Από στόμα σε στόμα: Η μαγική Επανομή των εκδόσεων του Κτήματος Γεροβασιλείου

Στη Γαλλία δεν πας για το ουίσκι αλλά για τα αψέντια τους. H Ρώμη δε φημίζεται για το σάκε αλλά για τα απεριτίβο της. Και όπως η Κούβα δε δοξάζεται για τη βότκα της, έτσι και στη Ρωσία δεν κατέχουν γρυ από τσίπουρα και δη διπλοβρασμένα και επανομίτικα. Όπως και από Μαλαγουζιά: οι Ιταλιάνοι μπορεί να είναι εξπέρ στα Κιάντι, αλλά σαν τα κρασιά του Γεροβασιλείου δε βγάζουν!

Κάθε πράμα στον καιρό του, ο κολιός τον Αύγουστο και ας το πάρει το ποτάμι ή, καλύτερα, να μπω στο θέμα μέσω μιας καρτ ποστάλ και μιας τσάντας-πεσκέσι γεμάτη με εκδόσεις, που αφορούν την Επανομή: Αγαπητέ κ. Τσιτσόπουλε, με χαρά σας αποστέλλουμε τις εκδόσεις του Κτήματος Γεροβασιλείου «Από στόμα σε στόμα». Από το 2012, το Κτήμα εκδίδει βιβλία αφιερωμένα στην Επανομή, τον τόπο μας. Φέτος παρουσιάζουμε το σύνολο αυτής της προσπάθειας που περιλαμβάνει πλέον δέκα τεύχη. Τον Μάιο του 2025 θα κυκλοφορήσει το ενδέκατο. Καλή σας ανάγνωση, με ένα ποτήρι κρασί! Φιλικά, η ομάδα του Κτήματος Γεροβασιλείου. 

Μεταξύ μας, στάζουν μέλι, στάζουν μέλι οι εκδόσεις αλλά και το Λημνιό με Μαυροτράγανο, Μαυρούδι, όπως άλλωστε και όλες οι οινικές σειρές του Βαγγέλη Γεροβασιλείου. Πόσο όμορφα βιβλία και τι σπάνιο αντάμωμα κοσμοπολιτισμού συνδυασμένο με τη βαθιά αγάπη για τον τόπο του συνιστούν αυτά τα μίνι pocket size βιβλία με την υπογραφή του Κτήματος και του Μουσείου!

Πόσος πλούτος ιστορικός και κοινωνικός, πόσες περιεκτικές λαογραφίες και μουσικές, τι μερακλίδικες συνταγές και πόσες ιστορίες και μοίρες ανθρώπων κρύβονται σε αυτήν την εκδοτική απόπειρα του Γεροβασιλείου, με το σπάνιο επιχειρηματικό ήθος και τη βαθιά αγάπη και φιλοπατρία για τον τόπο του. Γέννημα θρέμμα Επανομίτης, ο άνθρωπος που με τα αμπέλια, το οινοποιείο και τις παραγωγές του ταξιδεύει το ελληνικό κρασί στα πέρατα του κόσμου, με αυτούς τους δέκα οδηγούς μυεί τον αναγνώστη στο χθες και στο σήμερα του τόπου του. 

Τις εκδόσεις επιμελείται η σύντροφός του Σόνια Γεροβασιλείου, και θα ξεκινήσω από τα «Επανομίτικα μαγειρέματα» με τον ανθό της τοπικής κουζίνας (χταπόδι με πατάτες, κατσίκι με ρύζι και σταφίδες και αμπελοσαρμαδάκια - ενδεικτικές αναφορές) να αναλύεται και να συνταγογραφείται διεξοδικά. Στον ίδιο τόμο θα βρείτε και ένα απολαυστικά ταχύρρυθμο φροντιστήριο στο ιδιαίτερο γλωσσικό ιδίωμα της Επανομής, τα περίφημα Επανομίτκα! Είναι χάρμα όταν τα μιλούν οι ντόπιοι με τη βαριά προφορά τους και ορίστε ένα σαμπλ: κούσπα (ζωοτροφή), κριτσ’ μάς (πανηγυρικό γεύμα μετά το τέλος των γεωργικών εργασιών στο οποίο περιλαμβάνεται από παλιά μέχρι σήμερα απαραιτήτως πίτα), μπουρανί (ποικιλία άγριων χόρτων βρασμένων με ρύζι ή μπλιγούρι), πλαδούδα (η νεαρή κότα) και ρανστιά (φρέσκο ζυμάρι βρασμένο σε ζεματισμένο νερό με λίγο ή καθόλου λάδι). Η έκδοση δεν περιέχει την παρακάτω έκφραση, αλλά εγώ, μιας και το έφερε η κουβέντα, θα την παραθέσω, όπως μου την έμαθε ο Επανομίτης φίλος και αδελφός μου Κώστας: «Βαρύ κάτσμο» σημαίνει «κατσίκωμα», ήρθε κάποιος στο σπίτι μας/την παρέα μας και δεν λέει να ξεκουμπιστεί. 

