Έντνα Ο' Μπράιαν, 1930 - 2024: Η πολυβραβευμένη συγγραφέας που άλλαξε για πάντα την ιρλανδική λογοτεχνία

Η Ιρλανδή μυθιστοριογράφος, χρονικογράφος, θεατρική συγγραφέας, ποιήτρια και διηγηματογράφος, Έντνα Ο' Μπράιαν, γεννήθηκε το 1930 στο χωριό Tuamgraney και πέθανε στις 27 Ιουλίου 2024, σε ηλικία 93 χρονών. Η πρώτη της εμφάνιση στη λογοτεχνική σκηνή έγινε το 1960, με την έκδοση του μυθιστορήματός της, «The Country Girls», που είναι και το πρώτο μέρος της ομώνυμης τριλογίας, η οποία συνέχισε με τα μυθιστορήματα «The Lonely Girl» (1962) και «Girls in Their Married Bliss» (1964).

Το έργο αυτό ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, θίγοντας σεξουαλικά και κοινωνικά θέματα κατά τη διάρκεια μιας καταπιεστικής περιόδου στην Ιρλανδία, μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Έντνα Ο' Μπράιαν κυκλοφόρησε, από τότε, περισσότερα από 20 μυθιστορήματα, διηγήματα και θεατρικά έργα που ξεχώρισαν για τον τρόπο απεικόνισης των γυναικών, τη βία την οποία αυτές υφίστανται, τις υποβλητικές περιγραφές και τη σεξουαλική ευθύτητά της.

H Έντνα Ο' Μπράιαν έφερε την γυναικεία εμπειρία και σεξουαλικότητα στο προσκήνιο

Μεγαλωμένη σε ένα αυστηρό περιβάλλον, το οποίο η ίδια είχε περιγράψει ως «φλογερό» και συνάμα «κλειστό», η συγγραφέας ξεκίνησε διαβάζοντας Τολστόι, Θάκερυ και Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ. Όταν η οικογένειά της μετακόμισε στο Δουβλίνο, η νεαρή Έντνα Ο' Μπράιαν ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με το έργο του Τζέιμς Τζόυς, «Το Πορτρέτο της νιότης του καλλιτέχνη» (1916), το οποίο την καθόρισε ως συγγραφέα.

Το «Country Girls» γράφτηκε στο Λονδίνο, όπου η Έντνα Ο' Μπράιαν εργαζόταν για τον εκδοτικό οίκο Hutchinson, που την πλήρωσε £50 για να γράψει ένα μυθιστόρημα. Η τριλογία, εξαιτίας του περιεχομένου της που πήγαινε ενάντια στα ήθη της εποχής, δεν άργησε να απαγορευτεί, ενώ μερικές από τις πρώτες κόπιες κάηκαν, στην Ιρλανδία, καθώς κατηγορήθηκαν πως «διαφθείρουν τα μυαλά των νεαρών γυναικών».

Η Έντνα Ο' Μπράιαν είχε μιλήσει για εκείνη την εποχή με πικρία, λέγοντας πως δεν ένιωσε ποτέ ότι ήταν διάσημη.

Το μόνο που λάμβανα από την Ιρλανδία, από τη μητέρα μου και από ανώνυμα γράμματα, ήταν χολή, μίσος και οργή

— είχε πει χαρακτηριστικά σε μια συνέντευξή της στην εφημερίδα The Irish Times.

Η αναγνώριση παρ’ όλα αυτά ήρθε, αν και με κάποια καθυστέρηση, και η συγγραφέας έλαβε σημαντικά βραβεία, μεταξύ των οποίων το Irish PEN Lifetime Achievement Award, το American National Arts Gold Medal και το Frank O’Connor Prize, ενώ το 2019 της απονεµήθηκε το Prix Femina Special και το David Cohen Lifetime Achievement Award για το σύνολο του έργου της. Επιπλέον, το 2021 τιμήθηκε με την υπέρτατη πολιτιστική διάκριση της Γαλλίας. Συγκεκριμένα χρίστηκε Ταξιάρχης του γαλλικού Τάγματος Γραμμάτων και Τεχνών, μια κορυφαίας σημασίας τιμητική διάκριση, η οποία αποδίδεται κάθε χρόνο σε σημαίνοντα πρόσωπα των τεχνών και του πολιτισμού.

Εκτός από τα 18 μυθιστορήματα που έγραψε, κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης καριέρας της, η Έντνα Ο' Μπράιαν έγραψε επίσης 9 συλλογές διηγημάτων, 4 θεατρικά και τις βιογραφίες του Τζέιμς Τζόυς, αλλά και του Λόρδου Βύρωνα. Το τελευταίο μυθιστόρημά της, με τίτλο «Κορίτσι», κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Κλειδάριθμος το 2020, σε μετάφραση Χριστίνας Σωτηροπούλου. Για τη συγγραφή του, η Έντνα Ο' Μπράιαν, παρά το προχωρημένο της ηλικίας της, ταξίδεψε στη Δυτική Αφρική και πραγματοποίησε μια μεγάλη έρευνα για τα κορίτσια που έχουν απαχθεί από τη Μπόκο Χαράμ, μετουσιώνοντας τις εμπειρίες της σε μια συγκλονιστική ιστορία για τη βία κατά των γυναικών, που είναι άλλωστε μια από τις διαχρονικές θεματικές στις οποίες έχει επικεντρώσει το έργο της.

H Έντνα Ο' Μπράιαν άλλαξε για πάντα την ιρλανδική λογοτεχνία. Έφερε την γυναικεία εμπειρία και σεξουαλικότητα στο προσκήνιο και μετέφρασε τις ανησυχίες μιας Ιρλανδής γυναίκας σε κάτι το διεθνές. Όπως έγραψε και ο Πρόεδρος Μάικλ Ντ. Χίγκινς, με αφορμή τον θάνατό της: «Μέσα από το βαθιά διεισδυτικό της έργο, με μεγάλη ανθρωπιά, η Έντνα Ο' Μπράιαν ήταν μία από τις πρώτες συγγραφείς που έδωσε πραγματική φωνή στις εμπειρίες των γυναικών στην Ιρλανδία, από διαφορετικές γενιές και έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στη μεταμόρφωση του κοινωνικού κύρους των γυναικών σε όλη την ιρλανδική κοινωνία».

Το σύνολο του έργου της θα μας θυμίζει πάντα ότι σκοπός της λογοτεχνίας είναι να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδήσεις.