποιητή με τρόπο απλό και χιουμοριστικό, ώστε να μεταφέρει τα μηνύματά του. Φαίνεται ότι τα καταφέραμε αρκετά καλά και γι’ αυτό μας τίμησε το αναγνωστικό κοινό.

Πώς γνωριστήκατε με τον συνάδελφό σας Τάσο Αποστολίδη; Θα ετοιμάσετε κάτι από κοινού στη συνέχεια;
Με τον Αποστολίδη γνωριστήκαμε με αφορμή τον Αριστοφάνη. Εκείνος είχε την ιδέα και έψαχνε σκιτσογράφο να την υλοποιήσει. Τα «βρήκαμε» αμέσως και συνεργαστήκαμε άψογα μέχρι τέλους. Ο Τάσος συνεχίζει απτόητος να γράφει κι άλλα έργα. Εγώ κουράστηκα και δήλωσα «συνταξιούχος».

Πόσο απαιτητικός είναι για έναν γραφίστα, για έναν οπτικό σχεδιαστή ο χώρος της διαφήμισης;
Η γελοιογραφία με διευκόλυνε σε μεγάλο βαθμό, σε συνδυασμό με τις γραφικές τέχνες να έχω καλά αποτελέσματα στον χώρο της διαφήμισης.

Αν είχατε την ευκαιρία να δώσετε μία συμβουλή σε έναν νέο γελοιογράφο, ποια θα ήταν αυτή;
Να φροντίσει να έχει μια… δεύτερη δουλειά για βιοπορισμό, ειδικά όταν ζει εκτός Αθηνών! Το ίδιο έκανα και εγώ στη Θεσσαλονίκη που δούλευα παράλληλα και σαν γραφίστας, με σπουδές βέβαια στην Αθήνα (1966-69 Σχολή Δοξιάδη).

Υπάρχει κάποιος καλλιτέχνης ή έργο που σας ενέπνευσε καθοριστικά στην πορεία σας;
Πρότυπό μου ήταν ο μεγάλος Κώστας Μητρόπουλος που τον παρακολουθούσα από τη δεκαετία του 1960. Δεν γνωριστήκαμε ποτέ από κοντά και η πρώτη φορά που μιλήσαμε ήταν όταν του τηλεφώνησα να τον παρακαλέσω να μου γράψει τον πρόλογο για τα «Άθλια σενάρια» κάτι που δέχτηκε ευχαρίστως και τον ευγνωμονώ γι’ αυτό. Πάντα όμως έβλεπα με ενδιαφέρον και τους άλλους σπουδαίους γελοιογράφους ΜΠΟΣΤ, ΚΥΡ, Ιωάννου, Στάθη, Καλαιτζή και άλλους στις αθηναϊκές εφημερίδες και στα περιοδικά.

Ποια θεωρείτε τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στην καριέρα σας ως συγγραφέας και δημιουργός κόμικς;
Εκτός από τα κόμικς του Αριστοφάνη, εικονογράφησα και ομότιτλη σειρά 11 βιβλίων σε κείμενα του φιλόλογου Γιάννη Κοτσιφού στη δεκαετία του 1990. Αργότερα έκανα τις εικόνες και τα σκίτσα στο δίτομο έργο του Κρίτωνα Σαλπιγκτή «Ο Πουρός ΗΡΩΣ» (ένα είδος παρωδίας της γνωστής παλιάς σειράς «Ο ΜΙΚΡΟΣ ΗΡΩΣ» και στη δεκαετία του 2000 το graphic novel «Ομήρου Οδύσσεια» σε κείμενα του Τάσου Αποστολίδη, με σκίτσα όχι γελοιογραφικά αλλά ρεαλιστικά, βιβλίο που έχει εξαντληθεί και πρόκειται να επανεκδοθεί σύντομα. Θεωρώ ότι είναι η πιο «πιστή» στον Όμηρο, Οδύσσεια, που κυκλοφόρησε ως τώρα σε graphic novel.

