Τώρα που τελείωσα το γράψιμο θα πάω μια στιγμή να πλύνω τα χέρια μου
κι έπειτα έρχομαι αμέσως. Να με περιμένετε. Δε θα αργήσω.
Έτσι έκλεινε το «οικογενειακό μυθιστόρημά» της, Το ευχαριστημένο, η Μαρίνα Καραγάτση (1936-2024) που έφυγε σήμερα από κοντά μας ταξιδεύοντας προς τον χλωρό παράδεισο της παιδικής ηλικίας – εκεί όπου μάζεψε όλα τα προσφιλή της πρόσωπα, οικεία φαντάσματα, στο ανδριώτικο αυλιδάκι, να συνομιλούν ευδιάθετα κι ανέμελα για τα περασμένα, επώδυνα κι ανώδυνα, μικρά και μεγάλα μες στις περικοκλάδες, τα γεράνια και τους βασιλικούς.
Άξια κόρη ενός επιφανούς συγγραφέα και μιας αισθαντικής ζωγράφου, μεγαλωμένη σ’ ένα σπίτι όπου μπαινόβγαιναν ποιητές και πεζογράφοι, ζωγράφοι και θεατράνθρωποι, έζησε εξ απαλών ονύχων το μεράκι της καλλιτεχνίας σε όλες του τις εκφάνσεις, δημόσια και ιδιωτικά. Ταμπεραμέντο ανήσυχο, εν πολλοίς αντισυμβατικό, διαμόρφωσε από νωρίς προσωπικά αξιολογικά κριτήρια, έχοντάς τα ακονίσει στο αμόνι των άμεσων επαφών με τον χώρο των γραμμάτων και των τεχνών. Δεν κρύφτηκε μες στη σκιά των γονιών της και άργησε να συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι κουβαλά τα ισχυρά τους γονίδια. Η συμβολική συμφιλίωση πραγματοποιήθηκε, θαρρώ, με την εξομολογητική γραφή του Ευχαριστημένου (2008): με τη δέουσα απόσταση ασφαλείας, παρακάμπτοντας τα ασήμαντα και κρατώντας το μεδούλι των γεγονότων, κρίνει εκεί και αναδεικνύει την οικογένεια που την ανέθρεψε, το μεγάλο της σόι, σαν ένα είδος οφειλής και μεταμέλειας για παρελθούσες σκανταλιές και παρασπονδίες της.
Τη γνώρισα ακριβώς με αφορμή το Ευχαριστημένο, στην ακμαία ωριμότητά της, στοργική μητέρα και γιαγιά. Κρατούσε γερά το ενωτικό νήμα της οικογένειας: απροκάλυπτα περήφανη πλέον για τους γεννήτορές της, ήθελε να περάσει τη σκυτάλη του καραγάτσειου πνεύματος (πατρικού και μητρικού) στον αγαπημένο της Δημήτρη και στα εγγόνια της, με ανοιχτά και προστατευτικά φτερά πάνωθέ τους, δίχως όμως εκπτώσεις στην ακριβοδίκαιη κρίση και στο κοφτερό βλέμμα της που εντόπιζε αμέσως το φάλτσο και δεν δίσταζε να το υπογραμμίσει.
Δεν ένιωσα ποτέ στα περίπου δεκαπέντε χρόνια που τη συναναστράφηκα ότι συνομιλώ με μια γηραιά κυρία. Τη διέκρινε μια πηγαία νεανικότητα κι ένας απρόσμενος αυθορμητισμός. Φιλοπερίεργη, ενημερωνόταν για όλα και σχολίαζε με χιούμορ, ενίοτε και με δηκτικό πείραγμα τα δρώμενα του αθηναϊκού περίγυρου – και όχι μόνον. Θεατρόφιλη (actrice manquée, λένε όσοι τη γνώριζαν καλύτερα), κινηματογραφόφιλη, με αγάπη στα ταξίδια και τις νέες γνωριμίες με τόπους και ανθρώπους, δεινή φωτογράφος, ζωντανός και άμεσος άνθρωπος, με ορατά τα σημάδια μιας σπάνιας ομορφιάς που δεν τη νίκησε ο χρόνος, μας αφήνει μια γεύση πικρίας με το φευγιό της. Παίρνει μαζί της έναν κόσμο που κρατιέται πλέον από ελάχιστες κλωστές. Μια εποχή χάνεται μαζί της.