Στο βιβλίο «Το τσίπουρο αφηγείται» γίνεται μνεία, σπονδή, δόξα και αναφορά στο περίφημο τσίπουρο της περιοχής τους. Διαβάζω: «Τσίπουρο ο Επανομίτης θα πιει με πρόσωπο της εμπιστοσύνης του, εκτός αν είναι κέρβερος απέναντι στον εαυτό του». Ανθολογώ και μερικές από τις γεύσεις που συνοδεύουν τα καραφάκια στο τραπέζι: παστά ψάρια και όσπρια, σουπιές κρασάτες, ταραμοσαλάτα, γαύρος μαρινάτος, αυγά, ελιές, πίτες, σαλιγκάρια. Διαβάζοντας έμαθα πως το 1950 στην Επανομή έβραζαν τουλάχιστον 100 καζάνια και πως κατά τη διάρκεια του βρασμού, γιορτή σκέτη, ακόμα και σήμερα οι παρέες ψήνουν στα κάρβουνα τούνα, κρεμμύδια, πατάτες, σύκα και κάστανα. 

Στα «Αμπελοτραπεζώματα», το αμπέλι, βασικό στοιχείο της επανομίτικης οικονομίας, αλλά και της κοινωνικής έκφρασης στα ήθη και τα έθιμα του τόπου όπου το κρασί και τα παραφερνάλιά του (μούστος, ξίδι, ρακί) καθόρισαν και καθορίζουν την ποιότητα της ζωής του, σκανάρονται γλυκές συνταγές με πρώτη ύλη το κλήμα: πετιμέζια, ρετσέλια με κολοκύθια, αμπελοσαρμαδάκια, γλυκό σταφύλι, αλλά και ιστορίες για τους βαρελάδες που μετά από κάθε ολοκλήρωση «ξεφούντωναν» τα βαρέλια, ξύνοντάς τα από μέσα, αποσυναρμολογώντας και επανασυναρμολογώντας τα μετέπειτα για να υποδεχθούν τα καλούδια της επόμενης σεζόν. 

Φαγητά και ποτά χωρίς γλέντι και μουσική στην Επανομή δεν υφίστανται, οπότε ήρθε η ώρα για την «Ηχογράφηση του ’69». Η έκδοση που ανατρέχει στα παραδοσιακά δημοτικά τραγούδια τους για τον γάμο, τα πανηγύρια και τα τραπέζια, μνημονεύει τον μέγα ντόπιο δάσκαλο Θανάση Σακκά και σουξέ όπως τα «Κόκκινα χείλη σαν βερσί» και «Ήρθε η ώρα να σε μισέψω», τα οποία μπορείτε να τα ακούσετε από το σιντί που την συνοδεύει. Αγαπημένη μου πολύ είναι η «Σουλτάνα», τόσο για τον καρσιλαμά της (βγάζει από μέσα μου τον πάτριο τόπο μου Έβρο), όσο και για τους στίχους της: «Έβγα, Σουλτάνα μου, στο παραθύρι, να ιδής τον ήλιο και το φεγγάρι, να ιδής τον άντρα που θα σε πάρει. Πάρ’ τουν, Σουλτάνα μου, έχει καΐκι, να σε πηγαίνει στη Σαλονίκη. Πάρ’ τουν, Σουλτάνα μου, έχει βαπόρι, να σε πηγαίνει Σμύρνη και Πόλη. Πάρ’ τουν, Σουλτάνα μου, τον Τούρκο για άντρα, να σι γιομίση φλουριά και χάντρα. Δεν τουν ηθέλου, δεν τουν ηθέλου, Ρουμιά γεννήθηκα, Ρουμιά πιθαίνου. Ιγώ τουν Τούρκου δεν τον ιπαίρνου». Τα Επανομίτκα που σας έλεγα και στα παραπάνω!

Σπέσιαλ μουσικές και τραγούδια θα βρείτε επίσης και στα «Τραγουδιστά», αφού στη Γεροβασιλείουland, στις αγροτικές εργασίες, στο σπίτι, στις γιορτές, στους γάμους, ακόμα και στις κηδείες, οι ορχήστρες, οι χορωδίες και οι παρέες της Επανομής δεν παύουν να τραγουδούν. Γκαραντί είναι αυτό, ο φίλος μου ο Κώστας που σας έλεγα, όπως και ο ξάδελφός του Γιώργος (τεράστια Επανομίτικη επίσης μορφή), όταν μερακλώνουν άδουν σαν αηδόνια.

