Το πιο τρυφερό βιβλίο της χρονιάς

Αυτό το βιβλίο μάς αιφνιδίασε. Δεν είχαμε ποτέ διαβάσει κάτι ανάλογο. Είναι τόσο τρυφερό, ανθρώπινο, γλυκό και ολοένα αναπάντεχο, και τόσο σοφό μαζί, που σου φέρνει στο μυαλό γεύσεις από την παιδική σου ηλικία — κάτι που είχες φάει μικρός, σου άρεσε, και τώρα ξαφνικά το θυμάται η γλώσσα σου και σε κάνει να δακρύζεις και να γλείφεσαι μαζί. Και, μολονότι δεν γίνεται κάτι μαγικό εδώ, είναι όλο ποτισμένο μαγεία. Η απλή, συγκεκριμένη, ξερή και δροσερή μαζί (πώς γίνεται) πρόζα της Γιάνσον μοιάζει με βραδινή αύρα που σε χαϊδεύει και σε δροσίζει.

Τούβε Γιάνσον: Το πιο τρυφερό βιβλίο της χρονιάς

Δεν συμβαίνουν πολλά στα 22 μικρά κεφάλαια αυτού του μικρού σπονδυλωτού μυθιστορήματος. Αλλά συμβαίνουν, ταυτόχρονα, τα πάντα. Και συμβαίνουν με έναν τρόπο αρχαϊκό, της φύσης, και είναι γεμάτα ηλεκτρισμό όπως όταν κάνει καταιγίδα: εκεί που τίποτε δεν φαίνεται να έχει νόημα, όλο το νόημα της ζωής πέφτει επάνω σου με ορμή ξαφνικής καλοκαιρινής βροχής. Λακωνικό, ρυθμικό σαν κύμα που πηγαινοέρχεται στην ακρογιαλιά και σου γλείφει τα πόδια, ή σαν ένα σκαθάρι που γυρίζει όλο εντυπωσιασμένο πάνω στο μπράτσο σου.

Σαν μια άλλη Αλίκη, η μικρή πρωταγωνίστρια πέφτει σε αυτή την κουνελότρυπα που είναι το ίδιο το μικρό νησί, η ίδια η φύση, ή η ίδια της η ζωή, δηλαδή οι μνήμες της. Χωρίς μεγάλα λόγια, χωρίς προσποίηση, χωρίς καμία διάθεση ηθικολογίας, χωρίς να πρέπει να διδαχτεί κάτι — απλώς έτσι συμβαίνει. Είναι ένα φωτεινό βιβλίο διακοπών, μακριά από κάθε άγχος και κάθε φασαρία, όσο πιο μακριά γίνεται από το αγριεμένο πλήθος. Και είναι ένα μικρό βιβλίο για τη ζωή —ένα ευαγγέλιο—, γεννημένο από το πένθος και την απώλεια: η Γιάνσον το έγραψε ένα χρόνο αφότου έχασε τη μητέρα της. Ένα βιβλίο με σιωπές, τσακωμούς, ηρεμία, αγάπη, συντροφικότητα και τρυφεράδα. Και ένα βιβλίο, επίσης, για τη φύση, τις ισορροπίες που την κρατούν υγιή, για την επαναστατικότητα της ηλικίας — κάθε ηλικίας. Αλλά και για την αντρική ανάγκη να χώνεται κανείς εκεί που δεν τον σπέρνουν. Ένα οικο-φεμινιστικό βιβλίο ίσως, αν δεν μας τρομάζει ο όρος.

Ένα βιβλίο, επίσης, που δεν βιάζεται καθόλου. Ίσα-ίσα, κυλά με ρυθμούς δέντρου. Ένα χαλαρό, σοφό βιβλίο, γεμάτο γαλήνη, πραγματικότητα και φαντασία, υπομονετικό και όλο εμπειρία, που μας υπενθυμίζει διαρκώς ποια είναι η θέση μας στο σύμπαν: μικρή, μια σταλιά, αλλά τόσο σημαντική και απαραίτητη μαζί. Δεν υπάρχει αναγνώστης που να μην πλημμυρίσει νοσταλγία από τις δικές του διακοπές, τα δικά του καλοκαίρια, τη δική του παιδική ηλικία, τότε που όλα ήταν θαμπά από τον ήλιο, μύριζαν αλμύρα και δεν είχες λέξεις να τα περιγράψεις. Και ούτε τις χρειαζόσουν, στ’ αλήθεια.

Η γιαγιά είναι ογδόντα χρονών και η Σοφία έξι, αλλά κάνουν την πιο καλή παρέα που μπορούμε να φανταστούμε σ’ αυτό το μικρό νησί. Κι ας τσακώνονται πού και πού. Σημασία έχουν οι ιστορίες που λένε, και τα παιχνίδια που παίζουν. Κι αυτή η φύση που κυλάει γύρω τους, άλλοτε δίνοντάς τους σημασία, και άλλοτε όχι. Και η διαρκής αθωότητα της ματιάς μας, όταν αφηνόμαστε στη συγκίνηση.