Να μας θυμάσαι, Μαρίνα, εκεί, στο αυλιδάκι με τους δικούς σου.
Η Μαρίνα Καραγάτση γεννήθηκε ως Μαρίνα Ροδοπούλου στην Αθήνα, το 1936. Είναι κόρη του λογοτέχνη Μ. Καραγάτση και της Ανδριώτισσας ζωγράφου Νίκης Καραγάτση.
Κατά τις εγκύκλιες σπουδές της φοίτησε στη Σχολή Χατζιδάκι και στη συνέχεια σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ασχολήθηκε κυρίως με τη λαϊκή λιθογλυπτική της Άνδρου, έχοντας μάλιστα εκδώσει τρία λευκώματα σχετικά με αυτή: Λίθινες εικόνες της Άνδρου, 1990, Μαρμάρινα τέμπλα στην Άνδρο τον 19ο αιώνα, 1993, Κτητορικές πλάκες της Άνδρου, 1996).
Το Ευχαριστημένο ή οι δικοί μου άνθρωποι είναι το μοναδικό της μυθιστόρημα. Πραγματεύεται την ιστορία και τη ζωή της ευρύτερης οικογένειάς της. To 2009 απέσπασε το βραβείο μυθιστορήματος του περιοδικού «Διαβάζω».
Με μεγάλη θλίψη αποχαιρετούμε την πολυαγαπημένη μας μητέρα, γιαγιά, φίλη, συνεργάτιδα, Μαρίνα Καραγάτση. Η Μαρίνα των στίχων του Οδυσσέα Ελύτη, το ανέμελο κορίτσι με τα μελαγχολικά μάτια στις φωτογραφίες του Ανδρέα Εμπειρίκου, το «Ευχαριστημένο» της Ανδρου που μεγάλωσε στη σκιά του Μ. Καραγάτση, η γυναίκα που έζησε ελεύθερα τη ζωή της, έφυγε σήμερα το πρωί έχοντας στο πλάι της τις τελευταίες ημέρες της όλη την οικογένειά της.
Η Μαρίνα άφηνε ανεξίτηλη την παρουσία της σε κάθε ομήγυρη με τις πολύτιμες γνώσεις της, τις γλαφυρές διηγήσεις της, το διαπεραστικό βλέμμα της, τον απερίφραστο σχολιασμό της, την αδιαπραγμάτευτη στάση της.
Από σήμερα η Μαρίνα θα αναπαύεται στο «αυλιδάκι» του ουρανού, εκεί που την περιμένουν οι γονείς, η γιαγιά της και η λατρεμένη της Λασκαρώ.
Πώς χρησιμοποιούμε τον όρο «κουίρ» για να μιλήσουμε για ιστορικά υποκείμενα; Και τι κερδίζουμε ή τι χάνουμε διαβάζοντας το παρελθόν σύμφωνα με τις σύγχρονές μας αντιλήψεις για το κουίρ;
Το βιβλίο του Σέρχιο Πιτόλ «Η τέχνη της φυγής» (Δώμα, μετ. Αγγελική Βασιλάκου) είναι ο πρώτος τόμος της «Τριλογίας της μνήμης» του Μεξικανού συγγραφέα. Το ξεκίνησα και δεν μπορούσα να το αφήσω από τα χέρια μου.
Greekling, όπως Γραικύλος, εκ του Graeculus: φράση υποτιμητική που χρησιμοποιούνταν από τους Ρωμαίους για συμπολίτες τους που ήθελαν να το παίζουν Έλληνες. Κατά (μειωτική) επέκταση: ο υποταγμένος Έλληνας
29°