Τι ρόλο παίζει η χιουμοριστική γελοιογραφία στη σύγχρονη κοινωνία κατά τη γνώμη σας;
Άλλαξαν οι εποχές. Η κάθετη μείωση της κυκλοφορίας των εφημερίδων, η κυριαρχία του ίντερνετ και των άλλων μέσων επικοινωνίας και σχολιασμού, νομίζω ότι έφεραν τη γελοιογραφία σε δεύτερη μοίρα, εδώ και χρόνια. Μην ξεχνάμε ότι κάποτε ήταν το πρώτο ζητούμενο για τον αναγνώστη, όταν έπιανε στα χέρια του ένα έντυπο.

Ποιο θεωρείτε ότι είναι το πιο αμφιλεγόμενο θέμα που έχετε εξετάσει μέσα από τη γελοιογραφία;
Με όλα τα θέματα έχω ασχοληθεί. Δεν μπορώ να θυμηθώ και να ξεχωρίσω κάτι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο.

Απειλεί η πολιτική ορθότητα την ελευθερία έκφρασης κατά τη γνώμη σας; Πως έχει αλλάξει ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το χιούμορ τα τελευταία χρόνια;
Οι έξυπνοι και έμπειροι γελοιογράφοι δεν έχουν πρόβλημα με τη λεγόμενη «πολιτική ορθότητα». Έχουν μάθει να βρίσκουν τρόπους να εκφράζονται αναλόγως με τις περιστάσεις. Ακόμα και στη περίοδο της Χούντας ξεπερνούσαν έξυπνα τον έλεγχο της λογοκρισίας και περνούσαν το μήνυμά τους στους αναγνώστες. Ο ΚΥΡ και ο Μητρόπουλος άφησαν εποχή σ’ αυτό!

Θεωρείτε πως θα είχε άλλη εξέλιξη η δουλειά σας αν μένατε και εργαζόσασταν στη Αθήνα;
Ούτε συζήτηση. Η διαφορά στο θέμα αυτό είναι τεράστια, όπως και στην περίπτωση των ηθοποιών. Οι ευκαιρίες συνεργασίας με έντυπα, η πληροφόρηση, η εξέλιξη στην καριέρα σου, οι αμοιβές ήταν και είναι απείρως περισσότερες. Αναρωτιέμαι ακόμα γιατί δεν αποφάσισα να κάνω το «μεγάλο βήμα» αν και μου δόθηκαν ευκαιρίες.

Είναι αλήθεια πως παραλίγο να χάνατε τις σελίδες του πρώτου κόμικ στη σειρά του Αριστοφάνη όταν διασχίσατε τη πόλη ξεχνώντας τες στην οροφή του αυτοκινήτου;
Είναι αλήθεια. Ο φάκελος με τις 50 σελίδες της Λυσιστράτης, έγχρωμες, τελειωμένες, έτοιμες για εκτύπωση, «πήραν τον αέρα τους» ταξιδεύοντας πάνω στην οροφή του αυτοκινήτου μου, μέχρι το τυπογραφείο που ήταν 6-7 χιλιόμετρα μακριά. Αν είχαν σκορπίσει στον δρόμο, το πιθανότερο θα ήταν να μην εύρισκα κουράγιο να τις ξανασχεδιάσω και να ματαιωθεί ολόκληρη η σειρά των κωμωδιών.

Πολλά από τα βιβλία σας έχουν κυκλοφορήσει και σε χώρες του εξωτερικού. Αυτό σημαίνει πως είστε πλούσιος;
Τα ξενόγλωσσα βιβλία που κυκλοφόρησαν έξω δεν είναι πολλά. Πωλούνται περισσότερο στα Μουσεία που συνεργαζόμαστε στην Ελλάδα και αγοράζονται κυρίως από τουρίστες. Το αναγνωστικό κοινό στην Ελλάδα των 10 εκατομμυρίων είναι μικρό. Αν ζούσαμε και τα εκδίδαμε στην Αμερική των 300 εκατομμυρίων, θα είχαμε λύσει το οικονομικό πρόβλημα της ζωής μας! Αν και πολύ αμφιβάλλω αν οι Αμερικανοί είναι σε θέση να εκτιμήσουν έργα χωρίς «Σούπερμαν», «Μπάτμαν», «Σπάιντερμαν» κλπ.