Το κουίρ βιβλίο της εβδομάδας: Abdellah Taïa. Πώς ζουν οι γυναίκες και οι ομοφυλόφιλοι άνδρες στις χώρες του Μαγκρέμπ

Η 17χρονη Μαλίκα, φτωχό κοριτσόπουλο από το εξίσου φτωχικό Μπένι Μελάλ, χωριό του Μαρόκου, ερωτεύεται τον όμορφο κι ευαίσθητο Αλλάλ. Βρισκόμαστε λίγο μετά τη λήξη του Β ΄ΠΠ, το Μαρόκο είναι ακόμη γαλλικό προτεκτοράτο, αλλά ο «νο.1 εχθρός της Γαλλίας» και ίνδαλμα του Αλλάλ, ο μαροκινός εθνικιστής Μεχντί Μπεν Μπαρκά, ζει και βασιλεύει στο φόντο της ιστορίας μας. Ο Αλλάλ ζητάει τη Μαλίκα σε γάμο, όμως μαζί του φέρνει και μια αναπάντεχη «αποσκευή»: τον εραστή του, Μερζούγκ, για τον οποίο «όλοι ήξεραν, έβλεπαν και σώπαιναν». Η Μαλίκα δεν πτοείται· αποδέχεται το ιδιότυπο ερωτικό τρίγωνο με θαυμαστή γενναιοδωρία, μέχρι που οι γονείς του Αλλάλ τον πείθουν να καταταγεί στον γαλλικό στρατό και να πάει να πολεμήσει στην Ινδοκίνα για τα λεφτά.

Ο Αλλάλ δεν θα επιστρέψει ποτέ από την Ασία. Η μαμά Γαλλία τον μασούλησε και τον έφτυσε, όπως ακριβώς θα κάνουν κι οι γονείς του απέναντι στη σύζυγό του: θα κρατήσουν τα χρήματα της αποζημίωσης και θα τη διώξουν κακήν κακώς. Οι αποικιοκρατούμενοι δεν θα διστάσουν στιγμή να θυσιάσουν τον γιο τους για το χρήμα του αποικιοκράτη.

Αρκετά χρόνια αργότερα, στην πρωτεύουσα Ραμπάτ, το δίλημμα επανέρχεται: η Μαλίκα είναι πια ξαναπαντρεμένη και μητέρα πολλών παιδιών. Το διακύβευμα τώρα είναι η πανέμορφη κόρη της, Χατιτζέ, 15 ετών, η οποία θέλει –και με τη σύμφωνη γνώμη του πατέρα της– να γίνει υπηρέτρια στο σπίτι της λευκής Γαλλίδας Μονίκ. Η Μαλίκα δεν θέλει να τη δώσει: δεν θα της πάρει η Γαλλία και το πρώτο της παιδί. Ονειρεύεται να την παντρέψει με κάποιον από τους ισχυρούς άνδρες που μπαινοβγαίνουν στο παλάτι, το οποίο συνορεύει με τον κήπο του σπιτιού τους. Η Χατιτζέ τελικά θα παραμείνει στο Μαρόκο κι η Μαλίκα θα κερδίσει αυτήν τη μάχη, αλλά θα τη χάσει ξανά πολύ αργότερα, όταν ο μικρός της γιος, ο Αχμέντ, ένα ομοφυλόφιλο, κακοποιημένο αγόρι, θα κόψει κάθε επαφή με τη γενέθλια χώρα και τη μάνα του για να ζήσει μια ελεύθερη ζωή. Πού; Στη μισητή μα θελκτική Γαλλία. Αυτή είναι, σε πολύ αδρές γραμμές (γιατί τα επίπεδα του βιβλίου είναι πολύ περισσότερα από αυτά που αναφέρω εδώ) η ιστορία που διηγείται ο Αμπντελά Ταϊά στο μυθιστόρημά του «Η ζωή με το δικό σου φως» (μτφρ. Δημήτρης Δημακόπουλος, εκδ. Πόλις), μια μυθοπλαστική εκδοχή της ζωής της μητέρας του.

Ο Ταϊά είναι ο μοναδικός ανοιχτά γκέι συγγραφέας του Μαρόκου, μιας χώρας στην οποία η ομοφυλοφιλία είναι ακόμη ποινικά και κοινωνικά κολάσιμη. Ξενιτεύτηκε όντως στη Γαλλία, για να ζήσει ελεύθερος και αξιοπρεπής, έχοντας πρώτα υποστεί υπεράριθμους βιασμούς και κακοποιήσεις από τους άνδρες της πόλης του, χωρίς η οικογένειά του να κάνει το παραμικρό για να τον προστατεύσει.

Στη «Ζωή με το δικό σου φως» προσπαθεί να μπει στο μυαλό της μητέρας του –που πέθανε το 2010 χωρίς ουσιαστικά να συμφιλιωθεί ποτέ από κοντά με τον γιο της– για να κατανοήσει και να συγχωρέσει τον τόσο μα τόσο διαφορετικό κόσμο από τον οποίο ερχόταν εκείνη: τον κόσμο μιας γυναίκας που γεννήθηκε κι έζησε μες στη φτώχεια, μιας γυναίκας που δεν γνώριζε άλλο όχημα φυγής από τα δικά της αδιέξοδα παρά τη χειραγώγηση όσων αγαπούσε, μιας γυναίκας που θεωρούσε ότι παροχή φροντίδας σημαίνει δικαίωμα στην καταδυνάστευση, και αδυνατούσε να καταλάβει πώς για έναν άνθρωπο –τον γιο της, εν προκειμένω– η ελευθερία μπορεί να είναι ο μοναδικός σκοπός στη ζωή.

Ο Ταϊά τα καταφέρνει: εισέρχεται με φοβερή ενάργεια στον κόσμο της μητέρας του και τον παρατηρεί με ενσυναίσθηση και τρυφερότητα, καθαρότητα μα όχι αυστηρότητα, υπό το φως της συμφιλίωσης και της αποδοχής. Ξαφνικά, αυτός ο τόσο αντι-δυτικός κόσμος μεταμορφώνεται σε ένα μέρος όπου οι άνθρωποι βλέπουν πραγματικά ο ένας τον άλλον, πέρα από ετικέτες, όπου οι άνδρες ερωτεύονται μεταξύ τους και οι γυναίκες τους διεκδικούν, όπου μέσα από τελετουργίες λύνονται τα δεσμά χρόνων ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να προχωρήσουν στη ζωή τους. Και όλα αυτό –αξιοθαύμαστα δοσμένα– έξω από τις θεωρίες, τα κουτάκια και τα στερεότυπα της Δύσης.

Αυτό είναι το δώρο του Ταϊά στους δυτικούς αναγνώστες του: το παράθυρο που ανοίγει σε μιαν άλλη, πολύπλοκη κουλτούρα, τόσο στενά συνδεδεμένη με τη Δύση μα τόσο, ταυτόχρονα, διαφορετική· σε πρώτη ανάγνωση απάνθρωπη, σε δεύτερη βαθιά ανθρώπινη. Ένα εξαιρετικά γοητευτικό βιβλίο, που μιλάει για τη ζωή των γυναικών και των ομοφυλόφιλων ανδρών στις χώρες του Μαγκρέμπ, διαβάζεται απνευστί και δεν έχει σε τίποτα να ζηλέψει από τη ριζοσπαστική γραφή του Εντουάρ Λουί.