Να το διαβάσετε. Και να το διαβάσουν και τα παιδιά σας, αν έχετε και άλλα παιδιά εκτός από εσάς.

Στη Σουηδία, λέει, πολλοί το διαβάζουν κάθε καλοκαίρι, όλη τους τη ζωή. Τι ωραίο.

ΥΓ. Μια πολύ όμορφη έκδοση από τον Αίολο, με τις ασπρόμαυρες ζωγραφιές της Γιάνσον, σε μια επίσης τρυφερή μετάφραση από την Αγγελική Νάτση που υπογράφει και το κατατοπιστικό επίμετρο.

Εκεί που τίποτε δεν φαίνεται να έχει νόημα, όλο το νόημα της ζωής πέφτει επάνω σου με ορμή ξαφνικής καλοκαιρινής βροχής.

* * *

ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: Η πολυαγαπημένη Φινλανδή συγγραφέας και εικονογράφος Τούβε Γιάνσον παίρνει το απόσταγμα του καλοκαιριού, δηλαδή το φως του ήλιου μαζί και τις καταιγίδες, και το τοποθετεί σε είκοσι δύο κρυστάλλινες βινιέτες. Αυτό το σύντομο μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία της Σοφίας, ενός εξάχρονου κοριτσιού, και της γιαγιάς της, ενόσω περνούν μαζί το καλοκαίρι σε ένα μικρό παρθένο νησί στον Κόλπο της Φινλανδίας. Η γιαγιά είναι σοφή και συνετή, αλλά και λίγο δύστροπη, ενώ η Σοφία είναι αυθόρμητη και ευμετάβλητη. Κάνουν βόλτες σε ακτές και δάση παρέα οι δυο τους, φτιάχνουν βάρκες από φλοιούς δέντρων, δημιουργούν μια μικρογραφία της Βενετίας, γράφουν μια ευφάνταστη μελέτη για τα τοπικά έντομα και κάνουν μεγάλες συζητήσεις για θέματα που έχουν σημασία τόσο για μικρούς όσο και για μεγάλους: τη ζωή, τον θάνατο, τη φύση του Θεού και της αγάπης. Στο Βιβλίο του καλοκαιριού η Γιάνσον δημιουργεί έναν ολόκληρο κόσμο, γεμάτο ποικίλες χαρές και λύπες της ζωής. Η Τούβε Γιάνσον, της οποίας το κόμιξ και τα βιβλία του κόσμου των Μούμιν της έφεραν διεθνή αναγνώριση, έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της σε ένα νησί σαν αυτό που περιγράφει στο Βιβλίο του καλοκαιριού, ένα βιβλίο στενής παρατήρησης των ήχων, των εικόνων και των αισθήσεων εν μέσω της καλοκαιρινής φύσης.

ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΟ: Η Τούβε Γιάνσον (Tove Jansson) γεννήθηκε το 1914 στο Ελσίνκι και ανήκει στη σουηδόφωνη μειονότητα της Φινλανδίας. Ο πατέρας της ήταν γλύπτης και η μητέρα της γραφίστρια και εικονογράφος. Τους χειμώνες τούς περνούσε στο γεμάτο τέχνη ατελιέ της οικογένειας, και τα καλοκαίρια σε ένα καλύβι ψαράδων στο αρχιπέλαγος Πέλινγκε, ένα μέρος που θα εμφανιζόταν αργότερα στο συγγραφικό της έργο για ενήλικες και παιδιά. Η Γιάνσον λάτρευε τα βιβλία από παιδί και η πρώτη της εικονογράφηση δημοσιεύτηκε όταν ήταν δεκαπέντε ετών, ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε ένα εικονογραφημένο βιβλίο της με ψευδώνυμο. Φοίτησε σε σχολές τέχνης, τόσο στη Στοκχόλμη όσο και στο Παρίσι. Επέστρεψε στο Ελσίνκι, όπου στις δεκαετίες του 1940 και του 1950 κέρδισε την καλλιτεχνική αναγνώριση. Από το 1929 έως το 1953 έκανε χιουμοριστικές εικονογραφήσεις και πολιτικές γελοιογραφίες για το αριστερό αντιφασιστικό φινλανδο-σουηδικό περιοδικό «Garm». Στο ίδιο περιοδικό πρωτοεμφανίστηκε το διάσημο δημιούργημά της, ο Μούμιντρολ, ένας χαρακτήρας που έμοιαζε με ιπποπόταμο. Η Γιάνσον συνέχισε να γράφει τις περιπέτειες του Μούμιντρολ, της οικογένειας Μούμιν και των περίεργων φίλων τους σε κόμιξ και σε μια σειρά βιβλίων για παιδιά που έχουν μεταφραστεί σε όλο τον κόσμο, εμπνέοντας ταινίες, αρκετές τηλεοπτικές σειρές, μια όπερα, ακόμα και θεματικά πάρκα στη Φινλανδία και την Ιαπωνία. Έγραψε επίσης έντεκα μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων για ενήλικες. Το 1994 της απονεμήθηκε το βραβείο της Σουηδικής Ακαδημίας. Η Γιάνσον πέθανε το 2001.