Ο μύθος του φυσιολογικού: Τραύμα, ασθένεια και ίαση σε μια τοξική κουλτούρα
O Γκαμπόρ Ματέ απογειώνει την κριτική της δυτικής κοινωνικοποίησης ως κατεξοχήν παθογενούς, προσκομίζοντας πλήθος ευρήματα από τη βιβλιογραφία και την κλινική του εμπειρία τεσσάρων δεκαετιών.
Ο Γκαμπόρ Ματέ στο βιβλίο «Ο μύθος του φυσιολογικού» γράφει τη δική του οπτική για όσα μας αρρωσταίνουν
Στο βιβλίο «Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας» (DasUnbehageninderKultur, 1930) ο Φρόιντ αναπτύσσει τη θεωρία ότι η κοινωνική συνύπαρξη προϋποθέτει τη χαλιναγώγηση ακατάλυτων ατομικών ενστίκτων όπως η επιθετικότητα και η αδιάκριτη σεξουαλική ικανοποίηση. Εξ ου και οι κοινωνικές κυρώσεις κατά του φόνου, του βιασμού, της μοιχείας, της αιμομιξίας κλπ. Η συμμόρφωση με αυτές επιτρέπει μεν την κοινωνική ένταξη, αλλά και παραμένει πηγή δυσαρέσκειας για το «εκπολιτισμένο» άτομο. Από τους επιγόνους του Φρόιντ, ο Έριχ Φρομ ασχολήθηκε εκτενώς με το ψυχικό κόστος της καταστολής των ενστίκτων μας, για να καταδείξει ότι το κοινωνικά αποδεκτό δεν σημαίνει απαραίτητα ούτε «φυσιολογικό» ούτε «υγιές». Στο «Η υγιής κοινωνία» (1954) λέει χαρακτηριστικά ότι «το γεγονός ότι εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από την ίδια μορφή ψυχικής παθογένειας δεν τους καθιστά ψυχικά υγιείς».
Στην ίδια θεωρητική γενεαλογία και «Ο μύθος του φυσιολογικού» (Key Books, 2022), ο Γκαμπόρ Ματέ απογειώνει την κριτική της δυτικής κοινωνικοποίησης ως κατεξοχήν παθογενούς, προσκομίζοντας πλήθος ευρήματα από τη βιβλιογραφία και την κλινική του εμπειρία τεσσάρων δεκαετιών.
Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός παράγει χρόνιους στρεσογόνους παράγοντες που υπονομεύουν την ανθρώπινη υγεία και ευεξία με αυξανόμενη ένταση τις τελευταίες δεκαετίες. (Π.χ. η παιδική παχυσαρκία έχει αρχίσει και παίρνει επιδημικές διαστάσεις στην Κίνα!) Κυρίως, όμως, η ιατρική επιστήμη που αυτός ο πολιτισμός παράγει είναι γεμάτη τυφλές κηλίδες όσον αφορά ασθένειες, ψυχικές και σωματικές, που τις γεννούν το άγχος, η ανισότητα, η επιδείνωση του κλίματος, η κοινωνική απομόνωση... Αυτή η τυφλότητα αφορά πάνω απ’ όλα τις πολυάριθμες συνδέσεις ανάμεσα στην υγεία και την κοινωνική και συναισθηματική ζωή. Στο απόγειο της εξειδίκευσης της ιατρικής επιστήμης, η παγκοσμίως επιβεβαιωμένη σταθερή αύξηση χρόνιων παθήσεων (υπέρταση, αυτοάνοσα, καρκίνοι, αγχωτικές διαταραχές, εθισμοί κ.ά.) δεν είναι για τον Γκαμπόρ κάποια ανεξήγητη απόκλιση ή καπρίτσιο της μοίρας. Είναι μια φυσιολογική έκφραση των μη φυσιολογικών συνθηκών στις οποίες ζούμε, μια αναμενόμενη συνέπεια της τοξικότητας των κοινωνικών δομών και αξιών μας.
Το κύριο σφάλμα που καταλογίζει ο συγγραφέας στο τρέχον ιατρικό παράδειγμα είναι διπλό: «εξαιτίας μιας δήθεν επιστημονικής τάσης, η οποία σε πολλά σημεία θυμίζει περισσότερο ιδεολογία, υποβαθμίζει σύνθετα γεγονότα σε βιολογικό μόνο επίπεδο και διαχωρίζει μυαλό και σώμα, ασχολούμενη σχεδόν αποκλειστικά με το ένα ή με το άλλο, χωρίς να λαμβάνει υπόψη της την ουσιώδη ενότητά τους». Όσο κυριαρχεί αυτός ο δυισμός, παρά τις καταπληκτικές προόδους της ιατρικής τους δύο τελευταίους αιώνες, είναι αμφίβολο το κατά πόσον οδεύουμε προς ένα πιο υγιές πρότυπο ζωής.