Στον τόμο «Γύρω-γύρω όλοι», η Αγγλία με το κοτόπουλο της στέψης, η Αλβανία με το αρνί με γιαούρτι, το Αυστραλιανό λάμινγκτον (παντεσπάνι με σοκολάτα), η Αυστρία με το λιπτάουερ, τα γαλλικά κρουασάν και η γερμανική πατατοσαλάτα, συνθέτουν 14 συνταγές από 14 γλώσσες και πολιτισμούς που μαζί με τον Επανομίτικο μπορούν στο ίδιο τραπέζι να συγκεράσουν καταστάσεις αδελφοσύνης μέσω των γεύσεων, που η κάθε μια τους «επικοινωνεί» και με ένα από τα κρασιά του κτήματος εν είδει κοσμοπολίτικης συνεκτικής ύλης. 

Στο «Επανομή, η δική τους Ιθάκη», διάβασα με συγκίνηση 26 ιστορίες από ανθρώπους που ήρθαν στον τόπο από αλλού. Το ίδιο συνέβη και με τους «Μουσαφίρηδες», όπου νύφες και γαμπροί από όλη την Ελλάδα που αγάπησαν μια επανομίτικη ψυχή και έτσι εγκαταστάθηκαν εκεί δια βίου, μπόλιασαν τα ντόπια τραπέζια με δικές τους γεύσεις, όπως τσιγεροσαρμάδες Δραμινούς, γαρδουμπάκια από τη Φθιώτιδα ή σαλιγκάρια στιφάδο μαγειρεμένα αλά Μικρά Ασία. 

Εύφημος μνεία και για τα «Αρχιτεκτονήματα - Οι παλιές κατοικίες της Επανομής»: Από τις αγροτικές κατοικίες (1821-1912) και τις αστικές κατοικίες, τα μαγαζιά και τις βιοτεχνίες από το 1912 ως το 1940, μέχρι τις μεταγενέστερα σύγχρονες κατοικίες (1940 ως 1960), η έκδοση διασώζει την εικόνα μιας Επανομής που έρχεται από τα βάθη του χρόνου και θα είναι πολύ κρίμα εάν χαθεί.

Άφησα για το τέλος το βιβλιαράκι για τον «Υγρότοπο της Επανομής», που εντάχθηκε στο δίκτυο Natura 2000. Τουτέστιν, η βλάστηση και οι κορμοράνοι, τα φλαμίνγκο και τα νανογλάρονα, που τόσο όμορφα φωτογραφικά απεικονίζει η έκδοση προστατεύονται (υποτίθεται) σαν κόρες οφθαλμού και δια νόμου. Λέω υποτίθεται, γιατί το φετινό καλοκαίρι ο Ποταμός της Επανομής κερδίζει σε δημοφιλία απίστευτες χιλιάδες Θεσσαλονικέων και ξένων τουριστών, φευ όμως και πολύ δυστυχώς η κοσμοσυρροή αναταράζει και ανταριάζει τη βιοποικιλοτητα της προστατευόμενης περιοχής. Η παραλία αδυνατεί να φιλοξενήσει τόσο μεγάλο αριθμό θαμώνων και αυτοκινήτων, με αποτέλεσμα το ευλογημένο θέρετρο να κινδυνεύει με άμεση και ανάλγητη «χαλκιδικοποίηση». Φοβάμαι πως αυτοί οι «ρυθμοί ανάπτυξης» της παράκτιας επανομίτικης ζώνης και το υπερμποτιλιάρισμα, ειδικά τα Σαββατοκύριακα όταν ανάλγητοι Σαλονικάι και απαίδευτοι Βαλκάνιοι εισβάλλουν κυριολεκτικά εντός της προστατευόμενης περιοχής, μόνο μαύρα μαντάτα για τον παράδεισο του Ποταμού προικονομούν. Πολύ κρίμα να πάθει τα ίδια με την Καλλιθέα, το Πευκοχώρι και τη Φούρκα ο ευλογημένος τόπος με τον Όλυμπο απέναντι, τα πεντακάθαρα γαλάζια νερά και τις εικόνες που διαδοχικά από την άνοιξη ως το καλοκαίρι παραπέμπουν σε Τοσκάνη και Προβάνς. Αμαρτία είναι να διαλυθεί το οικοσύστημα από την ανοργανωσιά και την απληστία. 

Επίλογος: Ψάξτε για αυτές τις εκδόσεις, ειδικά εσείς που επισκέπτεστε το Μουσείο Γεροβασιλείου, ή απολαμβάνετε τις υγρές και στερεές γεύσεις της φιλόξενης σάλας του Κτήματος. Τα δέκα βιβλιαράκια της σειράς Από στόμα σε στόμα, που πωλούνται στο gift shop, είναι μια σπαρταριστή εισαγωγή στην ομορφιά και την ψυχή του τόπου.