Το βιβλίο δίνει ουκ ολίγα πολλά παραδείγματα της πολιτισμικά επιβαλλόμενης αποσύνδεσης από βαθύτερα ανθρώπινα ένστικτά μας, τα οποία αποθαρρυνόμαστε συστηματικά από το να εμπιστευτούμε. Συνοπτικά, «Η πολιτισμική οικολογία μας δεν υποστηρίζει την ανατροφή των παιδιών από γονείς συντονισμένους, παρόντες και έτοιμους ν’ ανταποκριθούν. Ξεκινά με το στρες που μεταδίδεται στο παιδί ενώ είναι ακόμη στη μήτρα, τη μηχανοποίηση του τοκετού, την εξασθένιση του γονεϊκού ενστίκτου και τη ματαίωση των αναπτυξιακών αναγκών του παιδιού. Συνεχίζεται με τις αφόρητες οικονομικές και οικονομικές πιέσεις που ασκούνται στους γονείς και τη διάβρωση των κοινοτικών δεσμών, και μεγεθύνεται με την παραπληροφόρησή τους σχετικά με το πώς να αναθρέψουν τα μικρά τους. Ενισχυμένη από τα εκπαιδευτικά συστήματα και την έμφασή τους στον ανταγωνισμό, η διαδικασία κορυφώνεται με την εκμετάλλευση των νέων στον βωμό της καταναλωτικής αγοράς».
Ίσως όλα αυτά ακούγονται λίγο-πολύ αυτονόητα. Όμως η παθολογία της σύγχρονης καθημερινότητας, όπως σκιαγραφείται στο βιβλίο, γίνεται συσσωρευτικά όλο και πιο δυσοίωνη μέσα από τα τεκμήρια που προσκομίζει ο Ματέ. Για του λόγου το αληθές, επικαλείται, μεταξύ πολλών άλλων, τη δρ Σίμι Κάνγκ, ψυχίατρο με σπουδές στο Χάρβαρντ, σύμφωνα με την οποία: «Το κινητό τηλέφωνο έχει σχεδιαστεί από τους καλύτερους νευροεπιστήμονες και ψυχολόγους στον κόσμο, οι οποίοι έχουν πάρει τις πιο προηγμένες έρευνες για τον εγκέφαλο, την κατανόηση των ανθρώπινων κινήτρων και κύκλων επιβράβευσης, και όλα αυτά τα έχουν ενσωματώσει στην τεχνολογία αυτών των συσκευών.»
Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για μια προφητεία καταστροφής, όσο ένα κάλεσμα αφύπνισης και ενάργειας απέναντι σε όλα όσα μας χωρίζουν από τη βαθύτερη αλήθεια μας για χάρη της κοινωνικής συμμόρφωσης. Εξαιρετικά χρήσιμη ως προς αυτό είναι η θεωρία του τραύματος του Ματέ (κεφάλαιο 1) ο οποίος ισχυρίζεται πως, στο ανθρώπινο είδος, το τραύμα είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Αντίθετα με τη γενική πεποίθηση, δεν ανάγεται απαραίτητα σε επώδυνα γεγονότα όπως ο πόλεμος ή η συστηματική κακοποίηση. Το είδος μας είναι αρκετά ευπαθές στην αρχής της ζωής, ώστε να μπορεί τα τραυματιστεί από τη ματαίωση και μόνο των αναπτυξιακών μας αναγκών. «Τραύμα είναι όταν δεν μας βλέπουν και δεν μας γνωρίζουν». Η συνέπεια είναι μια παρατεταμένη εσωτερική ρήξη εντός του εαυτού, ένας κατακερματισμός ο οποίος λειτουργεί ανασταλτικά στην ωρίμανση, διαβρώνει την αυταξία και τις σχέσεις μας και υπονομεύει την εκτίμηση που έχουμε για την ίδια τη ζωή. Τέλος, είναι ένα σημείο αναφοράς που συμβάλλει σε κάθε είδος ασθένειας σε όλη την διάρκεια της ζωής.
Το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί και μόνο γι’ αυτό το πρώτο κεφάλαιο. Αφενός, ο συγγραφέας φέρνει προσωπικά βιώματα για να εικονογραφήσει τα όσα λέει, πράγμα αφοπλιστικό. Αφετέρου, έχει πλήρη επίγνωση ότι, στις ημέρες μας, η θεματολογία του τραύματος είναι αρκετά του συρμού. Ισχυρίζεται ωστόσο ότι αυτήν ακριβώς τη γενικευμένη συνθήκη εκμεταλλεύονται οι πολυεθνικές εταιρείες και το Διαδίκτυο για να διακινήσουν τις προσομοιώσεις τους φυσιολογικότητας. Κυρίως, είναι μια συνθήκη, προσωπική και συλλογική, που στην κοινωνία μας φέρει όσο λίγες ένα πρόσημο απαγόρευσης. «Από τις αιτίες της ανθρώπινης οδύνης, το τραύμα είναι εκείνη που αποφεύγουμε, αγνοούμε, υποβαθμίζουμε, αρνούμαστε, παρεξηγούμε και παραμελούμε περισσότερο από όλες».
Ένα βιβλίο μυστηρίου για ένα κορίτσι που μεγαλώνει προσπαθώντας ν’ ανακαλύψει τον εαυτό του, αλλά και το κατά πόσο ο Αμερικανός πατέρας του ήταν μπλεγμένος με την Απριλιανή χούντα
Μιλήσαμε για το νέο του βιβλίο, ένα μυθιστόρημα για τη μονίμως φευγαλέα αίσθηση της μητέρας του, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η μνήμη πλάθει την προσωπική ιστορία
20°
